Mimo problemów związanych z pandemią sądy zmniejszają swoje zaległości.
Wskaźnik opanowania wpływu (stosunek spraw załatwionych do spraw wpływających) w głównych kategoriach spraw zwiększył się o 14,6 proc. W pierwszym półroczu 2021 r. wyniósł 104,4, co oznacza, że na każde 100 spraw, które wpłynęły do sądu, załatwionych zostało 104,4 sprawy. Sądy załatwiły więcej spraw niż wpłynęło, a zatem również część spraw z poprzednich lat. Jest to wynik najlepszy od 2012 roku.
Ministerstwo Sprawiedliwości zainicjowało zmiany w sądownictwie, by usprawnić i uprościć procedury sądowe i zwiększyć efektywność pracy sądów. Większość z tych reform zaczęła obowiązywać w II połowie 2019 roku, dlatego część pozytywnych rezultatów nowych rozwiązań odczujemy dopiero po zakończeniu wszystkich ograniczeń pracy sądów związanych z pandemią.
Już dziś widać jednak efekt rozwiązań prawnych przygotowanych w Ministerstwie Sprawiedliwości, które odciążają sądy od nadmiaru drobnych spraw. Na przykład przedawnienia roszczeń z urzędu spowodowały znaczny spadek wpływu spraw załatwianych w trybie nakazowo-upominawczym. W rezultacie wpływ spraw zmniejszył się o 16,6% w porównaniu z pierwszą połową 2019 r. i jest też niższy niż w poprzednich latach. Dzięki temu sądy w większym stopniu mogą skupić się na skomplikowanych postępowaniach, przy których podejmuje się znacznie więcej czynności.
Na pracy sądów odbił się w 2020 r. trudny czas pandemii. Konieczne było wprowadzenie ograniczeń związanych z zapewnieniem bezpieczeństwa i stosowaniem rygorów sanitarno-epidemiologicznych. Sytuację utrudniały absencje wywołane zasiłkami opiekuńczymi i zwolnieniami lekarskimi. Dzięki działaniom Ministerstwa Sprawiedliwości, m.in. wprowadzeniu rozpraw zdalnych i szerokiemu zastosowaniu rozwiązań teleinformatycznych, udało się nawet w najtrudniejszym okresie zapewnić stały dostęp obywateli do sądów. Najnowsze raporty statystyczne potwierdzają, że dzięki tym rozwiązaniom pojawiły się symptomy poprawy jakości pracy wymiaru sprawiedliwości.
Liczba spraw załatwionych wzrosła o 7,6 proc., a średni czas wyznaczenia pierwszej rozprawy skrócił się o 3,8 proc. Na rekordowym poziomie utrzymuje się wskaźnik spraw załatwianych w drodze mediacji, który od 2015 r. wzrósł aż o 130 proc. Zwiększyła się także rola e-mediacji, która daje możliwość sprawnego zakończenia sporu bez konieczności osobistych spotkań, dzięki czemu nie tylko mediator, lecz przede wszystkim strony oszczędzają swój czas.
Już 30,4 proc. spraw zostało załatwionych w sądach za pośrednictwem systemów teleinformatycznych. To wzrost o 9,2 proc. Coraz wyraźniej widać efekt działania nowoczesnych systemów: Elektronicznego Postępowania Upominawczego, Elektronicznych Ksiąg Wieczystych czy e-KRS (elektroniczny Krajowy Rejestr Sądowy). Także pisma procesowe są już dostarczane profesjonalnym pełnomocnikom poprzez ich udostępnienie w Portalu Informacyjnym.
Dzięki inwestycjom w wyposażenie sal rozpraw możliwe stało się uruchomienie rozpraw zdalnych w bardzo krótkim czasie. Od lipca 2020 r. w trybie zdalnym odbyło się ponad 146 tys. rozpraw.
Pozytywny trend znajduje potwierdzenie w europejskim Wskaźniku Sprawności Postępowań (CEPEJ), który oparty jest na relacji między sprawami załatwionymi, a tymi, które pozostają do załatwienia. Jest więc swego rodzaju prognozą. Poprawił się on o 18,2 proc. i wskazuje, że średni czas rozpatrzenia sprawy w polskim sądzie skróci się do 3,1 miesiąca. Wskaźnik ten jest również lepszy (o 6,1 proc.) w porównaniu z 2019 r., a więc okresem sprzed pandemii.
W Ministerstwie Sprawiedliwości na bieżąco dokonywane są analizy wyników pracy sądów i stopnia ich obciążenia. Pozwala to na identyfikację sądów wymagających usprawnień organizacyjnych. Jednak niezależnie od kompleksowych działań podejmowanych przez Ministerstwo, mających na celu zwiększenie efektywności wymiaru sprawiedliwości, w polskim porządku prawnym to niezawiśli sędziowie i referendarze rozpoznają sprawy i podejmują czynności orzecznicze, które mają bezpośredni wpływ na długość postępowania. Niestety, część środowiska sędziowskiego przeciwna reformom poprzez obstrukcję stara się torpedować zmiany, co negatywnie wpływa na długość postępowań.
