Naruszenie zasad legalności, rzetelności, celowości lub gospodarności stwierdziła w wydatkach Telewizji Polskiej SA Najwyższa Izba Kontroli.
Skala nieprawidłowości, ich wymiar finansowy, jak również charakter, który wskazuje na to, że takie działania mogą się powtórzyć nie pozwala NIK na wystawienie państwowej stacji pozytywnej oceny w objętym kontrolą zakresie. Nieprzestrzeganie przez TVP SA zasad wydawania pieniędzy ma tym większe znaczenie, że jest ona finansowana w głównej mierze ze środków publicznych. W latach 2021-2022 ich udział w przychodach stacji ze sprzedaży wynosił ponad 60%.
Przypominamy, że propagandowa telewizyjka otrzymuje od podatników 3 mld zł rocznie i utrzymuje się z abonamentu oraz reklam.
W 2022 roku 10 najlepiej zarabiających pracowników TVP zarobiło łącznie 9 mln zł.
Działalność TVP w ubiegłym roku przyniosła ponad 50 mln zł strat. Tak wydają nasze pieniądze na lewo i prawo…
Gospodarka finansowa
Z ustaleń kontroli wynika, że w 2021 r. TVP SA osiągnęła przychody ze sprzedaży produktów w łącznej kwocie 3 147,1 mln zł (3,1 mld zł), a w 2022 r. w kwocie 3 414,4 mln zł (3,4 mld zł). Przychody z tytułu abonamentu, rekompensat z tytułu utraconych opłat abonamentowych oraz dotacji stanowiły odpowiednio 67,3% i 68,5% ww. przychodów.
Model gospodarki finansowej TVP SA od 2017 r. jest oparty na współfinansowaniu działalności ze środków budżetu państwa w postaci rekompensat abonamentowych funkcjonuje. W latach 2017-2022 przychody ze sprzedaży produktów TVP SA systematycznie wzrastały z 1 597,1 mln zł (1,6 mld zł) w 2017 r. do 3 414,4 mln zł (3,4 mld zł) w 2022 r. Było to jednak wynikiem – w głównej mierze – stałego wzrostu otrzymywanych z budżetu państwa rekompensat, których udział w przychodach ze sprzedaży TVP SA wzrósł z 16,7% w 2017 r. do 52,3% w 2022 r.
Łącznie w latach 2017-2022 TVP SA otrzymała rekompensaty z budżetu państwa w kwocie 7 196,2 mln zł (7,2 mld zł), a w 2023 r. 2 347,9 mln zł (2,3 mld zł). Systematycznie wzrastały również przychody z tytułu otrzymanych dotacji z 21,3 mln zł w 2017 r. do 258,4 mln zł w 2022 r. Natomiast pozostałe przychody, w których dominującą pozycją są przychody z tzw. przekazów handlowych w analizowanym okresie kształtowały się na względnie zbliżonym poziomie.
Realna wartość otrzymanych przez TVP SA rekompensat zależna była od formy ich przekazania. W latach 2017-2018 przekazano je w postaci środków pieniężnych. Od 2019 r. rekompensaty były przekazywane w postaci obligacji Skarbu Państwa, co wywoływało ujemne skutki finansowe, bowiem faktycznie uzyskiwane przez TVP SA środki pieniężne z ich sprzedaży zależne były od rodzajów obligacji, jak również od sytuacji makroekonomicznej, w tym sytuacji na rynkach papierów wartościowych.
W 2021 r. rekompensata przekazana była w postaci dwuletnich obligacji Skarbu Państwa. Na ich sprzedaży TVP SA poniosła stratę w wysokości 17,3 mln zł. Natomiast rekompensata za 2022 r. została przekazana w formie pięciu rodzajów obligacji, o terminie zapadalności od lipca 2024 r. do kwietnia 2032 r. Średnie dyskonto przy sprzedaży obligacji w 2022 r. wyniosło 10,3%, przy czym dyskonto zbytych obligacji o najbardziej odległym terminie zapadalności wyniosło aż ok. 30% ich wartości nominalnej. Spowodowało to w 2022 r. ubytek faktycznie uzyskanych środków pieniężnych w wysokości aż 184,5 mln zł w relacji do nominalnej wartości otrzymanych obligacji.
Najwyższa Izba Kontroli zwraca uwagę na niestabilność gospodarki finansowej TVP SA w badanym okresie, opartej w zdecydowanym stopniu na finansowaniu z budżetu państwa. Wynika to z faktu, że od 2021 r. decyzje o dofinansowaniu jednostek radiofonii i telewizji oraz jego wysokości podejmowane są corocznie w ustawach budżetowych. Niestabilności tej nie zmienia w sposób istotny fakt, iż jednostki radiofonii i telewizji zostały zobowiązane ustawowo do ujęcia w dokumentach tzw. Kart powinności na lata 2020-2024 przychodów w postaci opłat abonamentowych (w tym rekompensat) – w każdym roku przyjętym w ww. karcie powinności – na poziomie nie niższym niż prognozowane wpływy z opłat abonamentowych oraz wpływy z rekompensat w 2020 r. Zatem wyższe kwoty przychodów publicznych TVP SA od ujętych pierwotnie w karcie powinności na lata 2020-2024 są niepewne i obarczone ryzykiem wynikającym z kondycji finansów publicznych. Dodatkowo, fakt, że karta powinności obejmuje lata 2020-2024, powoduje, iż poziom ewentualnego dofinansowania po 2024 r. nie jest znany, a Telewizja Polska SA prowadzi działalność w skali przyjmującej de facto oczywistość finansowania z budżetu państwa.
W powyższych warunkach niestabilności źródeł finansowania, Spółka ponosiła koszty działalności operacyjnej, które w latach 2017-2022 systematycznie wzrastały z 1 685,8 mln zł (1,7 mld zł) w 2017 r. do 3 123,7 mln zł (3,1 mld zł) w 2021 r. i 3 279,8 mln zł (3,3 mld zł) w 2022 r. Koszty te były determinowane czynnikami zewnętrznymi, ale również były konsekwencją przyjętej przez Zarząd TVP SA praktyki rozszerzania szeroko rozumianej oferty programowej, w tym realizacji nowych seriali, nowych audycji, uruchomienia dodatkowego pasma teatru telewizji w TVP Kultura, poszerzenia oferty programowej TVP Historia, uruchomienia kanału streamingowego TVP Historia 2 i szeregu innych działań związanych z rozszerzeniem oferty TVP SA.
