Komisja Europejska proponuje plan redukcji zapotrzebowania na gaz, aby ograniczyć jego zużycie o 15 proc. do wiosny następnego roku, a tym samym przygotować Unię na przerwy w dostawach.
Rosja wykorzystuje dostawy gazu jako broń w trwającym konflikcie, przez co Unii Europejskiej grozi dalsze ograniczenie możliwości zaopatrzenia się w rosyjski gaz.
Prawie połowa państw członkowskich już doświadcza problemów w tym zakresie. Jeśli działania podjęte zostaną teraz, uda się zmniejszyć zarówno ryzyko dalszych lub pełnych zakłóceń, jak i koszty, jakie Europa będzie musiała ponieść w takim przypadku; pozwoli to także wzmocnić europejską odporność energetyczną.
W związku z tym Komisja proponuje nowe narzędzie legislacyjne i Europejski plan zmniejszania zapotrzebowania na gaz, aby ograniczyć zużycie gazu w Europie o 15 proc. w okresie do wiosny następnego roku. Wszyscy konsumenci, organy administracji publicznej, gospodarstwa domowe, właściciele budynków publicznych, dostawcy energii i przemysł mogą i powinni podjąć działania w celu oszczędzania gazu. Komisja przyspieszy również prace nad dywersyfikacją dostaw gazu, w tym mechanizmem wspólnego zakupu, aby zwiększyć możliwości pozyskiwania przez UE gazu z alternatywnych źródeł dostaw.
Komisja przedstawia wniosek dotyczący nowego rozporządzenia Rady w sprawie skoordynowanych środków ograniczania zapotrzebowania na gaz w oparciu o art. 122 Traktatu. W nowym rozporządzeniu przewidziano zobowiązanie wszystkich państw członkowskich do ograniczenia zapotrzebowania na gaz o 15 proc. w okresie od 1 sierpnia 2022 r. do 31 marca 2023 r. Nowe rozporządzenie przewiduje również możliwość ogłoszenia przez Komisję, po konsultacji z państwami członkowskimi, „unijnego stopnia alarmowego” dotyczącego bezpieczeństwa dostaw, który zobowiązuje wszystkie państwa członkowskie do zmniejszenia zapotrzebowania na gaz. Unijny stopień alarmowy może zostać ogłoszony w przypadku wystąpienia znacznego ryzyka poważnego niedoboru gazu lub wyjątkowo wysokiego zapotrzebowania na gaz. Do końca września państwa członkowskie powinny zaktualizować swoje krajowe plany reagowania kryzysowego, aby pokazać, w jaki sposób zamierzają osiągnąć cel redukcji, oraz powinny co dwa miesiące składać Komisji sprawozdania z postępów. Państwa członkowskie wnioskujące o solidarne dostawy gazu będą zobowiązane do wykazania, jakie środki podjęły w celu zmniejszenia zapotrzebowania na szczeblu krajowym.
Aby pomóc państwom członkowskim w niezbędnej redukcji zapotrzebowania, Komisja przyjęła również Europejski plan zmniejszania zapotrzebowania na gaz, w którym określono środki, zasady i kryteria skoordynowanego ograniczania popytu. Plan koncentruje się na zastąpieniu gazu innymi paliwami oraz ogólnie na oszczędzaniu energii we wszystkich sektorach. Jego celem jest zabezpieczenie dostaw dla gospodarstw domowych i podstawowych użytkowników, takich jak szpitale, ale również dla gałęzi przemysłu, które mają decydujące znaczenie dla dostarczania podstawowych produktów i usług dla gospodarki, a także dla unijnych łańcuchów dostaw i konkurencyjności. Plan zawiera wytyczne dla państw członkowskich, które należy uwzględnić przy planowaniu ograniczeń.
Oświadczenie Przewodniczącej Komisji Europejskiej po osiągnięciu porozumienia politycznego w sprawie rozporządzenia Rady w sprawie skoordynowanych środków redukcji zapotrzebowania na gaz
„Dziś UE podjęła zdecydowany krok, aby przeciwstawić się groźbie całkowitego zakłócenia gazowego przez Putina. Z dużym zadowoleniem przyjmuję zatwierdzenie przez Radę rozporządzenia Rady w sprawie skoordynowanych środków ograniczania popytu na gaz.
Porozumienie polityczne osiągnięte przez Radę w rekordowym czasie, oparte na wniosku Komisji „Oszczędzaj gaz na bezpieczną zimę” przedłożonym w zeszłym tygodniu, zapewni uporządkowaną i skoordynowaną redukcję zużycia gazu w całej UE, aby przygotować się na nadchodzącą zimę. Uzupełnia wszystkie inne działania podjęte do tej pory w kontekście REPowerEU, zwłaszcza w celu dywersyfikacji źródeł dostaw gazu, przyspieszenia rozwoju odnawialnych źródeł energii i zwiększenia efektywności energetycznej.
