Przy granicy polsko – białoruskiej, w pobliżu miejscowości Usnarz Górny, przebywa obecnie grupa 32 osób pochodzących z Afganistanu i Iraku, która może poszukiwać ochrony międzynarodowej na terytorium RP.
- RPO prosi o wskazanie dokładnego miejsca pobytu cudzoziemców i wyjaśnienie, czy pozostają oni pod władztwem Rzeczypospolitej Polskiej, w jurysdykcji polskiej Straży Granicznej i czy Straż Graniczna podejmuje wobec nich jakiekolwiek czynności.
- Czy ktokolwiek z nich deklaruje lub deklarował zamiar przekroczenia granicy z Polską i czy pośrednio bądź bezpośrednio wskazuje lub wskazywał przy tym na chęć poszukiwania w Polsce ochrony międzynarodowej.
Z informacji uzyskanych przez Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich wynika, że przy granicy polsko – białoruskiej, w pobliżu miejscowości Usnarz Górny, przebywała grupa ok. 50 osób (obecnie jest ich 32) pochodzących z Afganistanu i Iraku, w tym osoby małoletnie, które mogą poszukiwać ochrony międzynarodowej na terytorium RP.
WAŻNE NAGRANIE
W sposób jasny i wiążący, zgodny z Konwencją Genewską, w obecności posłów, mediów i prawników, Afgańczycy zwrócili się o azyl na terenie Polski. @Straz_Graniczna stoi z karabinami i milczy.A @MorawieckiM ściga się z Łukaszenką w zawodach na okrucieństwo. pic.twitter.com/k2B580AC9g
— Razem (@partiarazem) August 20, 2021
RPO prosi Komendanta Podlaskiego Oddziału Straży Granicznej o wskazanie dokładnego miejsca pobytu cudzoziemców i wyjaśnienie czy pozostają oni pod władztwem Rzeczypospolitej Polskiej, w jurysdykcji polskiej Straży Granicznej i czy Straż Graniczna podejmuje wobec nich jakiekolwiek czynności. Jeżeli cudzoziemcy przebywają po białoruskiej stronie granicy to czy ktokolwiek z nich deklaruje lub deklarował zamiar przekroczenia granicy z Polską i czy pośrednio bądź bezpośrednio wskazuje lub wskazywał przy tym na chęć poszukiwania w Polsce ochrony międzynarodowej. Prosi również o informację, czy rozmowy prowadzone przez funkcjonariuszy SG z ww. cudzoziemcami są w jakikolwiek sposób dokumentowane (w formie notatek, nagrań itp.) a jeśli tak, to o udostępnienie stosownych dokumentów lub plików audiowizualnych.
Ponadto Rzecznik byłby zobowiązany za udzielenie odpowiedzi na poniższe pytania:
- Ile osób znajduje się obecnie przy granicy polsko-białoruskiej w okolicach Ursnarza Górnego? Ile spośród nich stanowią osoby małoletnie, w tym małoletni bez opieki?
- Czy na miejscu jest dostępny tłumacz, który uczestniczy w podejmowanych przez SG czynnościach w stosunku do cudzoziemców?
- Czy cudzoziemcom została zapewniona podstawowa pomoc w postaci np. wody, żywności czy środków higieny osobistej? Jeśli tak, to kto i w jaki sposób pomoc taką zapewnia?
- Która z Placówek SG jest właściwa miejscowo do zabezpieczenia granicy w miejscu pobytu cudzoziemców.
RPO zwraca także uwagę na film zamieszczony na serwisie społecznościowym Twitter i prosi o analizę nagrania i ustalenie, czy osoby kierujące wobec cudzoziemców wulgarne w treści wypowiedzi to funkcjonariusze polskiej Straży Granicznej. W takim przypadku wskazuje na potrzebę oceny ww. materiału pod kątem ewentualnej odpowiedzialności służbowej funkcjonariuszy.