W 2021 r. Spółka osiągnęła zysk netto w kwocie 3,9 mln zł wobec planowanej straty w kwocie 250 mln zł i był on niższy od zysku netto z 2020 r. o 194,4 mln zł, natomiast w 2022 r. poniosła stratę netto w kwocie 50,7 mln zł wobec planowanej straty w kwocie 192,7 mln zł.
Najwyższa Izba Kontroli odnosząc się do istniejących w Spółce procedur zaciągania zobowiązań i udzielania pełnomocnictw zauważa, że liczba osób, którym udzielono pełnomocnictw (w latach 2021-2022 – 451 osób), jak i liczba tych pełnomocnictw (3 631 pełnomocnictw) wskazuje na duże rozproszenie decyzyjności w zakresie zaciągania zobowiązań. Zdaniem NIK, nawet biorąc pod uwagę sformalizowane w założeniu procesy decyzyjne w TVP SA, stwarzało to wysokie ryzyko i nie uchroniło Spółki przed zaciąganiem zobowiązań dotyczących transakcji niecelowych, niegospodarnych, czy też nierzetelnie przygotowanych.
Do najważniejszych kwestii należą następujące okoliczności:
- Wprawdzie w zakresie bieżącego zarządzania płynnością finansową Spółka prowadziła monitoring i analizy stanu środków pieniężnych, wpływów i ich wydatków, co pozwalało na bieżące podejmowanie decyzji o pozyskiwaniu obcych źródeł finansowania w postaci kredytów, obligacji własnych czy też pożyczek, to jednak pomimo stosowania obowiązujących w TVP SA procedur zarządzania środkami pieniężnymi nie uchroniło to Spółki przed inwestowaniem środków uzyskanych z pożyczki ze środków Funduszu Reprywatyzacji (uzyskanej w kwocie 800 mln zł) w sposób niezgodny z obowiązującą procedurą oraz wydatkowaniem istotnej części tych środków na inny cel niż wynikający z umowy pożyczki. Na dzień 31 grudnia 2021 r. stan zaangażowania środków pożyczki w finansowanie innych niż ww. zadań realizowanych przez TVP SA, w tym spłatę kredytu w rachunku bieżącym, wynosił 242 095 tys. zł , na dzień 31 grudnia 2022 r. – 167 799 tys. zł , a na dzień 31 marca 2023 r. – 166 560 tys. zł, podczas gdy stopień realizacji zadań określonych w umowie pożyczki był niepełny.
- Spółka podjęła bez odpowiedniego zabezpieczenia finansowego, decyzje o uruchomieniu dwóch wysokobudżetowych inwestycji budowalnych – o łącznej wartości 632,3 mln zł – w okresie, kiedy znane były już skutki, jakie wywołała epidemia COVID-19 (co powodowało przerwanie łańcuchów dostaw i wzrost cen materiałów budowalnych), znaczącego wzrostu inflacji (z 4,4% w czerwcu 2021 r. do 15,6% w czerwcu 2022 r.), a także pogłębienia ww. okoliczności, które były związane z wybuchem wojny w Ukrainie.
Przed podjęciem decyzji o uruchomieniu powyższych inwestycji Spółka nie zapewniła bowiem trwałych w długoterminowej perspektywie czasowej i adekwatnych co do wysokości źródeł finansowania tych inwestycji, przy jednoczesnym braku pokrycia dotychczas posiadanego majątku trwałego kapitałem stałym. Powyższe prowadziło do wzrastającego ryzyka utraty płynności finansowej czy też trudności w jej utrzymaniu. Ostatecznie działania Spółki doprowadziły do wstrzymania tych inwestycji i zawarcia ugody polegającej na odstąpieniu od realizacji zawartej umowy, a w drugim przypadku odstąpienia od zawarcia umowy z wybranym w wyniku postępowania przetargowego wykonawcą. Najwyższa Izba Kontroli, nie oceniając celowości inwestycji, negatywnie oceniła podjęcie decyzji o ich uruchomieniu w okresie występowania wysokiego ryzyka wynikającego z uwarunkowań makroekonomicznych i w sytuacji braku zapewnienia stałych źródeł finansowania.
- Na ocenę działalności Telewizji Polskiej SA wpływały również stwierdzone nieprawidłowości dotyczące niezapewnienia równego traktowania wykonawców, niezachowania uczciwej konkurencji, a także braku przejrzystości na etapie przygotowania postępowania o udzielenie zamówienia publicznego.
- W spółce wystąpiły również nieprawidłowości dotyczące niezgodnego z przepisami pozyskiwania środków z budżetu państwa (w ramach dofinansowania z Ministerstwa Spraw Zagranicznych) na pokrycie kosztów rozpowszechniania programów i audycji dla odbiorców za granicą oraz przekroczenia w ramach podziałek analitycznych budżetów wynikających z Protokołów uzgodnień. Finansowy wymiar tych nieprawidłowości wyniósł 2,1 mln zł.
Polityka kadrowo-płacowa
Najwyższa Izba Kontroli ocenia, że o ile wynagradzanie członków organów korporacyjnych spółki Telewizja Polska SA, z zastrzeżeniem stwierdzonych uchybień, odpowiadało obowiązującym regulacjom, to prowadzona w Spółce w badanym okresie polityka kadrowo-płacowa i sfera zawierania umów cywilnoprawnych z pracownikami i współpracownikami dotknięte były licznymi i istotnymi, również z finansowego punktu widzenia, nieprawidłowościami oraz zaistniały w nich okoliczności wskazujące na przypadki działania w sytuacjach konfliktu interesów i relacji mogących prowadzić do zjawisk korupcjogennych.
