Najwyższa Izba Kontroli negatywnie oceniła sposób zarządzania Narodowym Instytutem Samorządu Terytorialnego (NIST) w latach 2019-2024.
Wśród stwierdzonych nieprawidłowości są m.in. niecelowe wydatki, wykorzystanie zasobów Instytutu do celów prywatnych oraz niegospodarna organizacja działań, co skutkowało marnotrawstwem publicznych funduszy.
Narodowy Instytut Samorządu Terytorialnego z siedzibą w Łodzi został powołany w 2015 r. w celu realizacji zadań na rzecz harmonijnego rozwoju samorządu terytorialnego. NIST miał podnosić standardy jego działania m.in. poprzez działalność badawczą i analityczną oraz edukacyjno-szkoleniową, związaną z funkcjonowaniem administracji publicznej.
Kontrolą NIK objęto funkcjonowanie Instytutu w latach 2019-2024. W tym okresie organizacja tej jednostki oraz wyposażenie w zasoby majątkowe i finansowe były adekwatne do jej zadań, a roczne wydatki Instytutu wahały się w granicach od 2,05 mln zł do 2,79 mln zł.
Najwyższa Izba Kontroli negatywnie oceniła sposób zarządzania Instytutem, a przede wszystkim podejmowanie nielegalnych, niecelowych i niegospodarnych działań. Kwota niecelowych i niegospodarnych wydatków poniesionych w latach 2019-2023 wyniosła bowiem 1,1 mln zł i stanowiła 23,7% łącznych wydatków w ww. latach, pomniejszonych o koszty wynagrodzeń osobowych i bezosobowych.
Niezgodnie z celem, dla jakiego NIST został powołany, w ciągu trzech lat zorganizowano 66 seminariów skierowanych do podmiotów niezwiązanych z samorządem terytorialnym, jak koła gospodyń wiejskich, uniwersytety trzeciego wieku, organizacje rolnicze czy zrzeszające seniorów, emerytów i rencistów. Na organizację takich seminariów wydano blisko 360 tys. zł.
Zakwestionowano także nadmiarowe wydatki na reprezentację (419,6 tys. zł), w tym na zakupy gadżetów reklamowych oraz usługi zlecane w ramach uczestnictwa w piknikach Zarządu Województwa Łódzkiego (jak wykonywanie zdjęć w tzw. fotobudkach, serwowanie popcornu czy waty cukrowej).
Działaniem niegospodarnym było również wynajmowanie przez Instytut samochodu służbowego. Koszty jakie poniósł NIST w związku z dwuipółrocznym najmem samochodu (od 1 lipca 2020 r. do 31 grudnia 2023 r.) wyniosły 122,5 tys. zł, przy cenie zakupu wynoszącej w 2020 r. około 100 tys. zł oraz aktualnej wartości takiego samochodu sięgającej nawet 90 tys. zł.
Niecelowym było zatrudnienie dwóch pracowników, którzy nie wykonywali lub wykonywali w ograniczonym zakresie pracę na rzecz Instytutu. Łączne koszty zatrudnienia tych osób w okresie objętym kontrolą wyniosły 199 tys. zł.
Niezgodnie z zawartą z wykonawcą umową, wydatkowano natomiast kwotę 7,8 tys. zł na realizację usług informatycznych (m.in. hosting, utrzymanie i administrowanie platformami szkoleniowymi oraz serwerami).
Pozostałe niecelowe i niegospodarne wydatki wyniosły 10,7 tys. zł i dotyczyły udziału Dyrektor NIST w kursie językowym (podczas gdy do obowiązków jednej z zatrudnionych osób należało nauczanie języka) oraz zakupów odzieży na prywatny użytek.
