10 listopada obchodzimy Międzynarodowy Dzień Jeża.
Jeże bez odpowiedniej ochrony wkrótce wyginą, a wtedy pozostaną w naszej pamięci jedynie jako ilustracje z książek dla dzieci, z nieodzownym jabłkiem na kolczastym grzbiecie. Dlatego warto wspomnieć jeże w ich dzień i dowiedzieć się czegoś więcej o tych uroczych ssakach.
To jedno z najpopularniejszych zwierząt żyjących w Polsce. Choć wygląda bardzo przyjaźnie to nadal jest dzikim zwierzęciem i to na dodatek zaopatrzonym w kolce!
Sympatia z jaką darzymy jeże, to zasługa bajek z naszego dzieciństwa, w których zwierzaczki te zawsze były przedstawione jako miłe, nieagresywne postacie. Każdy pamięta bajkę „Krecik”, w której pojawia się postać jeża albo baśń braci Grimm „Jeż i zając” czy „Baśń o stalowym jeżu” Jana Brzechwy. Nasza życzliwość i oswojenie wynika również z faktu, że jeża bardzo łatwo spotkać. Choć są to zwierzęta nocne chyba każdy podczas przechadzki po lesie czy parku natknął się na te kolczaste kulki.
Czy wiesz, że jeże pojawiły się na Ziemi około 60 mln lat temu. Są jednymi z pierwszych ssaków
Prawda jest taka, że jeże są gatunkiem zagrożonym i bez odpowiedniej ochrony w ciągu kilkunastu lat wyginą. Niestety, największym zagrożeniem dla jeży jest człowiek, dlatego tak ważne jest aby poznać zwyczaje i potrzeby jeży. A Dzień Jeża jest na to najlepszym momentem.
Jak wygląda jeż? To wiedzą już najmłodsi miłośnicy przyrody. W Polsce nie ma drugiego takiego zwierzęcia, którego ciało pokryte jest pięcioma tysiącami białych i czarnych kolców. Noworodek ma 100 kolców, a duży jeż aż 7 tysięcy. U młodych zaraz po urodzeniu są miękkie, białe i ukryte pod skórą. Wraz z wiekiem twardnieją i stają się ciemniejsze.
Cechą charakterystyczną jeży jest okrywa ciała pokryta kolcami. Powstały one z przekształconych włosów, mają długość 2-3 cm. Służą jeżowi do obrony przed drapieżnikami. Kiedy poczuje się zaniepokojony specjalne mięśnie pomagają zwinąć mu się w kolczastą kulkę. Największymi wrogami tych zwierząt są m.in. borsuki, lisy i psy. Lubią na nie polować także puchacze. Sowy te skalpują jeże, pozostawiając w lesie tylko kolczastą zbroję.
Rozwijające się aglomeracje miejskie oraz sieci dróg są dla jeży nie lada wyzwaniem. Jeże nie potrafią uciec przed pędzącym samochodem, jedyne co mogą zrobić to przyjąć obronną pozę, która niestety w tym wypadku nie zdaje egzaminu. Prócz drapieżników i drogowych kolizji na śmiertelność tego gatunku mają wpływ pasożyty, zarówno wewnętrzne jak i zewnętrzne. Każdy spotkany przez nas jeż posiada na swoim ciele pchły i kleszcze. Jednak zbyt duża ilość pasożytów może osłabić jego kondycję a w najgorszym wypadku doprowadzić do śmierci.
Zwierzaki posiadają specjalny mięsień okrężny znajdujący się pod skórą umożliwia zwijanie się w kulę i pionowe ustawienie kolców, które służy jako pancerz ochronny przed wrogami.
Wydłużony pysk jest zaopatrzony w ostre zęby, za pomocą których jeż oprócz dżdżownic, poradzi sobie także z wężami. Innymi przysmakami ssaków są: zgniłe owoce, owady, małe gryzonie, jaja ptaków, żaby, jaszczurki. Szpiczasty i zawsze wilgotny nosek to świetny narząd dotyku.
