Trybunał Konstytucyjny Julii Przyłębskiej orzekł, że przepis Europejskiej Konwencji Praw Człowieka w zakresie, w jakim przyznaje Europejskiemu Trybunałowi Praw Człowieka kompetencje do oceny legalności wyboru sędziów Trybunału Konstytucyjnego jest niezgodny z konstytucją.
Przedstawiamy stanowiska Prawa i Sprawiedliwości oraz Rzecznika Praw Obywatelskich.
PiS: Europejski Trybunał Praw Człowieka nie może oceniać legalności wyboru polskich sędziów
Trybunał Konstytucyjny uznał za niekonstytucyjny art. 6 ust. 1 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka w zakresie, w jakim pozwala on europejskiemu trybunałowi na ocenę legalności wyboru sędziów polskiego TK. Wyrok zapadł po wniosku złożonym w tej sprawie do Trybunału 28 lipca br. przez Prokuratora Generalnego Zbigniewa Ziobro.
Wniosek Prokuratora Generalnego i wynikający z niego wyrok Trybunału Konstytucyjnego mają charakter zakresowy, co oznacza, że Polska dalej jest związana Konwencją Praw Człowieka. Wyrok postawi natomiast tamę precedensowym i uzurpacyjnym próbom ingerowania w polski ustrój, które to uprawnienia nigdy nie zostały ETPC przekazane w konwencji.
Prokurator Generalny zaznaczył w swojej skardze, że Europejski Trybunał Praw Człowieka nie ma uprawnień, by rozstrzygać sprawy o charakterze konstytucyjnym i oceniać pracę czy sposób wyboru sędziów polskiego Trybunału Konstytucyjnego ani ustalać, czy TK jest niezawisłym i bezstronnym sądem ustanowionym ustawą.
Próbując odnosić się do tego zagadnienia w wyroku z 7 maja 2021 r. w sprawie spółki Xero Flor przeciwko Polsce, ETPC przekroczył swe uprawnienia. Według wnioskodawcy, sędziowie ETPCz zademonstrowali nieznajomość polskiego prawa konstytucyjnego oraz fundamentalnych zasad ustrojowych naszego kraju.
Wyrok Trybunału Konstytucyjnego potwierdza, że ETPC jest powołany do zajmowania się sprawami o charakterze cywilnym i karnym, a nie ustrojowym. W sposób nieuprawniony zakwestionował on prawidłowość składu Trybunału Konstytucyjnego, który badał zgodność z Konstytucją RP przepisów wskazanych przez spółkę Xero Flor. Bezpodstawnie uznał także, że Polska naruszyła art. 6 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka gwarantujący każdemu prawo do sprawiedliwego procesu przed sądem.
ETPC przekroczył powierzone mu kompetencje i dokonał bezprawnej ingerencji w krajowy porządek prawny. W ocenie Prokuratora Generalnego, dokonano nieuprawnionej, sprzecznej z dotychczasowym orzecznictwem Trybunału w Strasburgu interpretacji art. 6 Konwencji Praw Człowieka, wedle której pojęcie „sąd” miałoby obejmować również Trybunał Konstytucyjny RP. Tymczasem, zgodnie z przepisami polskiej ustawy zasadniczej, Trybunał Konstytucyjny nie może być uznany za sąd, gdyż nie sprawuje wymiaru sprawiedliwości, lecz dokonuje ustrojowej kontroli norm prawnych.
Wyrok ETPC w sposób nieuprawniony rozszerzał kompetencje Trybunału w Strasburgu i naruszał suwerenność Polski. Taka ingerencja międzynarodowych organów w model krajowego sądownictwa konstytucyjnego grozi chaosem prawnym.
Polscy obywatele muszą mieć pewność swojej sytuacji prawnej i przysługujących im środków ochrony, w tym przekonanie o ostateczności i ważności wyroków Trybunału Konstytucyjnego. Ewentualne oddanie ETPC kompetencji w dziedzinie oceny postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym musi mieć formę zmiany umowy międzynarodowej, a zatem zgodę na to wyrazić powinny wszystkie państwa – strony Europejskiej Konwencji Praw Człowieka.
W związku z przekroczeniem uprawnień przez ETPC, jego wyrok w sprawie Xero Flor należy uznać za nieistniejący w części odnoszącej się do Trybunału Konstytucyjnego. Trybunał w Strasburgu stwierdził bowiem, że Polska naruszyła przepisy konwencji w zakresie prawa do rzetelnego procesu przez sąd ustanowiony ustawą.
Sprawa rozpoznawana przez ETPC dotyczy firmy, która pozwała Skarb Państwa, skarżąc wysokość odszkodowania z powodu zniszczeń na polu. Po wyrokach sądów niekorzystnych dla Xero Flor sprawa trafiła do TK, który ją umorzył. ETPC bezpodstawnie przychylił się do argumentacji firmy i uznał, że w polskim Trybunale orzekał sędzia, który nie miał do tego prawa.