Dyrektor NIST wykorzystywała zasoby Instytutu w ramach prowadzonych przez nią kampanii wyborczych w latach 2019 i 2023. I tak, pracownicy Instytutu byli wykorzystywani do prac polegających m.in. na: zbieraniu głosów poparcia, przygotowaniu materiałów wyborczych, rozdawaniu ulotek i umieszczaniu ich w skrzynkach pocztowych, czy też rozwieszaniu banerów wyborczych w różnych miejscowościach okręgu wyborczego, z którego Dyrektor Instytutu kandydowała do Sejmu RP. W 2019 i 2023 roku uczestnikami 45 seminariów w Uniejowie (z 47 zorganizowanych przez NIST w tych latach) byli przedstawiciele organizacji pozarządowych z miejscowości objętych ww. okręgiem wyborczym. Ponadto zatrudniony w 2023 r. w Instytucie pracownik wykonywał spoty na potrzeby kampanii wyborczej Dyrektor NIST, zarówno w godzinach pracy, jak i po pracy.
Proces przeprowadzonej w 2023 r. likwidacji i utylizacji urządzeń elektronicznych, w tym laptopów, drukarek, dysków twardych i telefonów komórkowych obarczony był szeregiem nieprawidłowości. Sporządzone w tym celu dokumenty opatrzone zostały datami wcześniejszymi niż rzeczywiste i zawierały informacje niezgodne ze stanem faktycznym. Niektóre z urządzeń wykazanych jako zlikwidowane i zutylizowane, w czasie kontroli zostały zidentyfikowane w Instytucie. Ponadto zlikwidowane urządzenia przekazano do utylizacji podmiotowi, który nie posiadał stosownych uprawnień do realizacji takiej działalności na terenie Łodzi.
Stwierdzono także przypadki nierzetelnego prowadzenia ksiąg rachunkowych, realizację zamówień publicznych niezgodnie z wewnętrznym regulaminem, a także brak pełnej obsady na stanowiskach kierowniczych Instytutu i zatrudnianie pracowników w systemie zadaniowego czasu pracy, tj. niezgodnie z regulaminem pracy Instytutu.
Należy zaznaczyć, że w Instytucie nie funkcjonowała Rada Programowa, stanowiąca – zgodnie ze statutem NIST – podmiot opiniodawczy i doradczy w zakresie zadań wykonywanych przez Instytut. Jej brak mógł w niekorzystny sposób wpływać na działalność Instytutu. Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji powołał Radę w pełnym składzie dopiero w październiku 2024 r.
W związku z ustalonymi nieprawidłowościami Najwyższa Izba Kontroli wniosła do Dyrektora NIST o podjęcie działań na rzecz wdrożenia mechanizmów nadzoru nad sposobem prowadzenia ksiąg rachunkowych i procesem udzielania zamówień publicznych oraz o sprofilowanie prowadzonej działalności zgodnie z potrzebami samorządu terytorialnego i celami określonymi w statucie Instytutu. Ponieważ nieprawidłowości stwierdzone w wyniku kontroli miały charakter czasowy i nie występowały już w dacie zakończenia czynności kontrolnych, NIK nie formułowała dalszych wniosków pokontrolnych.
W efekcie ustaleń kontroli NIK skierowała zawiadomienia:
- do prokuratury w sprawach: wyrządzenia Instytutowi szkody majątkowej w wielkich rozmiarach wskutek nadużycia uprawnień przez byłą Dyrektor NIST, wykorzystywania przez byłą Dyrektor NIST podległych jej pracowników do prowadzenia kampanii wyborczej w wyborach do Sejmu RP, poświadczenia nieprawdy przez pracowników NIST w procesie likwidacji sprzętu elektronicznego oraz w sprawie nierzetelnego prowadzenia ksiąg rachunkowych;
- do Rzecznika Dyscypliny Finansów Publicznych w sprawie poniesienia wydatku ze środków publicznych bez upoważnienia
- do Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska w sprawie zlecania gospodarowania odpadami podmiotowi bez stosownego zezwolenia oraz prowadzenia działalności przez podmiot nieposiadający zezwolenia w tym zakresie.
