NIK negatywnie ocenia proces przygotowania wyborów powszechnych na Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej zarządzonych na 10 maja 2020 r., z wykorzystaniem głosowania korespondencyjnego.
Skierowano zawiadomienia do prokuratury ws. podejrzenia popełnienia przestępstwa przez Pocztę Polską i PWPW. Są też możliwe kolejne zawiadomienia do prokuratury na Kancelarię Premiera i dwóch resortów.
NIK wyjaśnia, że „premier nie miał podstaw, by wydać decyzję o przygotowaniu kart wyborczych do druku.
Poczta i PWPW wystawiły faktury na ponad 76 milionów złotych.
Pytanie definiujące cel główny kontroli
Czy działania podjęte w związku z przygotowaniem wyborów powszechnych na Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, zarządzonych na dzień 10 maja 2020 r., z wykorzystaniem głosowania korespondencyjnego, były prawidłowo realizowane i czy doprowadziły do przygotowania i przeprowadzenia tych wyborów w trybie korespondencyjnym?
1. Czy Prezes RM posiadał uprawnienia do podjęcia działań na rzecz przygotowania i realizacji wyborów Prezydenta RP, zarządzonych na 10 maja 2020 r., w trybie korespondencyjnym?
2. Czy Minister AP prawidłowo wykonywał zadania w zakresie organizacji wyborów Prezydenta RP w dniu 10 maja 2020 r., polecone w decyzji BPRM.4820.2.3.2020 oraz wynikające z przepisów prawa powszechnie obowiązującego?
3. Czy Minister AP oraz Minister SWiA współpracowali z innymi podmiotami w zakresie realizacji polecenia zawartego w decyzji Prezesa RM?
4. Czy podejmowane przez PPS.A. oraz PWPW S.A. działania w związku z przygotowaniem wyborów Prezydenta RP zarządzonych na dzień 10 maja 2020 r. w trybie korespondencyjnym były legalne, gospodarne, celowe i rzetelne?
Marszałek Sejmu RP, w postanowieniu z dnia 5 lutego 2020 r., wyznaczyła datę wyborów Prezydenta RP na dzień 10 maja 2020 r.
Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) uznała, w dniu 11 marca 2020 r., epidemię choroby COVID-19, wywoływanej przez koronawirusa SARS-CoV-2, za pandemię. W Polsce pierwszy przypadek zarażenia tym wirusem stwierdzono 4 marca 2020 r. Minister Zdrowia, w drodze rozporządzeń, wprowadził na terenie Polski, w okresie od 14 do 20 marca 2020 r. stan zagrożenia epidemicznego, a od 20 marca 2020 r. stan epidemii.
Ustawa antycovidowa weszła w życie 8 marca 2020 r. i umożliwiła użycie w walce z koronawirusem i jego skutkami środków administracyjnych, budżetowych i epidemiologicznych. Na mocy nowelizacji tej ustawy, dokonanej 31 marca 2020 r., wprowadzono zmiany m.in. przepisów Kodeksu wyborczego. Rozszerzony został katalog osób mogących wziąć udział w wyborach przeprowadzanych metodą korespondencyjną. Oprócz osób niepełnosprawnych, prawo to otrzymali wyborcy podlegający w dniu głosowania obowiązkowej kwarantannie, izolacji lub izolacji w warunkach domowych, a także ci którzy najpóźniej w dniu wyborów skończyli 60 lat.
Decyzje z 16 kwietnia 2020 r. zostały wydane w oparciu o art. 11 ust. 2 w związku z ust. 2a i 3 ustawy antycovidowej oraz w związku z art. 104 Kpa. Przepisy te stanowiły formalną podstawę do wydania przedmiotowych decyzji, jednak we wskazanej dacie nie istniała żadna norma rangi ustawowej, która upoważniała do wydania poleceń o wskazanej w nich treści, de facto wyłączających stosowanie norm Kodeksu wyborczego. Zgodnie z konstytucyjną zasadą praworządności i hierarchią źródeł prawa, wyłączenie ustawowych kompetencji zastrzeżonych dla określonych organów (w przypadku organów wyborczych PKW, urzędników wyborczych oraz komisji wyborczych) mogło bowiem nastąpić wyłącznie na mocy ustawy, nie zaś decyzją administracyjną. Przepisy ustawy o szczególnych zasadach przeprowadzania wyborów, umożliwiające przeprowadzenie wyborów Prezydenta RP w trybie korespondencyjnym weszły w życie z dniem 9 maja 2020 r. Tak więc w okresie od 16 kwietnia 2020 r. do 9 maja 2020 r. brak było podstawy prawnej do wydania decyzji polecających przeprowadzenie powszechnych wyborów w trybie korespondencyjnym. W tym stanie rzeczy wydanie decyzji z 16 kwietnia 2020 r. należało ocenić negatywnie.