Jeż jako jedyny ssak potrafi zjadać ropuchy, gdyż jest niewrażliwy na ich jad
W Polsce występują dwa gatunki: jeż wschodni (Erinaceus concolor), zamieszkujący tereny niemal całej Polski oraz jeż europejski lub zachodni (Erinaceus europaeus), którego granica zasięgu przebiega przez Śląsk, Ziemię Lubuską oraz Pomorze Szczecińskie. Jeże są największymi ssakami owadożernymi w naszym kraju.
Długość głowy i tułowia osiąga 20-30 cm, posiadają krótki 2-5 cm ogonek, mogą ważyć 0,6 – 2 kg. Ich ubarwienie ma kolor szarobrunatny a po stronie brzusznej biało-szary lub brunatny. Mają dobry słuch i węch. Ich niezbyt duże uszy są szerokie i dobrze wykształcone. Spiczasty, bardzo ruchliwy i zawsze wilgotny nos stanowi doskonały narząd czuciowy. Jeże zawsze najpierw wszystko obwąchują, sprawdzają i oceniają a dopiero potem decydują się na podjęcie działań. Głośno przy tym sapią i parskają, unosząc co jakiś czas swój ryjek. Wciągają w ten sposób powietrze aby poznać najbliższe otoczenie badanego przedmiotu.
Gdzie tupta jeż?
Domeną tych zwierząt są nocne wędrówki, w trakcie jednej nocy potrafią przebyć nawet 2 km. Podczas swoich podróży poszukują pożywienia. Wbrew krążącej opinii jeże nie noszą na swoich kolcach nabitych jabłek. Fizycznie nie ma takiej możliwości, nawet gdyby stanęły pod jabłonią i czekały, aż jakieś jabłko na nie spadnie. Faktem jest, że latem jeże chętnie wzbogacają swoją dietę, zjadając przejrzałe owoce. Natomiast głównym składnikiem diety tych zwierząt są owady, dżdżownice, małe gryzonie, jaja ptaków, żaby, jaszczurki a nawet węże. Kiedyś uważano, że jeże wybierają jaja z kurnika. To oczywiście nieprawda, jeże nie pogardzą znalezionym jajkiem jedynie wtedy, gdy jego skorupka jest już pęknięta. Same nie są w stanie przegryźć nienaruszonej skorupki kurzego jajka.
Jeże w trakcie trwania sezonu wegetacyjnego potrafią podwoić swoją wagę (do ok. 2 kg.), przygotowując się do zimowego snu. Gdy temperatura otoczenia spada poniżej 10 °C większość procesów fizjologicznych w ich organizmie ulega spowolnieniu. Jeże stają się otępiałe, zwalnia praca serca, przemiana materii i ilości oddechów, ciepłota ciała obniża się z 36 °C, do ok. 5-6 °C. W czasie hibernacji działa precyzyjna termoregulacja. Jeżeli temperatura otoczenia jest zbyt niska, śpiący jeż nie zamarza, ponieważ do systemu nerwowego natychmiast zostaje przekazany sygnał alarmowy. Uruchamia się wówczas przemiana materii, dzięki czemu zwiększa się temperatura ciała. Na swoje zimowe kryjówki jeże wybierają norki wykopane pod korzeniami drzew, sterty chrustu lub kopce z liści. Robiąc jesienne porządki w naszych ogrodach pamiętajmy, żeby przed usunięciem takiego kopca sprawdzić czy nie mieszka w nim jeż. Niestety bardzo często podczas wypalania takich miejsc zwierzęta te giną.
Kolczaste przedszkole
Po przebudzeniu z zimowego snu jeże zaczynają intensywnie żerować. Nadrabiają straty tłuszczu, który utraciły w trakcie zimy. Wiosna jest dla nich wyjątkową porą roku ponieważ porzucają życie samotnika i łączą się w pary przygotowując się do godów. W tym czasie jeże potrafią być agresywne, możemy zaobserwować jak samce walczące o względy samicy gryzą się i fukają na siebie. Jeśli samica zaakceptuje zaloty jednego z kandydatów, wykonuje on wokół niej szaleńczy taniec tuptając i fukając. Musi on zostać w pełni zaakceptowany przez samicę, w innym wypadku podczas zbliżenia może zostać pokuty przez jej kolce. Po upływie ok. 2 miesięcy na świat przychodzą młode jeżyki. Podczas narodzin kolce schowane są pod delikatną błoną. Po narodzinach błona ta pęka uwidaczniając miękkie „igły”.