Jednocześnie brak dostatecznych instrumentów zarządczych, w tym zapewniających przejrzystość procesów decyzyjnych oraz agregację i wymianę informacji w Spółce o zawieranych umowach, jak również brak dostatecznego zainteresowania i nadzoru nad tą sferą funkcjonowania ze strony Zarządu Spółki w badanym okresie, wytworzył w spółce Telewizja Polska SA warunki sprzyjające powstawaniu nieprawidłowości, na szkodę samej spółki i – ze względu na przedmiot działalności spółki – ważnego interesu publicznego. Najwyższa Izba Kontroli ocenia działalność spółki Telewizja Polska SA w powyższym zakresie negatywnie.
Stan zatrudnienia
Zatrudnienie w TVP SA (wg stanów na dzień 31 grudnia każdego roku) w przeliczeniu na etaty wynosiło: 2 836,06 w 2020 r., 2 888,95 w 2021 r., 2 876,08 w 2022 r.
Najliczniejszą grupę pracowników stanowili pracownicy realizacji, produkcji TV i obsługi oraz pracownicy administracji. Etaty dziennikarzy stanowiły ok. 10% ogólnej liczby pracowników. Etaty dyrektorów i ich zastępców wzrosły z poziomu 92 etatów w 2020 r. do 100 etatów w 2022 r.
Zadania TVP SA były realizowane nie tylko przez jej pracowników etatowych, ale także przez współpracowników, będących osobami fizycznymi oraz przez podmioty gospodarcze pośredniczące w zlecaniu usług dziennikarskich, produkcyjnych, nadzorczych i realizacyjnych. Stałymi współpracownikami byli najczęściej byli pracownicy TVP SA, którzy na skutek działań przeprowadzonych w 2013 r. zostali przeniesieni do zewnętrznego pracodawcy.
Wynagrodzenia członków organów TVP SA
Ustalone i wypłacone wysokości wynagrodzeń, odpraw i odszkodowania z tytułu zakazu konkurencji członków organów Spółki (w zakresie, w jakim im przysługiwały) były zgodne z obowiązującymi przepisami ustawowymi, uchwałami właściwych organów oraz zawartymi umowami będącymi podstawą zatrudnienia.
Miesięczne wynagrodzenie członków Zarządu i Rady Nadzorczej Spółki zostało ustalone uchwałami Nadzwyczajnego Walnego Zgromadzenia Spółki (dalej: NWZ) z dnia 29 grudnia 2016 r. w sprawie zasad kształtowania wynagrodzeń członków Rady Nadzorczej Spółki, zgodnie z przepisami ustawy z dnia 9 czerwca 2016 r. o zasadach kształtowania wynagrodzeń osób kierujących niektórymi spółkami.
Dla członków Rady Nadzorczej Spółki miesięczne wynagrodzenie zostało ustalone w wysokości 1,3-krotności przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw bez wypłat nagród z zysku w czwartym kwartale roku poprzedniego, ogłoszonego przez Prezesa GUS (dla lat 2021-2022 wyniosła 4 403,78 zł). Dla Przewodniczącego Rady Nadzorczej miesięczne wynagrodzenie podwyższono o 10%, a dla Wiceprzewodniczącego i Sekretarza Rady – o 5%.
Łączne wynagrodzenia dla Rady Nadzorczej Spółki wypłacone za rok 2021 wyniosły 216 096,13 zł, zaś za rok 2022 – wyniosły 218 514,00 zł.
Dla Prezesa i Członka Zarządu miesięczne wynagrodzenie stałe NWZ ukształtowało na tym samym poziomie, tj. od siedmio- do 12-krotności podstawy wymiaru, upoważniając Radę Nadzorczą do określenia kwotowo miesięcznego wynagrodzenia stałego dla poszczególnych członków zarządu.
Spółka wypłaciła członkom Zarządu wynagrodzenia w łącznej wysokości 1 530 020,04 zł w 2021 r., 1 577 287,21 zł w 2022 r. oraz 837 452,17 zł w 2023 r. (wg stanu na dzień 20 czerwca).
W obszarze wynagrodzeń członków Zarządu stwierdzona nieprawidłowość dotyczyła nierzetelnego i niezgodnego z treścią uchwały Nadzwyczajnego Walnego Zgromadzenia Spółki ustalenia przez Radę Nadzorczą celów zarządczych dla członków Zarządu na 2021 i 2022 rok.
W przypadku roku obrotowego 2021 założone wartości docelowe (mające podlegać osiągnięciu jako cele zarządcze) oznaczały przyjęcie pogorszenia wskaźników ekonomiczno-finansowych Telewizji Polskiej SA w stosunku do roku 2020. Ponadto wartości docelowe wskaźników zostały określone na koniec sierpnia 2021 r., kiedy można było z wysokim prawdopodobieństwem określić, że Spółka osiągnie przewidziane wyniki finansowe na ten rok. Z kolei na 2022 rok jako uszczegółowienie celu zarządczego przyjęto parametr całkowicie odmienny rodzajowo, który uznano później jako osiągnięcie celu zarządczego, pomimo że w tym roku obrotowym wszystkie główne wskaźniki finansowe Telewizji Polskiej SA uległy pogorszeniu, a Spółka w 2022 r. poniosła stratę netto w wysokości 50 687 tys. zł.
Spółka wypłaciła Członkom zarządu wynagrodzenie uzupełniające za wykonanie celów zarządczych w latach 2021 i 2022 łącznie 1 361,5 tys. zł (1,4 mln zł), tj. 739,8 tys. zł w 2022 r. i 621,7 tys. zł w 2023 r., z czego odpowiednio 30% i 20% tych wartości stanowiło wynagrodzenie oparte na nierzetelnie ustalonych celach zarządczych.
Telewizja Polska SA wypłacała także przez okres 17 miesięcy świadczenie dodatkowe dla jednego z Członków Zarządu bez podstawy umownej na skutek uchwalenia przez Radę Nadzorczą błędnego wzoru umowy, która została następnie zawarta. Wypłacanie świadczenia następowało bez zweryfikowania faktycznie zawartej umowy i jedynie na podstawie oświadczenia Członka Zarządu. Łącznie wypłacono w ten sposób kwotę 44,2 tys. zł.
