W Ministerstwie Sprawiedliwości zostały zaprezentowane dwa alternatywne projekty ustaw dotyczące uregulowania statusu tzw. neosędziów.
Projekty zostały przygotowane i przedłożone jako rekomendacje dla Ministra Adama Bodnara przez działającą przy resorcie Komisję Kodyfikacyjną Ustroju Sądownictwa i Prokuratury.
Symboliczne przekazanie projektów i przybliżenie ich założeń nastąpiło podczas konferencji w ministerstwie.
– Komisja Kodyfikacyjna Ustroju Sądownictwa i Prokuratury jest organem eksperckim, który jest niezależny od Ministerstwa Sprawiedliwości. Chciałbym, żeby to bardzo wyraźnie wybrzmiało – mówił, otwierając poniedziałkowe spotkanie Minister Sprawiedliwości Adam Bodnar.
Jak podkreślił szef resortu, formuła tego rodzaju komisji wcześniej nie była znana w Polsce. Komisja została powołana jako organ, którego zadaniem jest kompleksowa ocena oraz poprawa sytuacji polskiego sądownictwa i prokuratury.
Założenia obu opracowanych przez nią ustaw regulujących status sędziów powołanych po 2017 roku przedstawił przewodniczący Komisji Kodyfikacyjnej Ustroju Sądownictwa i Prokuratury, prof. Krystian Markiewicz.
– Absolutnym priorytetem dla nas było to, by przywrócenie normalności, przywrócenie standardów stało się faktem. Proponowane zmiany mają służyć przywróceniu obywatelom prawa do niezależnego i bezstronnego sądu ustawionego na podstawie prawa – podkreślił przewodniczący. – Cel tych ustaw jest ten sam, ale prędkości ich realizacji są inne – dodał.
Zaprezentowane projekty ustaw zakładają, że uchwały Krajowej Rady Sądownictwa (KRS) z lat 2018–2025, w których wskazywano Prezydentowi kandydatów na sędziów, zostały wydane z naruszeniem przepisów. W związku z tym eksperci proponują dwie alternatywne drogi postępowania:
– pierwsza, potencjalnie do szybszego wdrożenia, przewiduje automatyczne (ex lege) uznanie wspomnianych uchwał za nieważne. Sędziowie nominowani przez dotychczasową KRS traciliby swe stanowiska z mocy prawa;
– druga przewiduje ich ponowną ocenę przez nową, poprawnie powołaną KRS, co oznacza konieczność wznowienia procedur nominacyjnych zakończonych pierwotnymi uchwałami. Sędziowie mieliby też możliwość odwołania od decyzji do zreformowanego Sądu Najwyższego.
Zasadnicza różnica między projektami dotyczy tego, jak weryfikowany byłby status sędziów mianowanych po 2017 r. – czy na mocy nowych przepisów ustawowych, czy też poprzez działania odnowionej KRS.
Według pierwszego wariantu większość ponownych konkursów mogłaby zakończyć się do trzeciego kwartału 2027 r. Z kolei przy wyborze drugiej ścieżki, opierającej się na działaniach nowej KRS pod kontrolą Sądu Najwyższego, realny termin uregulowania skutków uchwał obecnej KRS to rok 2030.
Założenia przedstawionych propozycji skomentował także prof. Marek Safjan, przewodniczący Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Cywilnego.
– Oba projekty stanowią krok w kierunku poprawienia standardów, które dotyczą niezależnego wymiaru sprawiedliwości, prowadzą do realizacji idei sądu bezstronnego, odpowiadającego standardom wymaganym od państw członkowskich Unii Europejskiej. Proponowane przepisy są realizacją obowiązku, który ciąży na Polsce w związku ze zapisami wynikającymi z prawa europejskiego i Europejskiej Konwencji Praw Człowieka – stwierdził prof. Safjan, dodając, że proces nominowania sędziów w Polsce jest obecnie dotknięty poważnym defektem na poziomie systemowym, który musi być jak najszybciej usunięty.
Głos zabrał również prof. Włodzimierz Wróbel, przewodniczący Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Karnego.
– Wreszcie zabieramy się już na poważnie, bo tak rozumiem te projekty ustaw, do przywrócenia silnego sądownictwa w Polsce. Silne sądownictwo to takie, które nie zajmuje się sobą samym, bo nie ma wątpliwości, że sędziowie mają konstytucyjną legitymację do orzekania. Nikt jej nie kwestionuje, nie tylko w kraju, ale przede wszystkim na zewnątrz kraju – mówił.
Minister Adam Bodnar zapowiedział, że przepisy, które przygotowała komisja kodyfikacyjna, trafią teraz pilnie do dalszych prac wewnątrzresortowych.
– To są naprawdę gigantyczne akty prawne. Największym wyzwaniem jest nie tylko kwestia zdecydowania się na jedną czy drugą opcję, ale też przedyskutowania tego z partnerami koalicyjnymi. To odpowiedzialność, którą muszę wziąć na swoje barki, aby te projekty przeanalizować i zastanowić się, jakie rozwiązanie powinniśmy w tej sytuacji przyjąć – powiedział minister.
Poniżej projekty ustaw, uzasadnienia do nich oraz prezentacja:
