27 stycznia obchodzimy Międzynarodowy Dzień Pamięci o Ofiarach Holokaustu.
Był ustanowiony w 2005 r. przez Zgromadzenie Narodowe ONZ w rocznicę wyzwolenia niemieckiego nazistowskiego obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau dla uczczenia pamięci ofiar pochodzenia żydowskiego zamordowanych przez Niemców podczas II wojny światowej.
Likwidacja i wyzwolenie KL Auschwitz
Już od sierpnia 1944 roku do połowy stycznia 1945 roku z KL Auschwitz ewakuowano około 65 tys. więźniów i więźniarek, wśród nich niemal wszystkich przebywających w obozie Polaków, Rosjan i Czechów (ok. 15 tys. osób). Zatrudniono ich w różnych zakładach przemysłowych na terenie Trzeciej Rzeszy. W drugiej połowie 1944 roku władze SS przystąpiły także do zacierania śladów i niszczenia dowodów zbrodni popełnionych w Auschwitz. We wrześniu, październiku i listopadzie zgładzono część więźniów Żydów z tzw. Sonderkommando, zmuszanych do obsługi krematoriów i komór gazowych, którzy byli bezpośrednimi świadkami eksterminacji.
W połowie stycznia 1945 roku Niemcy rozpoczęli ostateczną likwidację obozu. Od 17 do 21 stycznia z KL Auschwitz i jego podobozów w pieszych kolumnach ewakuacyjnych wyprowadzono z obozu około 58 tys. więźniów. Zarówno piesze, jak i kolejowe trasy ewakuacyjne usłane zostały tysiącami zwłok więźniów zastrzelonych oraz zmarłych z wycieńczenia lub przemarznięcia. Ocenia się, że w trakcie całej akcji zginęło co najmniej 9 tys. więźniów, choć ich liczba może sięgać nawet 15 tys.
20 stycznia 1945 roku wysadzono krematoria: II i III, a 26 stycznia – znajdujące się dotąd w stanie pełnej zdatności do użytku krematorium V. 23 stycznia podpalono tzw. Kanadę II – kompleks baraków-magazynów z mieniem pozostałym po ofiarach eksterminacji. W niepewnej sytuacji znalazło się blisko 9 tys. więźniów, w większości chorych i skrajnie wyczerpanych, pozostawionych w obozie macierzystym (Stammlager, Auschwitz I), Birkenau (Auschwitz II) i podobozach. Nie nadawali się oni do ewakuacji pieszej, dlatego władze SS dążyły do ich zgładzenia. Pomiędzy wymarszem z obozu ostatnich kolumn ewakuacyjnych, a nadejściem żołnierzy Armii Czerwonej, SS zdążyła wymordować m.in. w podobozach: „Fürstengrube” w Wesołej, „Tschechowitz-Vacuum” w Czechowicach i „Blechhammer” w Blachowni Śląskiej około 700 żydowskich więźniów. Wyzwolenia doczekało ok. 7 tys. więźniów.
Niemiecki nazistowski obóz KL Auschwitz-Birkenau w ciągu niemal pięciu lat istnienia pochłonął około 1,1 mln ofiar z 1,3 mln wszystkich więźniów. Około 90% z nich stanowili Żydzi pochodzący z całej Europy. Śmierć w obozie poniosło także co najmniej 70 tys. Polaków, 20 tys. Romów, 15 tys. jeńców sowieckich oraz 10-15 tys. więźniów innych narodowości.
1 listopada 2005 r. rezolucją Zgromadzenia Ogólnego ONZ został ustanowiony Międzynarodowy Dzień Pamięci o Ofiarach Holokaustu.
Oświadczenie Ministerstwa Spraw Zagranicznych w 78. rocznicę wyzwolenia niemieckiego nazistowskiego obozu koncentracyjnego i zagłady Auschwitz-Birkenau
„27 stycznia 1945 roku zamknięta brama niemieckiego nazistowskiego obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau otworzyła się przed siedmioma tysiącami więźniów zniewolonych przez nieludzki, totalitarny i zbrodniczy reżim nazistowskich Niemiec.
Auschwitz-Birkenau to tylko jeden z wielu obozów zagłady tworzonych w czasie II wojny światowej przez niemiecką III Rzeszę, a jednocześnie najbardziej rozpoznawalny symbol i miejsce ludobójstwa i męczeństwa na świecie. Dzisiaj skłaniamy głowę w hołdzie przed ponad milionem ofiar – Żydów, Polaków, Roma i Sinti, oraz wszystkich innych, pochodzących z całej okupowanej Europy, jak również przed zmniejszającą się z każdym rokiem grupą Ocalonych, którym dane było przeżyć ten pamiętny dzień.
27 stycznia, data która od 2005 r. jest obchodzona jako Międzynarodowy Dzień Pamięci o Ofiarach Holocaustu, nie może nie skłaniać do refleksji na temat współczesnych wyzwań, które dobitnie pokazują, że świat, kilkadziesiąt lat po zbrodni, która okryła mrokiem europejską cywilizację i silnie naznaczyła XX wiek, wciąż wymaga naprawy oraz stałego zaangażowania w obronę takich wartości jak pokój, prawda i wolność od nienawiści. Jest smutnym paradoksem, że państwo odwołujące się do tradycji „wyzwoliciela” Auschwitz-Birkenau, w wywołanej na Ukrainie wojnie ucieka się do aktów bestialstwa i zbrodni nie widzianych w Europie od pamiętnego 1945 r., a wezwania do fizycznej eksterminacji przedstawicieli sąsiadującego narodu wciąż rezonują, zatruwając ludzkie umysły i serca.”
Obchody święta
Centralne obchody 18. Międzynarodowego Dnia Pamięci o Ofiarach Holokaustu, upamiętniające 78. rocznicę wyzwolenia niemieckiego obozu Auschwitz-Birkenau z udziałem byłych więźniów, jak co roku odbyły się na terenie Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau. Uroczystość rozpoczęła się w budynku tzw. sauny na terenie byłego obozu Auschwitz II-Birkenau. Honorowy patronat nad obchodami objął Prezydent RP Andrzej Duda.
W warszawskich uroczystościach pod Pomnikiem Bohaterów Getta wziął udział wiceminister kultury i dziedzictwa narodowego, generalny konserwator zabytków dr Jarosław Sellin.
Dzisiejsza uroczystość, obchodzona na całym świecie w rocznicę wyzwolenia niemieckiego nazistowskiego obozu koncentracyjnego i zagłady Auschwitz – Birkenau, ma w tym roku w Warszawie szczególny kontekst. Już za niespełna 3 miesiące, będziemy obchodzili 80. rocznicę powstania w Getcie Warszawskim. Nasze spotkanie tu, w miejscu bohaterskiej walki powstańców, niejako otwiera ten rok obchodów – powiedział Jarosław Sellin.
Wiceszef resortu kultury podkreślił, że tego typu rocznice powinny być przestrogą, chociaż dramat II wojny światowej i tragedia Holocaustu nie przeszkodziły w tym, by od prawie roku na Ukrainie ginęli ludzie, dokonywane były egzekucje, tortury czy gwałty. Zaznaczył, że w Międzynarodowym Dniu Pamięci o Ofiarach Holocaustu powinniśmy pamiętać, przestrzegać, ale też ostrzegać przed tymi, którzy nie pamiętają i nie wyciągają wniosków.
Dziś każdy z nas, stojących tutaj w Warszawie, przed Pomnikiem Bohaterów Getta Warszawskiego, na terenie dawnego getta, staje się strażnikiem, przekazującym pamięć o zamordowanym w czasie II wojny światowej narodzie żydowskim, o Treblince, Majdanku, Bełżcu, Chełmnie, Auschwitz-Birkenau, Sobiborze. Ale także strażnikiem pamięci o bohaterach, którzy podjęli 80 lat temu nierówną walkę tutaj w Warszawie w kwietniu, w Białymstoku w sierpniu, na terenie obozu w Treblince także w sierpniu i wreszcie w Sobiborze w październiku tegoż pamiętnego i dramatycznego 1943 roku – mówił podczas wydarzenia Jarosław Sellin.
Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau
Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau, oficjalnie otwarte 14 czerwca 1947 r., zostało utworzone staraniem byłych więźniów, co formalnie potwierdziła ustawa polskiego sejmu z 2 lipca 1947 r. o upamiętnieniu „męczeństwa Narodu Polskiego i innych Narodów”. Organizatorem Muzeum jest Minister Kultury i Ochrony Dziedzictwa Narodowego.
Miejsce Pamięci obejmuje obszar dwóch zachowanych części obozu Auschwitz I i Auschwitz II-Birkenau. W granicach Muzeum znajdują się poobozowe obiekty i ruiny, włącznie z ruinami komór gazowych i krematoriów, kilkanaście kilometrów obozowego ogrodzenia i dróg wewnętrznych oraz rampa kolejowa w Birkenau.
Dofinansowanie Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau – inwestycja w pamięć, która nie może zaginąć
MKiDN jako organizator Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau jest odpowiedzialne za finansowanie działalności Muzeum oraz wszystkich inwestycji przeprowadzanych na jego terenie.
Integralną częścią Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau jest Międzynarodowe Centrum Edukacji o Auschwitz i Holokauście, które zajmuje się nauczaniem o historii Holokaustu i niemieckiego nazistowskiego obozu koncentracyjnego i zagłady Auschwitz-Birkenau, a zwłaszcza o tragicznych losach Żydów, Polaków, Romów, sowieckich jeńców wojennych i losach wszystkich innych grup ofiar przetrzymywanych i zamordowanych w Auschwitz. W 2019 r. w odnowionym historycznym budynku tzw. Starego Teatru została otwarta siedziba Centrum. Renowacja budynku została sfinansowana ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, środków MKiDN i wkładu własnego Muzeum.
Do najważniejszych inwestycji Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau w ostatnich latach należą także:
- Centrum Obsługi Odwiedzających
Inwestycja realizowana w ramach dwóch projektów. Pierwszy, pn. „Zwiększenia dostępu do zasobów kultury poprzez rozbudowę trasy zwiedzania Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau o przestrzeń poobozową budynków Schlachthaus i Molkerei oraz przebudowę sali kinowej”, dofinansowany jest ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko na lata 2014-2020, MKiDN oraz ze środków własnych PMAB. Drugi projekt pn. „Budowa Centrum Obsługi Odwiedzających Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu – etap III i etap IV”, będący uzupełnieniem pierwszego, finansowany jest ze środków MKiDN oraz środków od darczyńców prywatnych. Zakończenie projektu planowane jest na IV kwartał 2023 r.
- Nowa wystawa główna
Nowa wystawa główna podzielona została na 3 części tematyczne: część I – obóz jako instytucja państwowa nazistowskich Niemiec, część II – temat Zagłady, część III – doświadczenie obozowe więźniów Auschwitz. Projekt realizowany jest etapami ze względu na konieczność przeprowadzenia przebudowy budynków wystawienniczych oraz wykonania prac konserwatorskich. Przewidywany termin oddania: część III do końca 2025 roku; cześć II do końca 2027 r.; część I do 2028 r.
- Nowa wystawa polska pt. „Polacy w KL Auschwitz. Mieszkańcy ziemi oświęcimskiej w czasie II wojny światowej”
Wystawa będzie opowiadać o początkach wojny i okupacji niemieckiej w Polsce, zobrazuje skalę prześladowań i okrucieństwa, a także planowość dokonywanych przez niemiecką policję aresztowań. Omówione zostaną też mechanizmy deportacji polskich Żydów, kategorie polskich więźniów KL Auschwitz, przyczyny ich śmierci w obozie, a także temat wyzwolenia i budowania pamięci po wojnie.
Druga część wystawy dotyczyć będzie zarówno historii Oświęcimia w czasie II wojny światowej – realiów okupacji, wysiedleń, aktywności firmy IG Farbenindustrie, a także niemieckich planów przebudowy miasta – jak i pomocy niesionej z narażeniem życia więźniom KL Auschwitz przez Polaków mieszkających w pobliżu tzw. strefy interesów obozu – obszaru 40 km kwadratowych izolujących teren obozowy od świata zewnętrznego. Całość zakończy wykaz ponad 1200 nazwisk osób pomagających.
Przewidywany termin oddania wystawy to koniec 2025 r.