Wynagrodzenia pracowników
Obowiązujące w latach 2021-2022 zasady wynagradzania pracowników Spółki, w tym kadry kierowniczej i doradców Zarządu zostały określone w Regulaminie wynagradzania i przyznawania innych świadczeń związanych z pracą w Telewizji Polskiej S.A. z grudnia 2017 r.
W TVP funkcjonowały trzy systemy wynagradzania: czasowo-premiowy, czasowo-honoraryjny oraz system pakietowy. Największą grupą pracowników (ok. 64%) byli pracownicy wynagradzani w systemie czasowo-premiowym z premią motywacyjną.
Wynagrodzenia miesięczne brutto z tytułu umów o pracę w Spółce, wypłacane w latach 2020-2022, kształtowały się następująco: 2020 r. – średnie 9 832 zł; w 2021 r. – średnie 10 491 zł; w 2022 r. – średnie 11 317 zł.
Najwyższe średnie miesięczne wynagrodzenia uzyskiwali dyrektorzy i ich zastępcy, oraz doradcy zarządu.
Poza wynagrodzeniami przysługującymi z umów o pracę, pracownicy TVP SA osiągali przychody z tytułu umów cywilnoprawnych, które Spółka zawierała z niektórymi pracownikami. W roku 2021 zawarto 1 299 umów z 414 pracownikami o wartości brutto 18 024,1 tys. zł, zaś wypłacono 12 949,6 tys. zł. W roku 2022 zawarto 1 181 umów z 422 pracownikami, o wartości brutto 16 877,3 tys. zł, z czego wypłacono na podstawie rachunków 10 581,7 tys. zł. Łącznie w latach 2021-2022 TVP SA zawarła z pracownikami (osobami fizycznymi) 2 480 umów cywilnoprawnych o wartości brutto 34 901,4 tys. zł (35 mln zł), z czego wypłaciła łącznie 23 531,3 tys. zł (25,5 mln zł).
W przypadku dziesięciu pracowników TVP SA uzyskujących najwyższe roczne przychody (obejmujące zarówno wynagrodzenie z tytułu stosunku pracy, jak i wynagrodzenia z tytułu umów cywilnoprawnych) Spółka poniosła koszty wynagrodzeń łącznie w wysokości 7 260,8 tys. zł w 2020 r., 8 566,2 tys. zł w 2021 r. oraz 9 267,5 tys. zł w 2022 r. W grupie tych pracowników najwyższe roczne wynagrodzenie wyniosło: 965,5 tys. zł w 2020 r., 1 111,5 tys. zł w 2021 r. oraz 1 527,0 tys. zł w 2022 r. i dotyczyło w kolejnych latach tego samego dyrektora jednej z jednostek organizacyjnych TVP SA.
Oprócz umów cywilnoprawnych z pracownikami, TVP SA zawierała również umowy z innymi osobami fizycznymi, tj. współpracownikami zewnętrznymi, na wykonywanie usług dziennikarskich, nadzorczych, producenckich i innych. W latach 2021-2022 zawarła łącznie 106 016 umów cywilnoprawnych ze współpracownikami, na łączną kwotę 580 287,1 tys. zł, z czego w 2021 r. było to 48 111 umów na łączną kwotę 250 527,6 tys. zł, a w 2022 r. – 57 905 umów na łączną kwotę 329 759,5 tys. zł.
Uwaga NIK dotycząca kształtowania wynagrodzeń
Najwyższa Izba Kontroli zauważa, że łączne wynagrodzenia w Telewizji Polskiej SA (obejmujące przychód z tytułu umowy o pracę i umów cywilnoprawnych) powyżej 500 tys. zł otrzymało 17 osób w 2020 r., 23 osoby w 2021 r. oraz 28 osób w 2022 r., z czego najliczniejszą grupą byli dyrektorzy lub ich zastępcy. Najwyższa kwota wynagrodzenia – jak wskazano powyżej – wyniosła: 965,5 tys. zł w 2020 r., 1 111,5 tys. zł w 2021 r. oraz 1 527 tys. zł w 2022 r. i dotyczyła w kolejnych latach wynagrodzenia tego samego dyrektora jednej z jednostek organizacyjnych TVP SA.
Przeciętne roczne wynagrodzenie w gospodarce narodowej w poprzednim roku kalendarzowym, ogłaszane corocznie przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego, wyniosło: 62 009,64 zł w 2020 r., 67 950,36 zł w 2021 r., 76 157,80 zł w 2022 r. Oznacza to, że maksymalne wynagrodzenie otrzymane w TVP SA przez dyrektora jednej z jednostek organizacyjnych przekraczało 16-krotnie w latach 2020-2021 oraz 20-krotnie w 2022 r. przeciętne wynagrodzenie w gospodarce narodowej. Przekraczało również 1,5-krotnie w 2021 r. i dwukrotnie w 2022 r. wynagrodzenie roczne, jakie otrzymali członkowie zarządu Spółki. Co więcej, zarówno w 2021 i 2022 r., wynagrodzenia ośmiu pracowników Telewizji Polskiej SA przekroczyły roczne wynagrodzenia członków zarządu.
