Praworządność: Komisja wszczyna postępowanie w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego przeciwko Polce za naruszenie prawa UE nową ustawą powołującą specjalną komisję.
Komisja Europejska wszczęła postępowanie w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego, wysyłając do Polski wezwanie do usunięcia uchybienia w związku z naruszeniem prawa UE. Decyzja ta jest następstwem szczegółowej oceny przez Komisję nowej ustawy w Polsce o Państwowej Komisji Badania Wpływu Rosji na bezpieczeństwo wewnętrzne Polski w latach 2007-2022, która obowiązuje od 31 maja 2023 roku.
Komisja uważa, że nowe prawo, tzw. lex Tusk narusza:
– zasadę demokracji (art. 2 i 10 TUE);
– zasady legalności i niedziałania sankcji wstecz (art. 49 Karty) oraz ogólne zasady pewności prawa i powagi rzeczy osądzonej;
– prawo do skutecznej ochrony sądowej (art. 47 karty), zasady ne bis in idem oraz ochrony tajemnicy zawodowej (art. 7 karty);
– wymóg prawa UE dotyczące ochrony danych (RODO i art. 8 Karty).
Mówiąc konkretniej, Komisja uważa, że nowe prawo nadmiernie ingeruje w proces demokratyczny. Działania komisji, np. śledztwa i przesłuchania publiczne, stwarzające ryzyko poważnego uszczerbku na reputacji kandydatów w wyborach, a poprzez stwierdzenie, że dana osoba działała pod wpływem rosyjskim, mogłyby ograniczyć skuteczność praw politycznych osób wybranych w demokratycznych wyborach.
Nowa ustawa zawiera bardzo szeroką i nieokreśloną definicję „rosyjskich wpływów” i „działalności”. Komisja może nałożyć na funkcjonariusza publicznego sankcje polegające na zakazie pełnienia funkcji związanych z gospodarowaniem środkami publicznymi na okres do 10 lat. Ma to charakter zbliżony do środków przewidzianych w Kodeksie karnym. Sankcje te mają zastosowanie również do zachowań, które w chwili ich popełnienia były zgodne z prawem. Tym samym prawo narusza zasady legalności i niedziałania prawa wstecz.
Decyzje Komitetu podlegają kontroli wyłącznie sądów administracyjnych, która ogranicza się do wymogu poszanowania prawa i nie może kontrolować prawidłowości dokonanej przez Komitet oceny faktów i wyważenia dowodów.
Wreszcie, jeśli chodzi o przetwarzanie danych osobowych, nowe prawo nie przewiduje odpowiedniej podstawy prawnej przetwarzania ani niezbędnych zabezpieczeń danych wrażliwych. Jest to niezgodne z unijnymi przepisami o ochronie danych.
Polska ma 21 dni kalendarzowych na udzielenie odpowiedzi na wezwanie do usunięcia uchybienia. Jeżeli nie uwzględnia ona skarg Komisji, Komisja może podjąć decyzję o przesłaniu uzasadnionej opinii jako kolejnego etapu postępowania w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego.
Tło
Demokracja, praworządność i prawa podstawowe należą do podstawowych wartości Unii Europejskiej (art. 2 TUE). Są one niezbędne dla funkcjonowania całej UE.
26 maja 2023 r. Sejm, izba niższa krajowego organu ustawodawczego, przyjął ustawę upoważniającą komisję administracyjną, której członków powołuje Sejm, do oceny i decydowania, czy należy pozbawić jednostki prawa publicznego. Nowa ustawa, podpisana przez prezydenta RP 29 maja 2023 r., powołuje w ramach administracji publicznej specjalną komisję państwową, której zadaniem jest prowadzenie śledztw ustalających, czy wysocy funkcjonariusze publiczni działali w latach 2007-2022 pod wpływami rosyjskimi ze szkodą dla interesu publicznego. Komisja jest uprawniona m.in. do uzyskiwania informacji niejawnych, zmiany lub uchylenia decyzji administracyjnych, choćby zostały one stwierdzone przez sąd administracyjny, a także pozbawiania osób, w drodze decyzji administracyjnej, prawa do sprawowania funkcji publicznych związanych z dysponowania środkami publicznymi przez okres do 10 lat.
30 maja Komisja wydała oświadczenie, w którym wyraziła zaniepokojenie możliwymi naruszeniami tej ustawy i zobowiązała się do jej dokładnej analizy. Następnego dnia komisarz Reynders przesłał list do rządu RP z prośbą o niezwłoczne przekazanie dalszych informacji na temat nowej ustawy. 1 czerwca Komisja otrzymała odpowiedź Polski na pismo Rzecznika, która dodatkowo przyczyniła się do analizy ustawy. 2 czerwca 2023 r. prezydent RP złożył poprawki do ustawy, jednak stan prawny pozostaje bez zmian.
