„Bitwa pod Grunwaldem to wydarzenie przełomowe dla historii Polski, które na wiele lat ukształtowało pozycję naszego kraju w tej części Europy.
(…) Otwierane dziś muzeum jest miejscem, które przenosi przeszłość w przyszłość i zadaje ważne pytanie dotyczące suwerenności, tożsamości i wspólnotowości” – powiedział wicepremier, minister kultury i dziedzictwa narodowego prof. Piotr Gliński podczas uroczystości otwarcia nowej siedziby Muzeum Bitwy pod Grunwaldem w Stębarku.
W ramach projektu „Rozbudowa, przebudowa i remont budynku Muzeum Bitwy pod Grunwaldem w Stębarku” powstała nowoczesna, atrakcyjna architektonicznie przestrzeń o powierzchni prawie 4 tys. m². Całkowity koszt zadania wyniósł prawie 49 mln zł, z czego ponad 21 mln zł stanowiły środki przekazane przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego – 15 mln zł ze środków europejskich będących w dyspozycji MKIDN oraz ponad 6 mln z budżetu ministerstwa.
Minister kultury i dziedzictwa narodowego podkreślił, że bitwa pod Grunwaldem była wydarzeniem, dzięki któremu Polska wraz z Litwą i wieloma innymi narodami mogła przez wiele lat rozwijać się, a przez to ukształtować własną tożsamość.
– Tożsamość jest podstawą naszej suwerenności, a suwerenność jest warunkiem koniecznym rozwoju wspólnot narodowych i kulturowych. Dzięki tej przełomowej bitwie przez wiele lat Polska mogła się rozwijać, a jednocześnie także chronić swój naród. To też refleksja w kontekście czasów współczesnych. Wszyscy cieszymy się, że bitwa pod Grunwaldem dzięki budowie nowoczesnego, wspaniałego muzeum znalazła wreszcie swoją instytucjonalizację w polityce pamięci – mówił podczas wydarzenia prof. Piotr Gliński.
Wicepremier zaznaczył, że Muzeum Bitwy pod Grunwaldem w Stębarku wpisuje się w realizowaną przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ostatnich latach politykę muzealną, która obecnie obejmuje budowę około 300 instytucji pamięci.
– Wiele z tych instytucji zostało już otwartych. Są wśród nich: Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku, Muzeum Żołnierzy Wyklętych w Ostrołęce, Muzeum Jana Pawła II i kardynała Stefana Wyszyńskiego w warszawskiej świątyni Opatrzności Bożej, Muzeum Czartoryskich czy Muzeum Pamięci Sybiru wybudowane wspólnie z samorządem miasta Białystok, ale także Muzeum Pamięci Mieszkańców Ziemi Oświęcimskiej czy Panteon Śląski – pierwsze muzeum poświęcone historii Górnego Śląska. Tych instytucji muzealnych jest bardzo wiele – wskazał minister kultury.
Szef resortu kultury zwrócił uwagę, że największą z tych inwestycji jest budowa siedziby Muzeum Historii Polski, której otwarcie planowane jest już w przyszłym roku.
– Dlaczego to robimy? Dlaczego otwieramy Muzeum Bitwy pod Grunwaldem czy budujemy wszystkie inne instytucje muzealne? Pamięć i tożsamość są niezbędne dla utrzymania i rozwijania suwerenności wspólnot politycznych. Budujemy tę suwerenność właśnie poprzez instytucjonalizację pamięci. Jak bardzo ważna jest suwerenność i tożsamość narodowa widzimy w kontekście tragicznych wydarzeń, które aktualnie dzieją się na Ukrainie. (…) W bitwie pod Grunwaldem byliśmy razem. Wykuwaliśmy przyszłość Europy zgodną z naszym narodowym interesem – narodu polskiego i narodu litewskiego. W tej chwili widzimy, jak ważna jest ta współpraca i kooperacja w obliczu zła, które w Europie wciąż jest obecne poprzez politykę Rosji – zauważył prof. Piotr Gliński.
Minister kultury i dziedzictwa narodowego zwrócił uwagę, że budowa Muzeum Bitwy pod Grunwaldem jest przykładem dobrej współpracy Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Urzędu Marszałkowskiego Województwa Warmińsko-Mazurskiego.
O projekcie
W latach 2014-20 Muzeum Bitwy pod Grunwaldem realizowało projekt „Rozbudowa, przebudowa i remont budynku Muzeum Bitwy pod Grunwaldem w Stębarku” współfinansowany z Funduszy Europejskich w ramach VIII osi priorytetowej „Ochrona dziedzictwa kulturowego i rozwój zasobów kultury” Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko. Całkowity koszt zadania wyniósł 48,9 mln zł, z czego 15,065 mln zł stanowiło dofinansowanie z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Łączna kwota wsparcia projektu ze środków pozostających w dyspozycji Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego wyniosła 21,3 mln zł.
W ramach realizacji projektu powstała atrakcyjna architektonicznie przestrzeń o powierzchni prawie 4 tys. m² (przed rozbudową muzeum miało jedynie 275 m²), która pozwala na pełną prezentację posiadanych eksponatów, a także rozwój oferty kulturalno-edukacyjnej. Instytucja została ponadto wyposażona w multimedialny sprzęt, przez co stała się miejscem nowoczesnej prezentacji dorobku dziedzictwa kulturowego, związanego z historią Pól Grunwaldzkich.