W świetle powyższego Najwyższa Izba Kontroli zwraca uwagę, że Telewizja Polska SA, jako spółka Skarbu Państwa realizująca misję publiczną, finansuje swoją działalność w znacznej mierze z udziałem środków publicznych, które stanowiły ponad 60% przychodów ze sprzedaży produktów w latach 2021-2022. Dlatego też realizacja wydatków tej Spółki na wynagrodzenia, w tym na wynagrodzenia osób zajmujących kierownicze stanowiska, powinna odbywać się w sposób adekwatny do skali wynagrodzeń w Spółce, w rosnącej proporcji do wielkości przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej, z ewentualnym uwzględnieniem uwarunkowań wynikających z miejscowości, w której wykonywana jest praca, a także do wielkości wynagrodzenia członków Zarządu TVP SA. Tylko taka korelacja pozwalałaby na przyjęcie, iż wydatki na wynagrodzenia osób zajmujących stanowiska kierownicze na szczeblu dyrektorów w TVP SA są wydatkami gospodarnymi. Sytuacja, w której niektórzy dyrektorzy TVP SA otrzymują wskutek zawierania z nimi dodatkowych umów, wynagrodzenie znacząco przewyższające nawet wynagrodzenie członków Zarządu Spółki nie powinna mieć miejsca w podmiotach, których działalność jest w znacznym stopniu zasilania środkami publicznymi. Poza brakiem ww. współmierności wynagrodzeń wypłacanych niektórym dyrektorom w TVP SA do wynagrodzeń pracowników Spółki, wynagrodzeń członków jej Zarządu oraz proporcjonalnego odniesienia tych wynagrodzeń do przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej, Izba zwraca uwagę także na brak transparentności wielkości tych wynagrodzeń oraz sposobu ich ustalania, co zostało ustalone w stwierdzonych nieprawidłowościach.
Zawieranie dodatkowych umów z pracownikami prowadzącymi także działalność gospodarczą i ich spółkami
Z pracownikami TVP SA zawierane były również umowy w ramach prowadzonej przez nich działalności gospodarczej. Telewizja Polska SA zawierała również umowy ze spółkami, w których uczestniczyli pracownicy TVP.
W badanym okresie z trzema pracownikami TAI, osobami fizycznymi prowadzącymi działalność gospodarczą, zawarto dodatkowe umowy realizowane w okresie 2021-2023 na łączną kwotę 11 668,5 tys. zł (11,7 mln zł), a do dnia 24 maja 2023 r. zrealizowano na kwotę 4 754,5 tys. zł (4,8 mln zł) – część umów była w trakcie realizacji do końca 2023 r., a dwie do połowy 2025 r.
Z kolei z pracownikiem TVP3, który utworzył spółkę w trakcie swojego zatrudnienia w TVP SA (był jedynym wspólnikiem i członkiem zarządu) zawarto w okresie od dnia 23 maja 2022 r. do dnia 17 lutego 2023 r. umowy na łączną kwotę 9 036,3 tys. zł (9 mln zł), a do dnia 24 maja 2023 r. zrealizowano na kwotę 2 922,3 tys. zł (3 mln zł) – część umów była w trakcie realizacji m.in. do końca 2023 r.
NIK zauważa, że stosowana w Spółce praktyka zawierania umów z pracownikami TVP SA w ramach prowadzonej przez nich działalności gospodarczej i wykonywania tych umów osobiście, prowadzi do sytuacji, w której wynagrodzenia z tych umów, kwalifikowane są do kosztów usług obcych, a nie wynagrodzeń osobowych czy też bezosobowych. Powoduje to zniekształcenie faktycznych kosztów rodzajowych albowiem zastosowana formuła prawna wynagradzania pracowników za ich świadczenia, skutkuje kwalifikacją ponoszonych wydatków do innej niż wynagrodzenia kategorii rodzajowej kosztów. W konsekwencji zniekształceniu ulega też wysokość realnie osiąganych w TVP SA przychodów przez tych pracowników. W takiej sytuacji może powstawać błędne przeświadczenie o wysokości przychodów ogółem uzyskiwanych przez pracownika ze środków TVP SA. W przypadku dwóch pracowników TAI wynagrodzenie za realizacje umowy było określone jako stały miesięczny ryczałt, a więc w istocie stanowiło dodatkowe miesięczne wynagrodzenie, lecz jak wskazano wyżej nie było ono wykazywane w wynagrodzeniach pracowników, a zaliczane było do usług obcych. Tymczasem, w przypadku innych pracowników, którzy realizowali dodatkowe zadania na podstawie umów o dzieło lub umów zlecenia, kwoty dodatkowych wynagrodzeń były ujawniane w pracowniczej ewidencji płacowej. Kwoty wypłacane pracownikom w ramach prowadzonej przez nich działalności gospodarczej zniekształcały również realną kwotę wynagrodzeń pracowników prezentowaną w sprawozdaniach finansowych Spółki.
Prowadzona przez Telewizję Polską SA w latach 2021-2022 polityka kadrowo-płacowa dotknięta była również dalszymi zróżnicowanymi i licznymi niedostatkami i nieprawidłowościami.
- W Spółce stosowana była praktyka zwalniania pracowników z obowiązku świadczenia pracy z zachowaniem prawa do wynagrodzenia, w 11 na 14 przypadków praktyka ta dotyczyła osób na stanowiskach kierowniczych. Okresy zwolnienia z obowiązku świadczenia pracy były wielomiesięczne, począwszy od sierpnia 2022 r.– i według danych na dzień 31 maja 2023 r. pozostawały pracownikami spółki zatrudnionymi na stanowiskach, które zajmowały przed zwolnieniem ich z obowiązku świadczenia pracy.
Łącznie według stanu na dzień 31 maja 2023 r. praktyka taka spowodowała poniesienie przez Telewizją Polską kosztów w kwocie ponad 1,4 mln zł, co było działaniem niegospodarnym
- W Spółce nie uregulowano trybu zwalniania pracowników z zakazu konkurencji. Zarząd TVP SA zwalniał pracowników z zakazu konkurencji, pomimo że zakaz obowiązywał wszystkich pracowników Spółki, co miało cechy działań uznaniowych. Brak określenia jasnych przesłanek będących podstawą wydawania zgód na zwolnienie z zakazu konkurencji stwarzał ryzyko występowania w procesach decyzyjnych w Spółce mechanizmu dowolności postępowania. Co więcej, brak procedur spowodował niejednolite postępowanie Zarządu Spółki w stosunku do osób, które łamały zakaz konkurencji w trakcie trwania stosunku pracy.
