Większość z nas nawet nie zdaje sobie sprawy jak bardzo jesteśmy zależni od pszczół i ile im zawdzięczamy.
Jednak pszczoły to nie tylko owady, dzięki którym mamy miód na sklepowych półkach. Należą do nich także puchate trzmiele czy pszczoły samotnice – łącznie to ok. 20 tys. gatunków. Wszystkie one 8 sierpnia obchodzą swoje święto w Polsce – Wielki Dzień Pszczół.
Pszczoły – garść informacji
Pszczoły żyją na Ziemi od ponad 50 milionów lat, a ich rola w utrzymywaniu równowagi ekosystemu Ziemi jest większa, niż większość z nas myśli.
Wystarczy wspomnieć, że:
- Są odpowiedzialne za zapylanie ok. 70 proc. gatunków roślin uprawnych na świecie.
- Zapewniają lepszą jakość owoców i warzyw.
- Podnoszą wydajność upraw.
- Niektóre z gatunków (np. migdały) bez pracy pszczół w ogóle by nie owocowały.
- Zapylają nie tylko rośliny użytkowe, lecz także rośliny dzikie, tworzące różne ekosystemy lądowe. Te zbiorowiska roślinne m.in. produkują tlen niezbędny do życia.
Co gdyby wyginęły?
Wyginięcie pszczół miałoby dramatyczne konsekwencje dla ludzi i całego środowiska przyrodniczego Ziemi. Ten proces jednak już się rozpoczął. Problem dotyczy już całego świata i jest ogromnym wyzwaniem, nie tylko dla pszczelarzy, ale dla nas wszystkich.
Przyczyny wymierania pszczół
Niepokojący proces wymierania pszczół trwa już prawie 20 lat, ale od ok. 10 lat straty w pszczelich rodzinach zaczęły budzić poważne obawy pszczelarzy.
Według naukowców jest wysoce prawdopodobne, że za wymieranie pszczół odpowiedzialne są:
- pestycydy, wywołujące zmiany w systemie nerwowym pszczół;
- choroby pszczół;
- szkodniki, grzyby, roztocza, wirusy;
- zmiany klimatyczne;
- niedobory żywieniowe;
- metody nowoczesnego rolnictwa (oprócz pestycydów): ogromnym problemem dla dzikich pszczół są uprawy monokulturowe – brak miedz, zadrzewień śródpolnych, starych drzew, skarp, śródpolnych stert kamieni powoduje że brakuje kryjówek i miejsc do założenia gniazda; ponadto zmniejsza się bioróżnorodność rolnictwa i coraz mniej jest miejsc, gdzie mogą rosnąć różne gatunki roślin nektarujących.
Zgodnie z wynikami badań naukowych głównym podejrzanym za straty w pszczelich rodzinach są jednak pestycydy, a szczególnie insektycydy.
Jak możemy pomóc?
Pomaganie owadom zapylającym jest prostsze, niż może się wydawać. Może to robić większość z nas. Aby wspomóc ochronę pszczół:
- Sadź rośliny miododajne, czyli takie, które dostarczają nektaru i pyłku – w ogródku, na balkonie, na nieużytkach, miedzach, a nawet na zaniedbanych trawnikach. Nasiona lub gotowe mieszanki kupisz w każdym sklepie ogrodniczym. Rób to o różnych porach roku.
- Jeśli masz ogród, pozostaw w nim część dziką, z miododajnymi roślinami łąkowymi oraz miejscami, gdzie owady mogą założyć gniazdo.
- Nie wypalaj liści i traw – stanowią miejsce gniazdowania i kryjówkę dla wielu owadów.
- Nie przekopuj gleby w swoim ogrodzie zbyt często. Wiele owadów zakłada w niej gniazda.
- Przygotuj poidło dla pszczół. Może to być po prostu naczynie z wodą oraz kamykami lub patykami, na których owady będą mogły stanąć, żeby napić się wody.
- Unikaj insektycydów oraz pestycydów toksycznych dla pszczół. Wybieraj naturalne środki ochrony roślin.
- Wybieraj produkty rolnictwa ekologicznego, wolne od GMO. Staraj się wybierać produkty lokalne, z najbliższej okolicy, a przynajmniej wyprodukowane w Unii Europejskiej. W UE obowiązują obecnie ograniczenia w stosowaniu neonikotynoidów oraz fipronilu.
- Czytaj etykiety i kupuj miód od certyfikowanych lub sprawdzonych lokalnych rolników. Unikaj kupowania miodu z etykietą „spoza Unii Europejskiej” – poza nią nie obowiązują restrykcje w stosowaniu szkodliwych dla pszczół insektycydów.
- Kup lub samodzielnie zbuduj dom dla dzikich pszczół. Instrukcje znajdziesz w internecie.
- Rozmawiaj z rodziną i znajomymi o znaczeniu pszczół i ich wymieraniu. Zachęć ich do działania na rzecz pszczół.
- Edukuj dzieci, zaciekaw je życiem pszczół. Działajcie całą rodziną – możecie je wspólnie obserwować i działać, aby je wesprzeć. Inspiracje znajdziecie w Internecie.
Wsparcie rządu dla pszczelarzy
Do sektora pszczelarskiego w Polsce trafia rocznie ponad 10 mln euro na refundację poniesionych przez pszczelarzy kosztów. Pomoc ta pochodzi z Planu Strategicznego dla Wspólnej Polityki Rolnej na lata 2023-2027 (PS WPR 2023-2027).
Dodatkowo polski rząd udziela sektorowi pszczelarskiemu pomocy de minimis. Stawka pomocy wynosi 50 zł na jedną przezimowaną rodzinę pszczelą. W 2024 r. w ramach tej pomocy przewidziano dla pszczelarzy 80 mln zł.
Instytucją, która udziela wsparcia pszczelarzom, jest Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (ARiMR).
Rynek miodu w Polsce
Polska jest istotnym producentem miodu w Unii Europejskiej ze stale rosnącą liczbą pszczelarzy i pni pszczelich – w 2023 r. było ponad 97 tys. pszczelarzy, posiadających ponad 2,3 mln pni pszczelich. Zarówno rok 2022 jak i 2023 były latami rekordowych zbiorów miodu w Polsce – zebrano odpowiednio 24 i 27,4 tys. ton miodu. Dobre zbiory miodu były również w całej UE.