No to patrzcie, jaki cyrk mamy na granicy. W rolach głównych: Straż Graniczna, białoruscy żołnierze i pomiędzy nimi uchodźcy (z fejsa) pic.twitter.com/sNWQ96vBNQ
— Exen ?? (@Exen) August 17, 2021
Na podstawie art. 17 ust. 2 ww. ustawy o Rzeczniku Praw Obywatelskich prosi o udzielenie odpowiedzi na niniejsze wystąpienie, ewentualnie poza wątkiem dotyczącym analizy nagrania, jeszcze 18 sierpnia do godz. 17:00.
Odpowiedź Komendanta Podlaskiego Oddziału Straży Granicznej z 18 sierpnia 2021 r.
Komendant Podlaskiego Oddziału Straży Granicznej potwierdza, że w ostatnim czasie na terenie służbowej odpowiedzialności Podlaskiego Oddziału Straży Granicznej ujawniono osoby, które nielegalnie przekroczyły granicę państwową. Wobec tych osób, zgodnie z obowiązującym przepisami, są podejmowane dalsze czynności. Cudzoziemcy pochodzący z Afganistanu i Iraku i w zdecydowanej większości są to rodziny z dziećmi.
Liczba osób, która znajduje się w bliskiej odległości od granicy państwa, na terytorium Republiki Białorusi nie jest w tym momencie znana. Jest to rejon służbowej odpowiedzialności Placówki Straży Granicznej w Szudziałowie.
Komendant zapoznał się z nagraniem, ale obecnie nie może ustalić osoby prowadzącej rozmowę w języku polskim. Funkcjonariusze Straży Granicznej pełniący służbę w ochronie granicy państwowej nie są wyposażeni w sprzęt służbowy, pozwalający na rejestrację dźwięku lub obrazu. Funkcjonariusze Straży Granicznej dokumentują w formie pisemnej czynności oraz uzyskane informacje, które mają znaczenie w ochronie granicy państwowej lub są wymagane przepisami prawa. We wskazanym rejonie nie odnotowano prowadzenia rozmów, w których jedną ze stron byliby funkcjonariusze Straży Granicznej.
Ile osób znajduje się obecnie przy granicy polsko-białoruskiej w okolicach Usnarza Górnego? Ile spośród nich stanowią osoby małoletnie, w tym małoletni bez opieki?
Na terytorium Polski nie ma żadnych osób.
Czy na miejscu jest dostępny tłumacz, który uczestniczy w podejmowanych przez SG czynnościach w stosunku do cudzoziemców?
Straż Graniczna korzysta z pomocy tłumaczy przy osobach znajdujących się na terytorium RP.
Czy cudzoziemcom została zapewniona podstawowa pomoc w postaci np. wody, żywności czy środków higieny osobistej? Jeśli tak, to kto i w jaki sposób pomoc taką zapewnia?
Cudzoziemcom będącym na terytorium RP zapewniona jest kompleksowa pomoc socjalna i lekarska.
Która z Placówek SG jest właściwa miejscowo do zabezpieczenia granicy w miejscu pobytu cudzoziemców?
Placówka Straży Granicznej w Szudziałowie
W piśmie z 17 sierpnia 2021 roku, Komendant Główny Straży Granicznej odpowiada na pytania zadane przez zastępczynię RPO Hannę Machińską
W związku ze wzmożoną migracją na polsko-białoruskim odcinku granicy, SG podjęła działania w celu zwiększenia ilości miejsc w strzeżonych ośrodkach dla cudzoziemców. Uruchomiono nowe ośrodki w Białej Podlaskiej i Czerwonym Borze. Obecnie prowadzone są uzgodnienia w celu pozyskania dodatkowych miejsc, które będzie można przeznaczyć na kolejne ośrodki. Jako, że konieczna jest obsługa administracyjna zatrzymanych osób, powstały centra rejestracji cudzoziemców w Połowcach i Dubiczach Cerkiewnych. Nowo otwarte miejsca otrzymały odpowiednie wsparcie kadrowe, czasowo delegowano tam funkcjonariuszy z innych oddziałów SG.
1-2. Pierwsze czynności administracyjne po zatrzymaniu cudzoziemców wykonywane są na ternie placówek SG odpowiadających miejscu zatrzymania lub w nowych centrach rejestracji w Połowcach i Dubiczach Cerkiewnych. Następnie, po orzeczeniu sądu cudzoziemcy są przewożeni do strzeżonych ośrodków.
