Nagroda Nobla w dziedzinie fizyki 2021 została przyznana „za przełomowy wkład w nasze zrozumienie złożonych systemów”.
Nagrodę otrzymają: jedna połowa wspólnie dla Syukuro Manabe i Klausa Hasselmanna „za fizyczne modelowanie klimatu Ziemi, ilościowe określanie zmienności i wiarygodne przewidywanie globalnego ocieplenia”, a druga połowa dla Giorgio Parisi „za odkrycie wzajemnego oddziaływania nieporządku i fluktuacji w układach fizycznych od skali atomowej do planetarnej”.
Fizyka dla klimatu i innych złożonych zjawisk
Trzech Laureatów dzieli tegoroczną Nagrodę Nobla w dziedzinie fizyki za badania nad chaotycznymi i pozornie przypadkowymi zjawiskami. Syukuro Manabe i Klaus Hasselmann położyli podwaliny pod naszą wiedzę o klimacie Ziemi i o tym, jak ludzkość na niego wpływa. Giorgio Parisi zostaje nagrodzony za swój rewolucyjny wkład w teorię nieuporządkowanych materiałów i procesów losowych.
Złożone systemy charakteryzują się przypadkowością i nieporządkiem oraz są trudne do zrozumienia. Tegoroczna Nagroda wyróżnia nowe metody ich opisywania i przewidywania ich długofalowych zachowań.
Jednym ze złożonych systemów o żywotnym znaczeniu dla ludzkości jest klimat Ziemi. Syukuro Manabe zademonstrował, jak zwiększony poziom dwutlenku węgla w atmosferze prowadzi do wzrostu temperatury na powierzchni Ziemi. W latach 60′ kierował rozwojem fizycznych modeli klimatu Ziemi i był pierwszą osobą, która zbadała interakcję między bilansem promieniowania a pionowym transportem mas powietrza. Jego praca położyła podwaliny pod rozwój obecnych modeli klimatycznych.
Około dziesięć lat później Klaus Hasselmann stworzył model, który łączy pogodę i klimat, odpowiadając w ten sposób na pytanie, dlaczego modele klimatyczne mogą być wiarygodne, mimo że pogoda jest zmienna i chaotyczna. Opracował również metody identyfikacji określonych sygnałów, odcisków palców, które zarówno zjawiska naturalne, jak i działalność człowieka odciskają się w klimacie. Jego metody zostały wykorzystane do udowodnienia, że podwyższona temperatura w atmosferze jest spowodowana emisją dwutlenku węgla przez człowieka.
Około 1980 roku Giorgio Parisi odkrył ukryte wzory w nieuporządkowanych, złożonych materiałach. Jego odkrycia należą do najważniejszych wkładów do teorii systemów złożonych. Pozwalają zrozumieć i opisać wiele różnych, pozornie całkowicie przypadkowych materiałów i zjawisk, nie tylko w fizyce, ale także w innych, bardzo różnych dziedzinach, takich jak matematyka, biologia, neuronauka i uczenie maszynowe.
„Uznane w tym roku odkrycia pokazują, że nasza wiedza o klimacie opiera się na solidnych podstawach naukowych, opartych na wnikliwej analizie obserwacji. Wszyscy tegoroczni laureaci przyczynili się do uzyskania głębszego wglądu w właściwości i ewolucję złożonych systemów fizycznych” – mówi Thors Hans Hansson, przewodniczący Komitetu Noblowskiego z Fizyki.
Syukuro Manabe, urodzony w 1931 roku w Shingu w Japonii. Doktorat – 1957 z Uniwersytetu w Tokio, Japonia. Starszy meteorolog na Uniwersytecie Princeton, USA.
Klaus Hasselmann, ur. 1931 w Hamburgu, Niemcy. Doktorat – 1957 z Uniwersytetu w Getyndze, Niemcy. Profesor, Instytut Meteorologii im. Maxa Plancka, Hamburg, Niemcy.
Giorgio Parisi, ur. 1948 w Rzymie, Włochy. Doktorat – 1970 z Uniwersytetu Sapienza w Rzymie, Włochy. Profesor na Uniwersytecie Sapienza w Rzymie, Włochy.
Kwota nagrody: 10 mln koron szwedzkich, z czego połowa powędruje wspólnie dla Syukuro Manabe i Klausa Hasselmanna, a druga połowa dla Giorgio Parisi.
Nagrody Nobla z fizyki z kilku ostatnich lat:
Nagroda Nobla z fizyki 2020
Roger Penrose „za odkrycie, że powstawanie czarnych dziur jest solidną prognozą ogólnej teorii względności”
Reinhard Genzel i Andrea Ghez „za odkrycie supermasywnego, zwartego obiektu w centrum naszej galaktyki”
Nagroda Nobla w dziedzinie fizyki 2019
„za wkład w nasze zrozumienie ewolucji wszechświata i miejsca Ziemi w kosmosie”
James Peebles „za odkrycia teoretyczne w kosmologii fizycznej”
Michel Mayor i Didier Queloz „za odkrycie egzoplanety krążącej wokół gwiazdy typu słonecznego”
Nagroda Nobla z fizyki 2018
„za przełomowe wynalazki w dziedzinie fizyki laserów”
Arthur Ashkin „za pęsety optyczne i ich zastosowanie w układach biologicznych”
Gérard Mourou i Donna Strickland „za metodę generowania ultrakrótkich impulsów optycznych o wysokiej intensywności”
Nagroda Nobla w dziedzinie fizyki 2017
Rainer Weiss, Barry C. Barish i Kip S. Thorne „za decydujący wkład w detektor LIGO i obserwację fal grawitacyjnych”
Nagroda Nobla z fizyki 2016
David J. Thouless, F. Duncan M. Haldane i J. Michael Kosterlitz „za teoretyczne odkrycia topologicznych przejść fazowych i topologicznych faz materii”
Nagroda Nobla z fizyki 2015
Takaaki Kajita i Arthur B. McDonald „za odkrycie oscylacji neutrin, które pokazują, że neutrina mają masę”
Czy wiedziałeś?
- W latach 1901-2020 przyznano 114 Nagród Nobla w dziedzinie fizyki 216 laureatom.
- 47 nagród z fizyki przyznano tylko jednemu laureatowi.
- Dotychczas nagrodę w dziedzinie fizyki otrzymały 4 kobiety: Marie Curie w 1903 roku, Maria Goeppert-Mayer w 1963 roku, Donna Strickland w 2018 roku i Andrea Ghez w 2020 roku.
- 1 osoba, John Bardeen, dwukrotnie otrzymał nagrodę w dziedzinie fizyki.
- 25 lat to wiek najmłodszego laureata fizyki w historii, Australijczyka Lawrence’a Bragga, kiedy to wraz z ojcem otrzymał tę nagrodę w 1915 roku.
- 96 lat to wiek najstarszego laureata fizyki, Amerykanina Arthura Ashkina
Nagrody Nobla 2021:
Chemia – środa 6 października o godz. 11:45 CEST
Literatura – czwartek 7 października, godz. 13:00 CEST
Pokojowa Nagroda Nobla – piątek 8 października, godz. 11:00 CEST
Nauki ekonomiczne – poniedziałek 11 października o godz. 11:45 CEST