NIK zwraca ponadto uwagę, że w przypadku realizowania działań w trudnych i zmieniających się warunkach oraz pod presją czasu (terminów), podejmowanie decyzji, w tym w szczególności skutkujących zobowiązaniami finansowymi Skarbu Państwa, musi się odbywać w sposób transparentny oraz z poszanowaniem obowiązujących przepisów prawa. Jedynie bowiem stosowanie w praktyce założeń demokratycznego państwa prawa pozwala obywatelom sprawdzić, na ile ich państwo jest państwem praworządnym, w którym władza przestrzega ustanowionych norm i porządku prawnego.
Szczegółowe wnioski NIK znajdziecie TUTAJ!
Oświadczenie CIR: działania premiera i szefa KPRM w związku z wyborami korespondencyjnymi w pełni legalne
Wszystkie decyzje o rozpoczęciu technicznych przygotowań do głosowania korespondencyjnego w wyborach prezydenckich były zgodne z prawem – świadczy o tym wiele ekspertyz prawnych, którymi dysponuje KPRM. Premier i szef KPRM stali na straży Konstytucji RP. Ich wszelkie działania miały na celu przeprowadzenie wyborów w konstytucyjnym terminie. Premier nie zarządził nigdy wyborów prezydenckich ani głosowania w trybie korespondencyjnym. Celem podjętych działań było umożliwienie udziału w wyborach grupom uprawnionym, których życie i zdrowie ze względu na pandemię były zagrożone (seniorom, osobom z niepełnosprawnościami), a także przebywającym w izolacji.
Po pierwsze: bezpieczeństwo obywateli
Rok 2020 stał pod znakiem pandemii koronawirusa. W obliczu tak wielkiego światowego kryzysu priorytetem całego rządu było zapewnienie bezpieczeństwa wszystkich obywateli. Dotyczyło to również bezpieczeństwa podczas organizacji konstytucyjnych wyborów prezydenckich. Przed wyborami panowała powszechna opinia, że nie ma możliwości przeprowadzenia głosowania metodą tradycyjną.
Dlatego rząd musiał podjąć decyzje zapewniające ochronę obywateli, przy jednoczesnej realizacji czynnego prawa wyborczego. Prawa, które zapewnia Konstytucja RP. Dzięki stworzeniu faktycznych możliwości głosowania korespondencyjnego – w zakresie, w jakim dopuszczały to obowiązujące wtedy przepisy Kodeksu wyborczego – można było w tym krytycznym dla zdrowia publicznego okresie uniknąć gromadzenia się ludzi (zwłaszcza tych szczególnie narażonych na groźny przebieg COVID-19) w większych skupiskach i na małej przestrzeni. Takie warunki niewątpliwie sprzyjają zakażeniu koronawirusem.
Po drugie: działania podjęte zgodnie z prawem
Rząd ma nie tylko prawo, ale i obowiązek zapewnienia warunków do realizacji wyborów prezydenckich w terminie konstytucyjnym. Marszałek Sejmu, zgodnie z Konstytucją RP, wyznaczył ten termin na 10 maja 2020 roku. Kierując się przede wszystkim bezpieczeństwem obywateli, rząd podjął decyzję, żeby technicznie przygotować możliwość głosowania korespondencyjnego. Prezes Rady Ministrów w swoich decyzjach ani nie zarządził wyborów prezydenckich, ani nie zarządził w nich trybu głosowania korespondencyjnego. W decyzjach tych Premier jedynie nakazał dwóm przedsiębiorcom publicznym – Poczcie Polskiej oraz Wytwórni Papierów Wartościowych – rozpoczęcie techniczno-organizacyjnego przygotowywania się do głosowania korespondencyjnego.
Decyzje te miały umożliwić przeprowadzenie głosowania korespondencyjnego, zgodnie z obowiązującym wówczas Kodeksem wyborczym. W chwili wydania decyzji przez Prezesa Rady Ministrów głosować korespondencyjnie mogły osoby niepełnosprawne, osoby przebywające w izolacji oraz seniorzy, którzy ukończyli 60 lat.
Po trzecie: każda instytucja działała zgodnie ze swoimi kompetencjami
Wydane decyzje nie naruszały ustawowych kompetencji organów wyborczych – Państwowej Komisji Wyborczej oraz Krajowego Biura Wyborczego. Zadania tych instytucji nie obejmują przygotowania do głosowania korespondencyjnego. Kodeks wyborczy jasno wskazuje, że te zadania należą do Poczty Polskiej.
Państwowa Komisja Wyborcza i Krajowe Biuro Wyborcze nie posiadały także kompetencji, aby polecić Poczcie Polskiej rozpoczęcie przygotowań do przeprowadzenia głosowania korespondencyjnego. Takie uprawnienie posiadał Prezes Rady Ministrów. Art. 11 ust. 2 ustawy covidowej dawał premierowi możliwość wydawania decyzji administracyjnych – poleceń przedsiębiorcom w zakresie przeciwdziałania koronawirusowi, w tym także w sprawach dotyczących wyborów w czasie epidemii.
