Trwa tydzień noblowski.
Królewska Szwedzka Akademia Nauk postanowiła przyznać Nagrodę Nobla 2022 w dziedzinie chemii Carolyn R. Bertozzi, Morten Meldal i K. Barry Sharpless „za rozwój chemii kliknięć i chemii bioortogonalnej”.
Po prostu powiedz: „kliknij” – i cząsteczki są ze sobą sprzężone
Nagroda Nobla z chemii 2022 ma na celu ułatwienie trudnych procesów. Barry Sharpless i Morten Meldal położyli podwaliny pod funkcjonalną formę chemii – chemię kliknięć – w której molekularne bloki budulcowe łączą się ze sobą szybko i wydajnie. Carolyn Bertozzi przeniosła chemię kliknięć w nowy wymiar i zaczęła wykorzystywać ją w żywych organizmach.
Chemicy od dawna kierowali się chęcią budowania coraz bardziej skomplikowanych cząsteczek. W badaniach farmaceutycznych często wiązało się to ze sztucznym odtworzeniem naturalnych cząsteczek o właściwościach leczniczych. Doprowadziło to do powstania wielu godnych podziwu konstrukcji molekularnych, ale są one na ogół czasochłonne i bardzo drogie w produkcji.
„Tegoroczna Nagroda w dziedzinie Chemii dotyczy nie komplikowania spraw, ale pracy z tym, co łatwe i proste. Cząsteczki funkcjonalne można zbudować nawet prostą drogą” – mówi Johan Åqvist, przewodniczący Komitetu Nobla ds. Chemii.
Barry Sharpless – który otrzymuje teraz swoją drugą Nagrodę Nobla w dziedzinie chemii – zaczął toczyć piłkę. Około 2000 roku ukuł koncepcję chemii kliknięć, która jest formą prostej i niezawodnej chemii, w której reakcje zachodzą szybko i unika się niepożądanych produktów ubocznych.
Niedługo potem Morten Meldal i Barry Sharpless – niezależnie od siebie – zaprezentowali to, co jest obecnie klejnotem koronnym chemii kliknięć: katalizowaną miedzią cykloaddycję azydkowo-alkinową. Jest to elegancka i wydajna reakcja chemiczna, która jest obecnie szeroko stosowana. Wśród wielu innych zastosowań jest wykorzystywana w rozwoju farmaceutyków, do mapowania DNA i tworzenia materiałów, które są bardziej odpowiednie do celu.
Carolyn Bertozzi przeniosła chemię kliknięć na nowy poziom. Aby zmapować ważne, ale nieuchwytne biomolekuły na powierzchni komórek – glikany – opracowała reakcje klikania, które działają wewnątrz żywych organizmów. Jej bioortogonalne reakcje zachodzą bez zakłócania normalnej chemii komórki.
Reakcje te są obecnie wykorzystywane na całym świecie do badania komórek i śledzenia procesów biologicznych. Wykorzystując reakcje bioortogonalne, naukowcy poprawili celowanie leków przeciwnowotworowych, które są obecnie testowane w badaniach klinicznych.
Chemia kliknięć i reakcje bioortogonalne przeniosły chemię w erę funkcjonalizmu. Przynosi to ludzkości największe korzyści.
Laureaci z chemii:
- Carolyn R. Bertozzi, ur. 1966 w USA. Profesor na Uniwersytecie Stanforda w Kalifornii, USA.
- Morten Meldal, ur. 1954 w Danii. Profesor na Uniwersytecie Kopenhaskim w Danii.
- K. Barry Sharpless, ur. 1941 w Filadelfii, PA, USA. Profesor W.M. Keck w Scripps Research, La Jolla, CA, USA.
Kwota nagrody: 10 milionów koron szwedzkich, do podziału pomiędzy Laureatów.
Liczba laureatów Nagrody Nobla z chemii
Nagrodę Nobla w dziedzinie chemii przyznano 188 laureatom 1901-2021. Frederick Sanger został dwukrotnie nagrodzony, zatem od 1901 roku Nagrodę Nobla w dziedzinie chemii otrzymało 187 osób.
Najmłodszy laureat chemii
Do tej pory najmłodszym laureatem Nagrody Nobla z chemii jest Frédéric Joliot, który miał 35 lat, gdy w 1935 roku otrzymał tę nagrodę wraz z żoną Irène Joliot-Curie.
Najstarszy laureat chemii
Najstarszym dotychczasowym laureatem Nagrody Nobla w dziedzinie chemii jest John B. Goodenough, który miał 97 lat, kiedy otrzymał nagrodę chemiczną w 2019 roku. Jest także najstarszym laureatem, który został nagrodzony we wszystkich kategoriach nagród.
Laureatki Nagrody Nobla z chemii
Spośród 187 osób, które otrzymały Nagrodę Nobla w dziedzinie chemii, jak dotąd siedem to kobiety. Dwie z tych siedmiu kobiet, Marie Curie i Dorothy Crowfoot Hodgkin, otrzymały wspólne nagrody chemiczne.
1911 – Marie Curie (nagrodzona również Nagrodą Nobla w 1903 roku w dziedzinie fizyki)
1935 – Irène Joliot-Curie (córka Marii Curie i żona Frédérica Joliota)
1964 – Dorothy Crowfoot Hodgkin
2009 – Ada Yonath
2018 – Frances H. Arnold
2020 – Emmanuelle Charpentier
2020 – Jennifer A. Doudna
Kiedy Marie Skłodowska Curie otrzymała w 1911 roku Nagrodę Nobla w dziedzinie chemii, jako pierwsza w historii otrzymała dwie Nagrody Nobla.
Nagrody Nobla 2022 – terminarz
- Literatura – czwartek 6 października, najwcześniej 13:00
- Pokojowa Nagroda Nobla – piątek 7 października, godz. 11:00
- Nauki ekonomiczne – najwcześniej w poniedziałek 10 października o godz. 11:45