W przypadku jednego pracownika TVP SA, który, mimo że łamał zakaz konkurencji, na odstąpienie od którego Zarząd Spółki wyraził następnie zgodę, Telewizja Polska SA zawarła ze spółką prawa handlowego z jego udziałem umowy na świadczenie usług na łączną kwotę blisko 9,5 mln zł, z czego do dnia 24 maja 2023 r. zrealizowano umowy na kwotę blisko 3 mln zł. NIK szczególnie negatywnie ocenia zwalnianie z zakazu konkurencji wstecz lub zawieranie umów z podmiotami, w których uczestniczą pracownicy Telewizji Polskiej SA, którzy łamią lub łamali zakaz konkurencji.
Inny sposób postępowania Spółka zastosowała wobec łamiącego zakaz konkurencji innego pracownika, wspólnika spółki, z którą to spółką TVP SA w latach 2021-2022 miała zawarte umowy o wartości ponad 41,2 mln zł. W jego przypadku, z uwagi na powzięcie informacji o prowadzeniu konkurencyjnego podmiotu, TVP SA zaprzestała kontynuacji zatrudnienia i zawarta na czas określony umowa o pracę została rozwiązana z upływem okresu jej obowiązywania.
Jednocześnie, choć w Spółce wprowadzono Regulamin zakazu konkurencji, to brak monitoringu i nadzoru nad przestrzeganiem zakazu konkurencji skutkował przypadkami jego łamania przez pracowników TVP SA, których Spółka nie zidentyfikowała. NIK ustaliła, że dotyczyło to co najmniej ośmiu osób. Problem pogłębiał fakt, że dyrektorzy jednostek organizacyjnych, w których byli zatrudnieni pracownicy naruszający zakaz konkurencji, nie mieli wiedzy, że ich pracownicy prowadzą działalność gospodarczą. TVP SA nie posiadała też narzędzi do weryfikacji kontrahentów pod kątem jednoczesnego bycia przez nich pracownikami Spółki.
- Zarząd Spółki przyznawał niektórym pracownikom wynagrodzenia zasadnicze wyższe niż maksymalne określone w regulaminie wynagradzania. Skala udzielonych podwyżek (liczba pracowników i kwoty) wskazała, iż nie było to działanie w indywidualnych i szczególnie uzasadnionych przypadkach, lecz miało charakter systemowy, a jednocześnie uznaniowy – gdyż podwyżki wynagrodzeń nie obejmowały wszystkich, lecz określonych pracowników Spółki.
Dotyczyło to w 2020 r. – 184 pracowników, w 2021 r. – 245, w 2022 r. – 373 pracowników. Niektórym pracownikom, na wniosek dyrektorów, podwyższano wynagrodzenia co roku, podczas gdy większość nie otrzymywała podwyżek. Przyznawanie przez Zarząd TVP wynagrodzeń przekraczających maksymalną stawkę dla stanowiska określoną w regulaminie wynagradzania doprowadziło do znaczących dysproporcji wynagrodzeń pracowników zatrudnionych w TVP na tych samych stanowiskach.
Ponadto siatka płac określona w Telewizji Polskiej SA dla niektórych stanowisk nie przystawała do wymagań rynku pracy i otoczenia prawnego. Niektórym pracownikom Spółka musiała wypłacać wyrównanie płacy, z powodu niższego wynagrodzenia niż płaca minimalna w Polsce. Dotyczyło to w kolejnych latach następującej liczby osób – 365 w 2021 r., 392 w 2022 r. oraz 339 w 2023 (do dnia 31 maja), którym w celu wyrównania wynagrodzeń do poziomu minimalnego wynagrodzenia w Polsce w okresie od stycznia 2021 r. do 31 maja 2023 r. Spółka wypłaciła wyrównania w kwocie 9 039,78 tys. zł.
Pomimo wyznaczonego w uchwale Zarządu terminu zakończenia prac nad zmianą regulaminu wynagradzania do dnia 31 grudnia 2021 r., prace te nie zostały w tym terminie zakończone i trwały do dnia zakończenia kontroli.
Zawieranie umów z pracownikami oraz ze współpracownikami i podmiotami zewnętrznymi
Prowadzona przez Telewizję Polską SA w latach 2021-2022 sfera zawierania umów cywilnoprawnych z pracownikami i współpracownikami zewnętrznymi dotknięte były licznymi i istotnymi, również z finansowego punktu widzenia nieprawidłowościami.
Najwyższa Izba Kontroli negatywnie oceniła również działalność Telewizji Polskiej SA w zakresie zakupu towarów i usług, w tym wartości niematerialnych i prawnych oraz usług prawnych, zlecania produkcji wewnętrznej i zewnętrznej oraz nabywania praw do transmisji.
W latach 2021-2022 jednostki organizacyjne Spółki, zawierały umowy cywilnoprawne z pracownikami w zakresie tworzenia i produkcji audycji, podejmując niejednokrotnie działania z pominięciem procedur obowiązujących w Spółce (np. projekty umów nie zawsze były uzgadniane z właściwymi komórkami organizacyjnymi Spółki), a także bez uzyskania uprzedniej zgody Członka Zarządu nadzorującego daną jednostkę. Podczas zawierania i realizacji umów cywilnoprawnych z pracownikami wystąpiły mechanizmy uznaniowości i konfliktu interesów.
Jako przykłady można wskazać następującą sytuację:
- Z dyrektorem jednej z jednostek organizacyjnych TVP SA w latach 2021-2022 zostało zawartych dziewięć umów cywilnoprawnych o łącznej wartości brutto 1 565 000 zł (1,5 mln zł) bez aktualnej zgody członka Zarządu Spółki nadzorującego tę jednostkę, co było niezgodne z procedurami wewnętrznymi w spółce. Łączna kwota wydatkowana przez Telewizję Polską SA z tytułu tych umów wyniosła 1 076 525 zł (1 mln zł). Co więcej, umowy te były zawierane z ww. dyrektorem przez jego podwładnych – trzech zastępców dyrektora, a dodatkowo były dzielone na dwie umowy dotyczące innych audycji, w taki sposób aby nie przekroczyć wartości granicznych posiadanych przez nich pełnomocnictw, tj. 150 tys. zł lub 300 tys. zł.
