Zdecydowanym liderem pod względem walorów turystycznych z wartością wskaźnika walorów turystycznych (WaT) równą 63,5 jest Warszawa.

Kolejną lokatę zajmuje powiat nowosądecki z wartością WaT równą 57,5, a kolejne trzy lokaty z podobnym wynikiem (z przedziału 51–54) – Kraków oraz powiaty kłodzki i nowotarski. W przypadku Warszawy i Krakowa dominującą rolę odgrywają walory kulturowe, a w powiatach nowosądeckim, kłodzkim i nowotarskim – walory środowiskowe.

Niniejsze opracowanie zostało przygotowane równolegle z zeszytem metodolologicznym „Walory turystyczne w powiatach i ich otoczeniu” Oba opracowania mają swoje źródło w pracy badawczej z 2015 r. „Analiza walorów turystycznych powiatów i ich bezpośredniego otoczenia na podstawie danych statystycznych m.in. z zakresu bazy noclegowej, kultury i dziedzictwa narodowego oraz przyrodniczych obszarów chronionych”. Ważną cechą opracowania jest uwzględnienie walorów turystycznych nie tylko z terenu danego powiatu (czy miasta na prawach powiatu), ale także z otaczających go jednostek administracyjnych szczebla powiatowego z uwzględnieniem malejącej funkcji odległości, a także transgranicznych walorów turystycznych w krajach UE sąsiadujących z Polską.

Rok 2021 był pierwszym rokiem stopniowego odradzania się aktywności turystycznej po ograniczeniach spowodowanych pandemią COVID-19, a jeszcze przed pełnoskalową wojną na Ukrainie, będącą następstwem ataku wojsk Federacji Rosyjskiej na naszego wschodniego sąsiada – Ukrainę. Dlatego w pracy eksperymentalnej poświęconej walorom turystycznym w powiatach i ich otoczeniu dokonano obliczeń dla roku 2021.

W opracowaniu dla każdego powiatu oraz miasta na prawach powiatu wyznaczone zostały wartości wskaźnika walorów turystycznych (WaT). Wskaźnik ten jest oparty na różnorodnych miarach cząstkowych i dziedzinowych, dzięki którym uwzględnione zostały składniki kulturowe, środowiskowe, związane z infrastrukturą turystyczną (stymulanty) oraz zanieczyszczeniem środowiska i przestępczością (destymulanty)), które mają wpływ na walory turystyczne.

Wśród powiatów o najwyższych wartościach tego wskaźnika dominują największe miasta bogate w zasoby kultury i dziedzictwa narodowego (Warszawa, Kraków, Gdańsk, Wrocław) lub powiaty ziemskie górskie (nowosądecki, kłodzki, nowotarski, tatrzański, bieszczadzki, leski) lub nadmorskie (kołobrzeski, słupski, kamieński) które obok atrakcyjnych zasobów krajobrazowych dysponują także walorami uzdrowiskowymi lub bogatymi obszarami chronionej przyrody.

W układzie wojewódzkim najwyższe wartości średnie dla powiatów wskaźnika walorów turystycznych wystąpiły w województwach: małopolskim, pomorskim i zachodniopomorskim.

Walory kulturowe

Wskaźnik walorów kulturowych (WaK) obejmuje 2 grupy tematyczne: zabytki (WZ) oraz potencjał uczestnictwa (WU), które uznano za równoprawne pod względem znaczenia dla tworzonego wskaźnika i w związku z tym obu tym grupom przyznano taką samą wagę – po 50%.

W obrębie grupy dotyczącej zabytków uwzględniono zmienne: liczba zabytków ogółem, liczba zabytków najstarszych – sprzed XVI w. i liczba zabytków wpisanych na listę światowego dziedzictwa UNESCO lub listę Pomników Historii.

Grupa skupiająca zmienne dotyczące potencjału uczestnictwa obejmuje: liczbę miejsc na widowni w teatrach i instytucjach muzycznych oraz liczbę muzeów i instytucji paramuzealnych wraz z liczbą zwiedzających, wykaz miejsc pielgrzymkowych wraz z liczbą osób je odwiedzających oraz rozróżnieniem ich zasięgu, a także liczbę imprez masowych i ich uczestników.[1]

Podczas opracowywania wskaźnika walorów kulturowych (WaK), zgodnie z metodologią opisaną w zeszycie metodologicznym Walory turystyczne w powiatach i ich otoczeniu, uwzględniono walory kulturowe sąsiednich powiatów oraz poprawkę transgraniczną.[2] Składowe wskaźnika walorów kulturowych zostały unormowane, a sam wskaźnik jest średnią ważoną.

Prezentowane w tablicy 1 wartości wskaźnika walorów kulturowych dla powiatów z dziesiątej – górnej grupy decylowej (10% powiatów o najwyższych wartościach wskaźnika), obrazują zarówno istotne zróżnicowanie pod względem wartości tego wskaźnika, jak i dominację powiatów i miast na prawach powiatu (m.n.p.p) z województw: śląskiego (11), małopolskiego (9) i mazowieckiego (6).