Jak wskazał dodatkowo Trybunał Konstytucyjny, spółka Xero Flor nie zakwestionowała wcześniej składu TK rozstrzygającego złożoną przez nią skargę. Zrobiła to dopiero, zwracając się do Trybunału w Strasburgu.
RPO: Europejska Konwencja Praw Człowieka nie obejmuje Trybunału Konstytucyjnego – orzekł TK
- Europejska Konwencja Praw Człowieka jest niekonstytucyjna w zakresie, w jakim jej pojęcie „sądu” odnosi się do Trybunału Konstytucyjnego
- Jest też niekonstytucyjna w zakresie, w jakim umożliwia Europejskiemu Trybunałowi Praw Człowieka ocenę legalności wyboru sędziów TK
- Orzekł tak TK po rozpoznaniu wniosku Prokuratora Generalnego
- RPO wnosił o umorzenie sprawy z powodu niedopuszczalności orzeczenia. Wniosek PG zmierza bowiem do wywołania niepewności prawnej u obywateli, których poziom ochrony obniża
24 listopada 2021 r. Trybunał Konstytucyjny wydał wyrok z wniosku Prokuratora Generalnego Zbigniewa Ziobry ws. Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. Sprawę zbadał TK w pięcioosobowym składzie pod przewodnictwem Julii Przyłębskiej.
TK orzekł:
1. Art. 6 ust. 1 zdanie pierwsze Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r., zmienionej następnie Protokołami nr 3, 5 i 8 oraz uzupełnionej Protokołem nr 2 – w zakresie, w jakim pojęciem sądu użytym w tym przepisie obejmuje Trybunał Konstytucyjny, jest niezgodny z art. 173 w związku z art. 10 ust. 2, art. 175 ust. 1 i art. 8 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
2. Art. 6 ust. 1 zdanie pierwsze konwencji powołanej w punkcie 1 – w zakresie, w jakim przyznaje Europejskiemu Trybunałowi Praw Człowieka kompetencję do oceny legalności wyboru sędziów Trybunału Konstytucyjnego, jest niezgodny z art. 194 ust. 1 w związku z art. 8 ust. 1 Konstytucji.
Umorzono postępowanie w pozostałym zakresie.
Co zaskarżył Prokurator Generalny
Wniosek PG dotyczył kontroli konstytucyjności art. 6 ust. 1 zdanie 1 EKPC (umowy międzynarodowej obowiązującej 47 państw Rady Europy, która jest podstawą działań ETPC). Głosi on: „Każdy ma prawo do sprawiedliwego i publicznego rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie przez niezawisły i bezstronny sąd ustanowiony ustawą przy rozstrzyganiu o jego prawach i obowiązkach o charakterze cywilnym albo o zasadności każdego oskarżenia w wytoczonej przeciwko niemu sprawie karnej”.
Wniosek wiązał się z wydaniem 7 maja 2021 r. przez ETPC wyroku w sprawie Xero Flor w Polsce Sp. z o.o. przeciwko Polsce. ETPC orzekł, że rozstrzygnięcie TK w sprawie tej spółki, wydane z udziałem osoby wybranej na miejsce już zajęte w TK, narusza EKPC co do prawa do sądu, a organ z jej udziałem nie spełnia wymogu EKPC „sądu ustanowionego ustawą”.
27 lipca 2021 r. Zbigniew Ziobro wniósł m.in., aby TK uznał art. 6 ust. 1 zdanie 1 EKPC za niezgodny z art. 2, art. 8 ust. 1, art 10 ust. 2, art 173 i art. 175 ust. 1 Konstytucji – w zakresie, w jakim pojęcie „sąd” obejmuje także TK. Zakwestionował też dokonywanie przez ETPC oceny legalności procesu wyboru sędziów TK w celu ustalenia, czy jest on niezawisłym i bezstronnym sądem ustanowionym ustawą. Według wniosku ETPC nie może zatem badać prawidłowości składu TK.
Stanowisko PG poparł prezydent RP, a także – częściowo – Sejm.
Stanowisko RPO
RPO, który przyłączył się do sprawy, przedstawił stanowisko, że:
1. Postępowanie przed Trybunałem Konstytucyjnym, na podstawie art. 59 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK, podlega umorzeniu z uwagi na niedopuszczalność wydania orzeczenia.
2. Z ostrożności procesowej, gdyby postępowanie jednak nie zostało umorzone, Rzecznik wnosi o uznanie, że art. 6 ust. 1 zdanie pierwsze Konwencji, we wskazanym przez Prokuratora Generalnego zakresie, nie jest niezgodny z powołanymi wzorcami konstytucyjnymi.