W Telewizji Polskiej SA wystąpiły również przypadki, w których umowy cywilnoprawne nie zawierały zapisów, że wykonawca dzieła będący pracownikiem Spółki jest zobowiązany do wykonywania przedmiotu dzieła poza etatowym czasem pracy, nie załączano do nich harmonogramów produkcji lub nagrań danej audycji, co utrudniało kontrolę prawidłowości i terminowości realizacji zamówionych dzieł, nie określano sposobu odbioru przedmiotu umowy, czy też nie udokumentowano odbioru scenariusza audycji, za który płaciła Spółka.
W Spółce stosowana była praktyka zawierania umów w trakcie ich wykonywania lub po ich zrealizowaniu. Skutkiem takiej praktyki zawierania umów było bezprawne wykorzystywanie w niektórych przypadkach autorskich praw majątkowych do utworów wytworzonych w okresie do dnia podpisania umowy. W ocenie NIK opisana praktyka przyczyniać się może też do powstawania zatorów płatniczych u kontrahentów TVP SA, którzy do dnia formalnego zawarcia umowy nie otrzymują zapłaty za wykonane zadania, a jednocześnie ponoszą koszty realizacji umów. Co prawda TVP SA nie poniosła w badanym okresie negatywnych skutków takich praktyk, jednak zasady dobrych obyczajów handlowych wskazują na potrzebę respektowania również praw kontrahentów.
W Spółce nie prowadzono w badanym okresie centralnego monitoringu umów cywilnoprawnych zawieranych z pracownikami przez dyrektorów jednostek organizacyjnych, np. w zakresie liczby umów z jednym pracownikiem, wysokości wynagrodzenia, poprawności wyboru formy umowy (umowy o dzieło bądź umowy zlecenia) i kolizji terminów realizacji audycji (także z obowiązkami pracowniczymi). Brak scentralizowanego rejestru umów w Spółce skutkował niejednokrotnie zawieraniem wielu umów z tym samym pracownikiem i stwarzał ryzyko uznaniowości w zlecaniu dodatkowo płatnych zadań wytypowanym pracownikom. Zidentyfikowane przypadki wskazały, że skala zlecanych dzieł lub usług w sposób faktyczny podnosiła osobisty poziom wynagrodzeń, ale kolidowała z wykonywaniem zadań i obowiązków służbowych wynikających z umowy o pracę. Brak jednego rejestru umów zawieranych przez Spółkę sprzyjał ryzyku dublowania kosztów za te same czynności zlecane różnym wykonawcom. Brak bazy zbiorczej informacji dotyczących wszystkich umów zawieranych z pracownikami, w tym z pracownikami prowadzącymi działalność gospodarczą miał negatywne skutki w postaci zawierania umów z pracownikami łamiącymi zakaz konkurencji, lub zawierania umów na te same lub podobne czynności.
Zarząd Telewizji Polskiej SA – upoważniając na podstawie wydanych pełnomocnictw – do zaciągania zobowiązań w imieniu Spółki do kwoty 150 tys. zł, a następnie podwyższając kwotę zaciągania zobowiązań do 300 tys. zł – stworzył możliwość do wystąpienia podczas zawierania umów przez określonych dyrektorów oraz ich zastępców mechanizmów uznaniowości oraz konfliktu interesów i dopuścił do zawierania przez nich między sobą umów cywilnoprawnych do wartości 300 tys. zł, w tym do zawarcia umów cywilnoprawnych z ich byłym lub aktualnym przełożonym.
Zdaniem NIK, obowiązująca również w latach 2021-2022 uchwała Zarządu Spółki w sprawie zasad udzielania zgody na zawieranie umów cywilnoprawnych nie chroniła w wystarczającym stopniu przez wystąpieniem konfliktu interesów w Spółce. W połączeniu ze słabościami procesów zarządczych prowadziło to w Telewizji Polskiej SA do zjawisk sprzyjających powstawaniu nieprawidłowości.
W tym stanie rzeczy NIK odnotowuje pozytywnie przyjęcie przez Zarząd Spółki w trakcie trwania czynności kontrolnych, w dniu 8 lutego 2023 r. Polityki przeciwdziałania nadużyciom i korupcji w Telewizji Polskiej SA.
Przy zawieraniu lub realizacji umów bądź określonych projektów przez TVP SA stwierdzono następujące przypadki:
- Cztery umowy zawarte z dwoma pracownikami Telewizyjnej Agencji Informacyjnej w ramach prowadzonej przez nich działalności gospodarczej oraz trzy umowy z osobami prowadzącymi działalność gospodarczą (niebędącymi pracownikami TVP SA) zostały zawarte po terminie rozpoczęcia ich realizacji. Przedmiotem tych umów było m.in. prowadzenie oraz udział w tworzeniu i przygotowaniu audycji informacyjnej „Wiadomości”. Łączna maksymalna wartość zawartych umów realizowanych w okresie objętym kontrolą wyniosła 12 863 709 zł brutto (12,9 mln zł), a wartość zrealizowana tych umów na dzień 29 czerwca 2023 r. wyniosła 5 390 290,50 zł brutto (5,4 mln zł). Część umów była w trakcie realizacji.
- Spośród 91 umów zawartych w latach 2021-2022 z dwoma pracownikami AKRiO, 89 podpisano po terminie rozpoczęcia realizacji przedmiotu umowy (tj. później od rozpoczęcia okresu ich obowiązywania o okres od czterech do 147 dni), w tym 64 zawarto już po zakończeniu realizacji czynności produkcyjnych (z opóźnieniem od dwóch do 64 dni).
- TVP+ nie przekazała w trakcie czynności kontrolnych produktów, które powinny były powstać w zakresie realizacji sześciu umów. Łączna wartość brutto zawartych umów wynosiła 482,1 tys. zł, a zrealizowana kwota wydatków (wypłaconych wynagrodzeń) z tego tytułu wyniosła 308,1 tys. zł. Nieprzekazanie przez TVP+ produktów tych umów w toku czynności kontrolnych świadczy w ocenie NIK o nierzetelności działania Spółki i daje podstawę do wyrażenia wątpliwości co do rzetelnie przeprowadzonej weryfikacji przedmiotów umów a także ich rozliczenia.