Warto zauważyć, że powiaty województwa mazowieckiego zlokalizowane w pobliżu Warszawy w decydującym stopniu korzystają na jej sąsiedztwie. Z kolei niektóre powiaty województw śląskiego i małopolskiego znacząco skorzystały na sąsiedztwie odpowiednio Krakowa i Katowic, choć wiele z nich posiada także istotne własne zasoby kulturowe. W górnej grupy decylowej jest po połowie (po 19) powiatów i miast na prawach powiatu, ale warto podkreślić, że w pierwszej dziesiątce jest aż siedem miast na prawach powiatu.

Warto podkreślić dominującą pozycję liderów według WaK: Krakowa i Warszawy oraz bardzo wyraźną trzecią lokatę Gdańska i czwartą Wrocławia. Kolejne cztery pozycje z bardzo podobną wartością WaK zajmują powiaty ziemskie: krakowski i wielicki, które obok własnych zasobów korzystają z bliskości bogatych zasobów kulturowych Krakowa. Kolejne lokaty zajęły Toruń, Poznań, Katowice i powiat wadowicki.

Górna grupa decylowa powiatów uszeregowanych według wartości wskaźnika walorów kulturowych (WaK)

Walory środowiskowe

Wskaźnik walorów środowiskowych (WaS) zbudowany został w oparciu o zmienne i 3 miary ważone, ujęte w dwie grupy (wskaźniki krajobrazowe i środowiskowe) z identycznymi wagami, po 50%. Wskaźniki odnoszące się do walorów krajobrazowych obejmują trzy składniki: długość linii brzegowej, miarę ważoną wód i miarę ważoną powierzchni gór, a odnoszące się do walorów środowiskowych obejmują obszary chronione, lasy i uzdrowiska.

Zgodnie z metodologią opisaną w zeszycie metodologicznym, podczas opracowywania wskaźnika walorów środowiskowych (WaS),uwzględniono walory środowiskowe sąsiednich powiatów oraz poprawkę transgraniczną, w sposób analogiczny jak w przypadku wskaźnika walorów kulturowych. Składowe wskaźnika walorów środowiskowych zostały unormowane, a sam wskaźnik jest średnią ważoną.

Górna grupa decylowa powiatów uszeregowanych według wartości wskaźnika walorów środowiskowych (WaS)

Wśród 38 powiatów z górnej grupy decylowej według wartości WaS znalazły się głównie powiaty z północnej i południowej części kraju, tj. tereny górskie, nadmorskie i z obszaru pojezierzy.

Jako lider wśród powiatów o najwyższych wartościach WaS plasuje się powiat nowosądecki, na terenie którego obok górskiej rzeźby terenu, występują rozległe obszary o różnych formach ochrony przyrody i krajobrazu, oraz liczne uzdrowiska. Kolejne 4 lokaty zajmują także powiaty górskie: kłodzki, bieszczadzki, nowotarski i leski, które także charakteryzują się szczególnymi walorami krajobrazowymi obszarów chronionych i zasobami uzdrowiskowymi.

Z kolei najwyżej lokowane powiaty nadmorskie: słupski (6) i kołobrzeski (7) oraz kamieński (10) obok linii brzegowej Bałtyku dysponują istotnymi innymi walorami: rozległymi i cennymi obszarami chronionymi (Słowiński Park Narodowy i Woliński Park Narodowy), a także dużymi jeziorami nadmorskimi (słupski) lub wewnętrznymi wodami morskimi (kamieński) oraz zasobami uzdrowiskowymi w pierwszej kolejności największego polskiego uzdrowiska w Kołobrzegu, ale także i Ustki w pow. słupskim.

Walory bazy turystycznej

Wskaźnik bazy turystycznej (WaB), podobnie jak w przypadku wskaźnika walorów kulturowych oraz wskaźnika walorów środowiskowych został zbudowany w oparciu o równy podział wag (po 50%) pomiędzy dwie grupy składników odnoszących się do: bazy noclegowej i do pozostałej infrastruktury turystycznej.

Baza noclegowa składa się z miejsc noclegowych w obiektach hotelowych jak i miejsc noclegowych w pozostałych turystycznych obiektach noclegowych. W części odnoszącej się do pozostałej infrastruktury turystycznej uwzględniono następujące zmienne: sale konferencyjne, ścieżki rowerowe, wydatki na turystykę, kulturę i kulturę fizyczną oraz obiekty rekreacji turystycznej (koleje wąskotorowe, koleje linowe lub linowo-terenowe, baseny termalne i parki rozrywki) i obiekty sportowe (korty tenisowe, pływalnie kryte, boiska (do piłki nożnej, koszykówki, piłki ręcznej, piłki siatkowej oraz uniwersalne-wielozadaniowe).[1] Składowe wskaźnika bazy turystycznej zostały unormowane, a sam wskaźnik jest średnią ważoną.