Wystawa stała Muzeum Bitwy pod Grunwaldem
Po zakończeniu projektu rozbudowy muzeum zaplanowano otwarcie nowej wystawy stałej, realizowanej w ramach zadania „Zaprojektowanie i wykonanie kompletnej wystawy stałej w nowopowstającym budynku Muzeum Bitwy pod Grunwaldem w Stębarku”. Całkowity koszt ekspozycji wynosi 8,9 mln zł, z czego 6,25 mln zł stanowi dofinansowanie z budżetu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach programu „Wspieranie Działań Muzealnych”.
Nowa wystawa stała przedstawia wydarzenia, jakie miały miejsce przed, w trakcie i po bitwie pod Grunwaldem, wprowadzi zwiedzającego w zagadnienia polityczne, gospodarcze i wojskowe oraz zapozna go ze stronami konfliktu, które brały udział w bitwie. W ramach ekspozycji prezentowane są zbiory muzealne, w tym kopie chorągwi rycerskich. Przedstawiony jest również obecny dorobek badań archeologicznych.
Wystawa stała jest podzielona na 10 bloków tematycznych:
- „Zakon, Polska i Litwa przed Wielką Wojną” – przedstawiający zarys historii stron konfliktu poparty materiałami kartograficznymi i przedstawieniami kluczowych postaci;
- „Przyczyny bezpośrednie rozpoczęcia działań wojennych” – ukazujący stosunki międzynarodowe prowadzące do wybuchu Wielkiej Wojny;
- „Plany i problemy” – przedstawiający przygotowanie stron konfliktu do wojny oraz ekspozycje prezentujące uzbrojenie i wyposażenie wojskowe okresu późnego średniowiecza;
- „Wyprawa wojenna i Bitwa pod Grunwaldem” – prezentujący przebieg stron konfliktu od wypowiedzenia wojny wraz z ekspozycją przedstawiającą mapy i makietę przeprawy pod Czerwińskiem;
- „Bitwa pod Grunwaldem” – poświęcony przebiegowi bitwy grunwaldzkiej (makieta oraz animacje i filmy przedstawiające wydarzenia z bitwy poparte tekstami i mapami);
- „Oblężenie Malborka” – prezentujący makietę zamku wraz z opisem wydarzeń prowadzących do zakończenia wojny;
- „Tradycja Grunwaldzka” – ukazujący oś czasu z kluczowymi datami z historii Polski i Zakonu oraz obecne znaczenie bitwy grunwaldzkiej;
- „Ekspozycja chorągwi rycerskich” – prezentujący naturalnej wielkości kopie chorągwi rycerskich z bitwy grunwaldzkiej, będące najważniejszym nośnikiem treści ideowych w średniowieczu i czasach współczesnych;
- „Zabytki archeologiczne” – przedstawiający obecny dorobek badań archeologicznych;
- „Kaplica” – wykonana w pomniejszonej skali makieta kaplicy pobitewnej.
Muzeum Bitwy pod Grunwaldem w Stębarku i Pola Grunwaldzkie
Muzeum rozpoczęło swoją działalność w dniu odsłonięcia Pomnika Grunwaldzkiego w lipcu 1960 r., w 550. rocznicę Bitwy pod Grunwaldem. W latach 1960-63 instytucja była placówką Przedsiębiorstwa Turystycznego Warszawa-Olsztyn, w 1963 r. stała się oddziałem Muzeum Mazurskiego w Olsztynie (obecnie Muzeum Warmii i Mazur), zaś w latach 1970-75 – Muzeum Budownictwa Ludowego w Olsztynku. 1 marca 2011 r. Muzeum Bitwy pod Grunwaldem w Stębarku zostało samodzielną instytucją kultury Urzędu Marszałkowskiego Województwa Warmińsko-Mazurskiego.
Przed planowaną rozbudową Muzeum miało jedynie 275 m² powierzchni, a odwiedzający mogli zobaczyć przede wszystkim wystawę stałą „Wielka Wojna z Zakonem Krzyżackim”. Zgromadzone tam dokumenty dotyczące bitwy i artefakty znalezione na miejscu, gdzie rozegrała się krwawa walka, to przede wszystkim mapy, plany, rysunki, fotografie oraz duża ilość oryginalnych egzemplarzy oraz kopii broni i uzbrojenia średniowiecznego. Ważnymi eksponatami są kopie chorągwi polskich, litewskich oraz krzyżackich, odtworzone na podstawie źródeł ikonograficznych.
Pod zarządem Muzeum w Stębarku jest także samo pole bitwy z 1410 roku. Najbardziej znanym wydarzeniem jest organizowana tam co roku inscenizacja bitwy. W części archeologicznej Muzeum prezentowane są zabytki odkryte na Polach Grunwaldu: groty bełtów kusz, groty strzał łuków, fragmenty mieczy, ostrogi i unikalne w polskich zbiorach muzealnych fragmenty rękawicy pancernej. Ważnym elementem Pól Grunwaldu jest wykuty w granicie pomnik dwóch rycerzy autorstwa rzeźbiarza Jerzego Bandury i architekta Witolda Cęckiewicza oraz 30-metrowe maszty z chorągwiami wojsk Jagiełły i Witolda. Wśród wielu atrakcji są też ruiny kaplicy wzniesionej przez Krzyżaków w 1411 roku oraz zbiór kamieni z Pomnika Grunwaldzkiego, ufundowanego przez Ignacego J. Paderewskiego w 1910 roku w Krakowie, a zburzonego przez Niemców w 1939 roku. Na dostępnym dla zwiedzających terenie Pól Grunwaldzkich znajduje się także „Kopiec Jagiełły” – wzniesienie usypane przez harcerzy w 1960 r. w miejscu stanowiska dowodzenia Władysława Jagiełły, głaz oznaczający domniemane miejsce śmierci Wielkiego Mistrza Zakonu Krzyżackiego.