- W latach 2021-2022 zawarto trzy umowy ze współpracownikiem Redakcji Rolnej (jednym z byłych Przewodniczących Rady Programowej Telewizji Polskiej SA), które zostały nierzetelnie sporządzone i rozliczone, w szczególności Telewizja Polska SA dokonała wypłaty wynagrodzenia na podstawie rachunków dotyczących czynności innych niż przedmioty umów, na łączną kwotę 249 tys. zł.
- Dyrektorzy jednostek organizacyjnych TVP SA nabywali licencje z pominięciem obowiązujących w Spółce procedur wewnętrznych. Dochodziło także do przypadków zawierania kilku umów w miejsce jednej umowy (składających się na jedną całość), co stanowiło naruszenie wewnętrznych procedur, było niezgodne ze Statutem i co dla zaciągnięcia takiego zobowiązania wymagało uzyskania pełnomocnictwa szczegółowego od Zarządu. Występowały przypadki dokonywania zakupu licencji z przekroczeniem zakresu udzielonych pełnomocnictw i sztucznego podzielenia zakupu, tak aby wartość poszczególnych umów zawieranych tego samego dnia lub w krótkich odstępach czasu z tym samym podmiotem nie przekroczyła kwoty 150 tys. zł brutto, a także dokonywania w imieniu Spółki czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu polegające na nabyciu licencji do emisji gotowych audycji na podstawie ośmiu umów na łączną kwotę 843,3 tys. zł bez uzyskania zgody Zarządu Spółki.
- Usługi prawne były nabywane z zachowaniem zasad określonych w pzp, jednak przy zawarciu sześciu umów dokonano ich zakupu z pominięciem obowiązujących procedur wewnętrznych, a także w nierzetelny sposób dokonano odbioru przedmiotu umowy, na co poniesiono koszty w kwocie łącznej 40,7 tys. zł.
- Działaniem nieprawidłowym był zakup usługi prawnej na rzecz pracownika TVP SA, przeciwko któremu wytoczono powództwo cywilne za rozpowszechnianie nieprawdziwych w ocenie powoda informacji zamieszczanych przez niego na prywatnych kontach w serwisach społecznościowych, co skutkowało niegospodarnym wydatkowaniem przez TVP SA w latach 2019-2023 kwoty w wysokości 107,3 tys. zł.
- W badanej działalności wystąpiły także przypadki niegospodarności polegające na zakupie lub wyprodukowaniu za łączną kwotę 1 310,6 tys. zł audycji, które nie zostały wyemitowane lub zaplanowane do emisji, co stanowiło również działanie nierzetelne.
- W Telewizji Polskiej SA nie wdrożono nowego systemu wspomagającego rejestrację i ocenę zgłoszeń produkcji telewizyjnej, co stwarzało ryzyko dezaktualizacji produktów, na które Spółka wydatkowała środki w wysokości 168,5 tys. zł.
- Nieprawidłowe były działania Telewizji Polskiej SA związane z pozyskaniem zagranicznego artysty (nowej gwiazdy głównej) na koncert Sylwester Marzeń z Dwójką 2022/2023, któremu nadto wypłacono pełną kwotę wynagrodzenia na dziewięć dni przed realizacją usługi, co było niezgodne z odpowiednią uchwałą Zarządu Spółki.
- Wystąpiły istotne rodzajowo i wartościowo nieprawidłowości związane z uruchomieniem w 2022 r. serwisu internetowego i aplikacji SwipeTo. Koszty ich utworzenia, prowadzenia i utrzymania do dnia 31 maja 2023 r. wyniosły 21 557,9 tys. zł netto. Utworzenia SwipeTo nie poprzedzono zleceniem i przeprowadzeniem badań i analiz w zakresie jego działalności, co stanowiło nierzetelność i niegospodarność w postępowaniu Spółki.
- OKiSI/TVP+ zawarła także cztery umowy z dwoma zleceniobiorcami w przedmiocie budowania aktywnej społeczności użytkowników jednego z serwisów społecznościowych, publikowanie treści na koncie redakcji SwipeTo w tym serwisie oraz optymalizacji i standaryzacji treści publikowanych w tym miejscu. Planowany łączny koszt brutto tych usług wynosił 168,1 tys. zł, a do dnia 22 maja 2023 r. wydatkowano 74 592,77 zł, poświadczając wcześniej odbiór usługi bez zgłoszenia uwag. Tymczasem np. w okresie ponad pół roku na profilu redakcji SwipeTo w określonym serwisie społecznościowym dokonano jedynie dwóch wpisów.
- W produkcji realizowanej przez Telewizję Polską SA (o charakterze reality show) zidentyfikowano także przypadek zawarcia umowy z wykonawcą nieposiadającym doświadczenia w zakresie realizacji przedmiotu umowy, co – ze względu na poniesione przez Spółkę koszty w wysokości 120 tys. zł netto z samego tylko wynagrodzenia ww. osoby – stanowiło działanie nierzetelne i niegospodarne. Dodatkowo w trakcie kontroli wykonawca ten nie potrafił wyjaśnić, w jaki sposób zrealizował wynikające z umowy zobowiązanie do opracowania koncepcji autorskiego prowadzenia audycji.
Wystąpiły również przypadki naruszenia przez 11 anten TVP SA regulacji ustawowych polegających na niewystarczającym udziale audycji realizowanych w języku polskim oraz wyprodukowanych przez nadawców europejskich, w tym twórców niezależnych.
Skala nieprawidłowości w badanym obszarze, jak również ich finansowy wymiar, niezależnie od także istniejących stanów prawidłowych, wskazują na słabość mechanizmów zarządczych i istotne ryzyka dla prawidłowego funkcjonowania kontrolowanej jednostki.
W związku z dokonanymi ustaleniami kontrolnym, Najwyższa Izba Kontroli w wystąpieniu pokontrolnym skierowanym do Prezesa Zarządu Spółki Telewizja Polska SA sformułowała dwie uwagi oraz 29 wniosków pokontrolnych dotyczących zróżnicowanych aspektów działalności TVP SA.
(NIK)