Liderami co do wartości WaB (zgodnie z metodologią opisaną w zeszycie metodologicznym Walory turystyczne powiatów i ich bezpośredniego otoczenia), podobnie jak w przypadku WaK, są Warszawa i Kraków. Na kolejnych miejscach znalazły się: powiat tatrzański, Gdańsk oraz powiat kołobrzeski z bardzo podobnymi wynikami.

Czynniki destymulujące walory turystyczne

Pod uwagę wzięto zmienne dostępne na poziomie powiatów mogące negatywnie oddziaływać na walory turystyczne danego obszaru. Wykorzystano dane odnoszące się do:

• zanieczyszczeń gazowych,
• zanieczyszczeń pyłowych,
• ścieków nieoczyszczonych,
• odpadów składowanych,
• przestępstw stwierdzonych przez Policję w zakończonych postępowaniach przygotowawczych.

Składowe wskaźnika czynników destymulujących walory turystyczne mają jednakowe wagi po 1/5.[1] i zostały unormowane, a sam wskaźnik jest średnią ważoną.

Z uwagi na konstrukcję wskaźnika czynników destymulujących (WaD), powiaty i miasta na prawach powiatu o największym natężeniu tych czynników osiągają najniższe wartości tego wskaźnika.

Wśród powiatów najsilniej dotkniętych czynnikami destymulującymi walory turystyczne są w pierwszej kolejności miasta z konurbacji śląskiej. Reprezentowane są także inne największe miasta (Warszawa i Kraków) oraz powiaty z silną obecnością przemysłu.

Wśród 38 powiatów z górnej grupy decylowej powiatów uszeregowanych pod względem walorów turystycznych aż 8 należy do woj. małopolskiego. 7 powiatów jest z województwa zachodniopomorskiego.

Zdecydowanym liderem pod względem walorów turystycznych z wartością wskaźnika walorów turystycznych (WaT) równą 63,5 jest Warszawa, która dominuje zarówno pod względem walorów kulturowych, jak i bazy turystycznej. Kolejną lokatę zajmuje powiat nowosądecki z wartością WaT równą 57,5, a kolejne trzy lokaty z podobnym wynikiem (z przedziału 51–54) – Kraków oraz powiaty kłodzki i nowotarski. Następnie powiaty kłodzki, nowotarski, tatrzański, bieszczadzki, Gdańsk oraz powiaty leski, kołobrzeski i słupski uzyskały wartość WaT powyżej 40. Wśród 38 powiatów z górnej grupy decylowej aż 8 należy do woj. małopolskiego, w tym aż 3 są wśród 5 najwyżej lokowanych powiatów i miast na prawach powiatów. 7 powiatów jest z województwa zachodniopomorskiego.

Wśród 10 najwyżej lokowanych powiatów lub miast na prawach powiatu są 3 duże polskie miasta: Warszawa (1), Kraków (3) i Gdańsk (8), 6 powiatów górskich: nowosądecki (2), kłodzki (4), nowotarski (5), bieszczadzki (6), tatrzański (8) i leski (10) i nadmorski powiat kołobrzeski. Jednocześnie 5 spośród 7 powiatów ziemskich z pierwszej dziesiątki dysponuję zasobami uzdrowiskowymi, które silnie wpływają na ruch turystyczny – z uwagi na ograniczenie sezonowości generują one całoroczny ruch turystyczny.

Aż 95 powiatów lub miast na prawach powiatu uzyskało wartość wskaźnika walorów turystycznych co najmniej 20, są to jednostki terytorialne o wysokiej lub bardzo wysokiej wartości tego wskaźnika.

Powiaty uszeregowane według wartości wskaźnika walorów turystycznych WaT

Walory turystyczne powiatów a wykorzystanie bazy noclegowej

Pod względem liczby turystów i noclegów udzielonych w turystycznych obiektach noclegowych w 2021 r. najwyższe wartości osiągnęły miasta na prawach powiatu: Warszawa, Kraków, Gdańsk, Wrocław, Świnoujście oraz powiaty ziemskie: kołobrzeski, tatrzański, karkonoski, nowosądecki, pucki i gryficki.

Lokata powiatów i miast na prawach powiatu wg liczby udzielonych noclegów w turystycznych obiektach noclegowych w 2021 r.

Gdy porównamy dwa rozkłady według wartości WaT i według liczby udzielonych noclegów w 2021 r. to: wśród pierwszych 10 powiatów lub m.n.p.p., 6 z nich się powtarza – kolejno według liczby udzielonych noclegów (w nawiasach podano lokatę wg WaT):

1. kołobrzeski (10)
2. Warszawa (1)
3. Kraków (3)
4. tatrzański (6)
5. Gdańsk (8)
6. nowosądecki (2).

(źródło GUS)