10 kwietnia 2024 r. Prokurator Generalny powołał zespół prokuratorów do opracowania wskazówek metodycznych w zakresie prowadzenia spraw dotyczących odmowy dokonania przerwania ciąży oraz tzw. aborcji farmakologicznej.
Projekt wytycznych został opracowany i przekazany do Krajowej Rady Prokuratorów przy Prokuratorze Generalnym w celu pilnego zaopiniowania.
Zespół zakończył swoje prace przygotowując sprawozdanie z badania aktowego 590 postępowań prowadzonych w latach 2016 – 2023 w prokuraturach rejonowych i okręgowych, zakończonych decyzjami merytorycznymi. Celem analizy było zapoznanie się z praktyką prokuratorską w zakresie prowadzenia tej kategorii spraw, w tym: poprawnością przyjętej kwalifikacji prawnej czynów, prawidłowością i terminowością prowadzenia postępowań, dynamiką podejmowanych czynności, zasadnością podjętych decyzji merytorycznych oraz prawidłowością oceny zapadłych orzeczeń sądowych.
Z ustaleń wynika, że w 462 sprawach wydano decyzje o odmowie lub umorzeniu śledztwa, 99 spraw zakończono aktami oskarżenia, w 14 sprawach skierowano do sądu wnioski o konsensualne zakończenie postępowania przygotowawczego w trybie art. 335 kpk, a w 11 – wnioski o warunkowe umorzenie śledztw. W 4 sprawach wydano postanowienia o zawieszeniu postępowania. Czyny stanowiące przedmiot postępowań kwalifikowane były z art. 152 § 1,2,3 kk, a w części z art. 152 kk z kumulatywną kwalifikacją prawną z art. 124,125,127 ust.2 ustawy z dnia 6 września 2001 r. – prawo farmaceutyczne.
Sprawy inicjowane były najczęściej przez kobiety, które nakłaniano lub którym udzielono pomocy w terminacji ciąży oraz osoby pozostające z nimi w szczególnie bliskich stosunkach osobistych lub relacjach rodzinnych. Zawiadamiającymi był również personel medyczny. Podstawę wszczęcia spraw stanowiły także materiały wyłączone z innych postępowań, które dotyczyły zorganizowanych grup przestępczych, zajmujących się m.in. handlem środkami wczesnoporonnymi.
Z badań aktowych wynika, że w zdecydowanej większości spraw prokuratorzy referenci prawidłowo analizowali złożone zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestępstwa oraz prawidłowo ukierunkowywali postępowania.
Za zasadne uznano decyzje o odmowie wszczęcia śledztwa w sprawach zainicjowanych zawiadomieniami o podejrzeniu popełnienia przestępstw, które dotyczyły m.in. wpisów na Facebooku, czy wypowiedzi zawierających informacje o złożeniu przez nieustaloną osobę zamówienia na preparaty o działaniu wczesnoporonnym dla nieustalonych kobiet, czy artykułów prasowych, zawierających dane „o rekordowej liczbie aborcji w Polsce”, wpisach na Instagramie „Aborcyjnego Dream Teamu” i inne.
Pomoc w przerwaniu ciąży musi mieć charakter konkretny i zostać udzielona kobiecie ciężarnej, co do której istnieją dane umożliwiające ustalenie jej tożsamości. Zgodnie z orzecznictwem sądów powszechnych upublicznienie abstrakcyjnych informacji dotyczących możliwości przerywania ciąży nie rodzi po stronie organów ścigania obowiązku podjęcia czynności procesowych.
W badanych sprawach nie stwierdzono naruszenia gwarancji procesowych uczestników postępowań.
W przypadku spraw zakończonych skierowaniem aktów oskarżenia wyodrębniono trzy grupy spraw, które charakteryzują się różnym stopniem społecznej szkodliwości:
- postępowania dotyczące dystrybuowania środków poronnych dokonywane w celu osiągnięcia korzyści majątkowej
- sprawy, w których na kobietę będącą w ciąży wywierano presję psychiczną w celu dokonania aborcji, mimo, że były zdecydowane, aby utrzymać ciążę i urodzić dziecko,
- postępowania, w których kobiety same dobrowolnie zdecydowały o przerwaniu ciąży, a inna osoba, zwykle ich partner, pomagał im w nabyciu środków poronnych, czy w transporcie za granicą.
W sprawach, w których skierowano do sądu akty oskarżenia, co do zasady zapadały wyroki skazujące po przeprowadzeniu postępowania sądowego, bądź uwzględnieniu wniosków o warunkowe umorzenie lub konsensualne zakończenie sprawy w trybie art. 335 kpk.
Dominującym rodzajem kary wymierzanym przez sądy osobom najbliższym, które pomogły kobiecie ciężarnej w terminacji ciąży, były kary ograniczenie wolności polegające na wykonywaniu nieodpłatnie kontrolowanej pracy na cele społeczne w określonym czasowym wymiarze w stosunku miesięcznym lub sądy warunkowo umarzały postępowanie. Surowsze kary wymierzane były natomiast grupom przestępczym lub osobom, które zajmowały się sprzedażą środków wczesnoporonnych czyniąc sobie z tego procederu stałe źródło dochodu.
Zespół poddał analizie również zagadnienia związane z tzw. turystyką aborcyjną, polegającą na wykonaniu zabiegu przerwania ciąży w krajach, w których jest on legalny. Ustalenia wykazały niejednolitą praktykę w tym zakresie.
Grupę spraw poddanych badaniu stanowiły postępowania, w których placówki medyczne odmówiły wykonania legalnej aborcji.
Kwestie związane z prawem kobiety do wykonania legalnej aborcji zostały uregulowane w ustawie o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży (Dz.U. nr 17, poz. 78 ze zm.). Kodeks karny nie reguluje przesłanek dopuszczalności aborcji.
Zespół zarekomendował, aby w każdej sprawie, w której personel medyczny odmówił przeprowadzenia legalnej aborcji, w wyniku czego wystąpiły skutki, o których mowa w art. 155-157 k.k. i w art. 160 k.k., niezwłocznie wdrożyć postępowanie przygotowawcze celem wyjaśnienia okoliczności zaistniałego zdarzenia i dokonania jego oceny prawno – karnej.
Dokonane przez Zespół ustalenia stanowiły podstawę przygotowania projektu wytycznych Prokuratora Generalnego. Zgodnie z zapisem art. 43 § 1 pkt 1 ustawy – prawo o prokuraturze Prokurator Generalny Adam Bodnar przekazał ten dokument Krajowej Radzie Prokuratorów przy Prokuratorze Generalnym do pilnego zaopiniowania.