Czy wiesz że…
- Dawniej używano krwi, części ciała i prochów jeża do produkcji lekarstw. Tylna ćwiartka tułowia zwierzęcia zmieszana ze smołą lub żywicą miała działać na porost włosów;
- Uważano, że jeż przynosił szczęście, jeśli zamieszkał w okolicy domostwa;
- W Rzymie w IV w p.n.e. jeże były hodowane na mięso i igły, które wykorzystywano jako wrzeciono;
- Igły jeża znalazły zastosowanie m.in. jako igły prosektoryjne. Zamocowane na wymionach bydła miały również odzwyczajać cielęta od picia mleka;
- Sen zimowy jeża jest tak głęboki, że serce jego zamiast 181 uderzeń na minutę bije tylko 20 razy;
- Jeśli spotkamy na spacerze jeża pamiętajmy, by go nie niepokoić i nie odciągać od ważnych czynności, w tym zdobywania pożywienia. Przestraszony lub zaniepokojony jeż zastyga w bezruchu zwinięty w kulkę na dłuższy czas. Pamiętajmy, że to zwierzęta prawnie chronione.
Zagrożenia dla zwierząt
Największymi wrogami jeży są m.in. borsuki, lisy, psy i sowy. Także obecny rozwój w miastach to ogromne wyzwanie dla tych małych stworzonek. Rozbudowa ruchliwych dróg, coraz więcej pojazdów na drogach. Jedyną formą obronną jeży jest ich pancerz, lecz to niestety nie uchroni ich przed kolizją. Przyjaznym miejscem dla tych ssaków są lasy z bogatym podszyciem, zarośla, ogrody, a także parki. Budują gniazda z suchych liści, trawy i gałęzi. Właśnie teraz w listopadzie, a często już w październiku jeż zapada w sen zimowy. Trudny dla wielu zwierząt czas mrozów i śniegów spędza najczęściej w wyścielonej liśćmi norce ukrytej pod korzeniami drzew lub w stercie chrustu. Otulony mchem, trawą i liśćmi budzi się zwykle dopiero w kwietniu. Na ten czas jego metabolizm maksymalnie zwalnia – temperatura ciała zmniejsza się z 36 °C do blisko 1 °C, krew dużo wolniej krąży.
Serce małego drapieżnika bije tylko 20 zamiast 180 razy na minutę
Jak możemy pomóc jeżom?
W gazetach, blogach, różnych witrynach internetowych i programach telewizyjnych znajdziecie mnóstwo porad jak pomagać jeżom. Są porady jak budować domki dla jeży, opiekować się chorymi czy osłabionymi osobnikami. Najlepiej jednak można pomóc jeżom w naturalny sposób. Nie wtrącać się zbytnio w ich jeżowy świat, nie dokarmiać na siłę mlekiem czy sztuczną karmą dla kotów, nie budować zagród czy „bloków” dla jeży.
Wystarczy zrozumieć ich potrzeby i pamiętać takie przesłanie:
Zanim podpalisz stertę liści i gałęzi sprawdź, czy przypadkiem w nich nie śpię. Dziękuję ! Jeż 🙂
A w ogrodzie, czy w przydomowych zaroślach zostawcie choć mały ale dziki kawałek, gdzie będzie nieco chrustu, suchej trawy i sterta suchych liści. Wtedy jeż będzie sobie tam tupał letnimi wieczorami, prowadził gromadkę młodych, a gdy śnieg zasypie ogródek śniegiem, ucinał spokojnie zimową drzemkę. To naprawdę niewiele kosztuje, a jeże z pewnością docenią taką formę pomocy i poznają się na naszych dobrych intencjach.
(Lasy Polskie)