3. W okresie 7 czerwca – 7 sierpnia 2021 roku Straż Graniczna zatrzymała 625 cudzoziemców. W tym 183 małoletnich do 17 lat i 23 w wieku 18 lat. Nie odnotowano osób małoletnich bez opieki.
4. W okresie 7 czerwca – 7 sierpnia 2021 roku 933 cudzoziemców objęto 607 wnioskami o udzielenie ochrony międzynarodowej na terytorium RP. Większość cudzoziemców składa wniosek o ochronę nie bezpośrednio po zatrzymaniu, dlatego na późniejszym etapie, w trakcie pobytu w ośrodku nie ma możliwości wykonania zestawień łączących zatrzymanie cudzoziemca ze złożeniem przez niego wniosku o udzielenie ochrony.
5. Zatrzymani, wobec których wszczynane jest postępowanie w sprawie zobowiązania cudzoziemca do powrotu, otrzymują „Pouczenie o zasadach i trybie postępowania w sprawie zobowiązania cudzoziemca do powrotu”. Pouczenie mówi, że wszczęcie postępowania nie powoduje braku możliwości wnioskowania o ochronę międzynarodową na terytorium RP. W takiej sytuacji postępowanie zostaje zawieszone na czas rozstrzygnięcia sprawy. Pouczenie jest wręczane podczas pierwszych czynności administracyjnych. Zapoznanie się z jego treścią cudzoziemiec potwierdza podpisem.
RPO do Komendanta Podlaskiego Oddziału SG w sprawie grupy Afgańczyków i Irakijczyków w strefie przygranicznej Komendant Podlaskiego Oddziału Straży Granicznej odpowiada
- Nieprzyjmowanie wniosków o ochronę międzynarodową od cudzoziemców przebywających w strefie przygranicznej w okolicach Usnarza stanowi naruszenie prawa. Wystąpienie RPO do Prezesa Rady Ministrów
- Każda osoba, która przebywając na granicy RP, zgłosi funkcjonariuszowi SG, wykonującemu wobec niej jakiekolwiek czynności służbowe, zamiar przekroczenia granicy w celu ubiegania się w Polsce o ochronę międzynarodową, powinna zostać wpuszczona na terytorium Polski, a funkcjonariusze właściwej miejscowo Placówki Straży Granicznej zobowiązani są przyjąć od niej odpowiedni wniosek
- Prawo do ubiegania się w Polsce o status uchodźcy, zgodnie z postanowieniami Konwencji dotyczącej statusu uchodźców podpisanej w Genewie w dniu 28 lipca 1951 r., jest prawem konstytucyjnym, gwarantowanym w art. 56 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej
Odstąpienie od obowiązku przyjęcia wniosku o ochronę międzynarodową w sytuacji, w której osoba znajdująca się de facto pod jurysdykcją polskiej Straży Granicznej, deklaruje zamiar złożenia takiego wniosku, stanowi rażące naruszenie ww. przepisów i pozostaje w sprzeczności ze standardami wyznaczonymi przez Konwencję genewską o statusie uchodźców
19 sierpnia 2021 r. przedstawiciele Biura Rzecznika Praw Obywatelskich przeprowadzili niezapowiedzianą wizytację granicy polsko-białoruskiej, w pobliżu miejscowości Usnarz Górny, w miejscu, gdzie przebywa obecnie grupa ok. 30 obywateli Afganistanu, kobiet i mężczyzn, wśród których są osoby deklarujące zamiar ubiegania się o ochronę międzynarodową na terytorium RP. Deklaracje takie, jednoznaczne i wyraźne, zgłaszane były funkcjonariuszom Straży Granicznej w języku angielskim, w obecności przedstawicieli Biura RPO, a także bezpośrednio w rozmowach cudzoziemców z pracownikami Biura. W chwilach, w których deklaracje te były wygłaszane cudzoziemcy podchodzili do funkcjonariuszy SG, a ci usiłowali nie dopuścić do przekroczenia granicy, w sposób werbalny i niewerbalny wydając polecenia cofnięcia się. Nie ma zatem wątpliwości, że między funkcjonariuszami polskiej Straży Granicznej a cudzoziemcami nie tylko dochodziło do interakcji, ale też funkcjonariusze SG wykonywali wobec cudzoziemców czynności służbowe, co z kolei uzasadnia opinię, że cudzoziemcy, nawet jeżeli nie wkroczyli na terytorium Polski a jedynie próbowali tego dokonać, znajdowali się pod jurysdykcją polskiej Straży Granicznej.