W ocenie RPO wniosek w sposób niedopuszczalny zmierza do zakwestionowania konstytucyjności konkretnego orzeczenia ETPC. Jest to obejście konstytucyjnych regulacji co do TK, który nie może kontrolować orzeczeń międzynarodowych organów sądowych. Wniosek sprzeciwia się też międzynarodowym zobowiązaniom Polski (m.in. co do wykonywania ostatecznych wyroków ETPC), podważa właściwość ETPC i zagraża skuteczności jego orzeczeń. Osłabia tym samym ochronę obywateli polskich, wynikającą z EKPC.
W piśmie procesowym do TK (w załączniku poniżej) Marcin Wiącek szczegółowo wskazał, dlaczego nie można podzielić poglądu, że sąd konstytucyjny nie jest „sądem” w rozumieniu EKPC i w związku z tym nie musi spełniać wymogów ustanowienia zgodnie z prawem, wskazanych w EKPC i wyjaśnionych w orzecznictwie ETPC.
RPO argumentował m.in.,że pogląd, iż do postępowania przed TK stosuje się zasady wynikające z prawa do sądu i rzetelnego procesu, był obecny w dotychczasowym orzecznictwie samego Trybunału. Np. w postanowieniu pełnego składu z 22 października 2003 r. (sygn. akt P 21/02), TK uznał, że postępowanie przed nim „podporządkowane jest” zasadom wynikającym z art. 45 ust. 1 Konstytucji i art. 6 ust. 1 EKPC. Odstąpienie zaś od tego poglądu prawnego wymagałoby rozstrzygnięcia w pełnym składzie.
Wypowiedzi przedstawicieli RPO na rozprawie
RPO reprezentowali jego zastępca Maciej Taborowski, Mirosław Wróblewski, dyrektor Zespołu Prawa Konstytucyjnego, Międzynarodowego i Europejskiego BRPO oraz dr Paweł Filipek z tego zespołu.
– Wniosek PG jest niespójny wewnętrznie i zmierza faktycznie do wywołania niepewności prawnej u obywateli, których poziom ochrony obniża – mówił M. Taborowski. My pełnimy rolę „kanarka w kopalni”, przestrzegając przed konsekwencjami.
M.Wróblewski podkreślał, że Polska jest zobowiązana do wykonania wyroku ws. Xero Flor – skoro nie odwołała się w tej sprawie do Wielkiej Izby ETPC. W tej sytuacji wniosek TK jest próbą wykorzystania instrumentalnego TK niezgodnie z Konstytucją. Pod pozorem kontroli konstytucyjności wniosek zmierza do wyeliminowania skutków konkretnego wyroku ETPC. Sam wniosek ma zaś wady formalne. Ewentualny wyrok TK pozostanie bezskuteczny.
M. Wróblewski przypomniał że polskie prawo nie przewiduje kontroli orzeczeń międzynarodowych organów sądowych przez sąd konstytucyjny – w przeciwieństwie do innych państw. W tym kontekście przywołał wyrok ETPC, który uznał, że Rosja naruszyła prawa b. szefa „Jukosu” Michaiła Chodorkowskiego, skazanego w 2005 r. na 8 lat kolonii karnej. Po tym sąd konstytucyjny Rosji orzekł, że wyrok ETPC jest sprzeczny z konstytucją Federacji Rosyjskiej i jako taki niewykonalny. – Proszę koncentrować się na istocie sprawy – wtrąciła wtedy Julia Przyłębska.
P. Filipek przedstawił szczegóły prawne stanowiska RPO.
Wyrok TK
– Nie ulega wątpliwości, że TK nie jest sądem w rozumieniu EKPC, choć jest organem władzy sądowniczej – mówił w uzasadnieniu sędzia sprawozdawca Wojciech Sych.
Podkreślił, że TK nie kwestionuje dorobku orzeczniczego ETPC. Obowiązkiem TK jest zaś „obrona polskiej suwerenności konstytucyjnej”.
Dodał, że nie odpowiada prawdzie stanowisko RPO, że TK orzekał już w tej sprawie. Wyraził ubolewanie, że w ten sposób przedstawiciele RPO „zniweczyli edukacyjny walor rozprawy”.
Ponadto TK uznał, że ETPC nie ma prawa do kontroli legalności wyboru sędziów TK.
Wyrok ma charakter zakresowy. TK orzekł, że wskazane w sentencji normy wywiedzione z art. 6 ust. 1 zd. pierwsze Konwencji, naruszają przepisy Konstytucji, wobec czego nie mają mocy wiążącej. W pozostałym zakresie przepis ten, jako element umowy międzynarodowej, której stroną jest Rzeczpospolita Polska, nadal jest częścią krajowego porządku prawnego i może być podstawą skarg składanych przez polskich obywateli do ETPC – poinformował TK.