Prawo do ubiegania się w Polsce o status uchodźcy, zgodnie z postanowieniami Konwencji dotyczącej statusu uchodźców podpisanej w Genewie w dniu 28 lipca 1951 r.,jest prawem konstytucyjnym, gwarantowanym w art. 56 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Prawo to mieści się w konstytucyjnym katalogu praw i wolności człowieka i – jako takie – nie może być w swej istocie ograniczane, ani przepisami ustaw, ani tym bardziej działaniem lub zaniechaniem ze strony organów państwa. Podobną gwarancję prawa do azylu zawiera również art. 18 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej, który choć posługuje się pojęciem azylu, to w swej treści odwołuje się wprost do przywołanej wyżej Konwencji. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/32/UE z dnia 26 czerwca 2013 r. w sprawie wspólnych procedur udzielania i cofania ochrony międzynarodowej w motywie 25 preambuły precyzuje, że każdy wnioskodawca powinien mieć zapewniony skuteczny dostęp do procedur rozpatrywania wniosku o ochronę międzynarodową. Tę ogólną zasadę uszczegóławia art. 6 ust. 2 dyrektywy, który nakłada na państwa członkowskie obowiązek zapewnienia osobom zamierzającym wystąpić z takim wnioskiem możliwości jak najszybszego jego złożenia.
Obowiązki spoczywające na funkcjonariuszach SG w zakresie przyjmowania wniosków o udzielenie ochrony, służące zapewnieniu skutecznej realizacji wskazanych wyżej praw cudzoziemca, wynikają wprost m.in. z art. 30 ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Odstąpienie od tych obowiązków w sytuacji, w której osoba znajdująca się de facto pod jurysdykcją polskiej Straży Granicznej deklaruje zamiar złożenia wniosku o udzielenie ochrony na terytorium RP, stanowi rażące naruszenie ww. przepisów i pozostaje w sprzeczności ze standardami wyznaczonymi przez Konwencję genewską.
Każda osoba, która przebywając na granicy RP zgłosi funkcjonariuszowi SG wykonującemu wobec niej jakiekolwiek czynności służbowe zamiar przekroczenia granicy w celu ubiegania się w Polsce o ochronę międzynarodową, powinna zostać wpuszczona na terytorium Polski, a funkcjonariusze właściwej miejscowo Placówki Straży Granicznej zobowiązani są przyjąć od niej odpowiedni wniosek. Obowiązek ten powinien być realizowany niezależnie od tego, czy obecność cudzoziemców na granicy polsko – białoruskiej jest skutkiem celowej polityki władz białoruskich.
Rzecznik prosi zatem Prezesa Rady Ministrów o niezwłoczne podjęcie działań w celu rozwiązania sytuacji na granicy polsko-białoruskiej i zapewnienie cudzoziemcom przebywającym w okolicy Usnarza Górnego, deklarującym zamiar ubiegania się w Polsce o ochronę międzynarodową, możliwości złożenia stosownych wniosków, zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa.
Równocześnie Rzecznik zwraca uwagę Premiera na dramatyczne warunki, w jakich przebywa wspomniana grupa cudzoziemców i apeluje o podjęcie pilnego dialogu z przedstawicielami władz Republiki Białorusi na temat niezwłocznego zapewnienia cudzoziemcom podstawowej pomocy w postaci wody, pożywienia, środków higieny, niezbędnych lęków oraz umożliwienia im dostępu do przenośnych toalet i w razie konieczności dostępu do opieki medycznej.
(RPO)