Zbiorowe zobowiązanie do redukcji o 15% jest bardzo znaczące i pomoże wypełnić nasze magazyny przed zimą.
Ponadto możliwość ogłoszenia stanu alarmowego UE powodującego obowiązkowe redukcje zużycia gazu we wszystkich państwach członkowskich stanowi wyraźny sygnał, że UE zrobi wszystko, aby zapewnić bezpieczeństwo dostaw i chronić swoich konsumentów, czy to gospodarstwa domowe czy przemysł.
Działając wspólnie na rzecz zmniejszenia zapotrzebowania na gaz, z uwzględnieniem wszystkich istotnych uwarunkowań krajowych, UE zapewniła solidne podstawy niezbędnej solidarności między państwami członkowskimi w obliczu szantażu energetycznego ze strony Putina. Ogłoszenie przez Gazprom dalszego ograniczania dostaw gazu do Europy przez Nord Stream 1, bez uzasadnionych przyczyn technicznych, jeszcze bardziej ilustruje niepewność Rosji jako dostawcy energii. Dzięki dzisiejszej decyzji jesteśmy teraz gotowi, jako Unia, zająć się naszym bezpieczeństwem energetycznym na skalę europejską.”
Energię, którą zaoszczędzimy latem, będzie można wykorzystać w zimie
Zastąpienie gazu innymi paliwami i oszczędzanie energii tego lata pozwoli nam zmagazynować więcej gazu na zimę. Podjęcie natychmiastowych działań zmniejszy negatywny wpływ na PKB, bowiem pozwoli uniknąć nieplanowanych działań w sytuacji kryzysowej w późniejszym okresie. Wczesne kroki pozwalają również rozłożyć konieczny wysiłek w czasie, zmniejszyć obawy rynku i wahania cen oraz umożliwiają opracowanie lepiej ukierunkowanych i bardziej opłacalnych środków ochrony przemysł.
Zaproponowany przez Komisję plan redukcji zapotrzebowania na gaz powstał po konsultacjach z państwami członkowskimi i przemysłem. Środki pozwalające na zmniejszenie zapotrzebowania na gaz są wielorakie. Państwa członkowskie powinny wyczerpać wszystkie możliwości zastąpienia paliw, nieobowiązkowe systemy oszczędności i alternatywne źródła energii zanim zdecydują się na wprowadzenie ograniczeń. W miarę możliwości pierwszeństwo należy nadać przejściu na odnawialne źródła energii lub wariantom przewidującym paliwa bardziej ekologiczne, mniej emisyjne i zanieczyszczające. Przestawienie się na węgiel, ropę naftową lub energię jądrową może być jednak konieczne jako środek tymczasowy, o ile pozwoli uniknąć długoterminowego uzależnienia od węgla. Środki rynkowe mogą ograniczyć ryzyko dla społeczeństwa i gospodarki. Na przykład państwa członkowskie mogłyby uruchomić systemy aukcji lub przetargów, aby zachęcić przemysł do ograniczania zużycia energii. Państwa członkowskie mogą zaoferować wsparcie zgodnie z przyjętymi dziś przez Komisję zmienionymi tymczasowymi kryzysowymi ramami środków pomocy państwa.
Innym ważnym filarem oszczędności energii jest ograniczenie ogrzewania i chłodzenia. Komisja wzywa wszystkie państwa członkowskie do rozpoczęcia publicznych kampanii uświadamiających w celu promowania redukcji ogrzewania i chłodzenia na szeroką skalę oraz do wdrożenia komunikatu UE o oszczędności energii, zawierającego liczne możliwości krótkoterminowych oszczędności. Aby dać przykład, państwa członkowskie mogłyby nakazać ukierunkowane obniżenie ogrzewania i chłodzenia w budynkach obsługiwanych przez organy publiczne.
Plan redukcji zapotrzebowania pomoże również państwom członkowskim w określeniu i ustaleniu priorytetów, jeśli chodzi o grupy konsumentów nieobjętych ochroną, najbardziej krytycznych odbiorców lub instalacji w oparciu o ogólne względy ekonomiczne i następujące kryteria:
- poziom krytyczności społecznej – sektory takie jak opieka zdrowotna, żywność, bezpieczeństwo, ochrona, rafinerie i obrona, a także świadczenie usług środowiskowych;
- transgraniczne łańcuchy dostaw – sektory lub gałęzie przemysłu dostarczające towary i świadczące usługi o kluczowym znaczeniu dla sprawnego funkcjonowania unijnych łańcuchów dostaw;
- uszkodzenia instalacji – aby uniknąć sytuacji, w której nie mogłyby one wznowić produkcji bez znacznych opóźnień, napraw, zatwierdzenia przez organy regulacyjne i kosztów;
- możliwości ograniczenia zużycia gazu i zastępowalność produktów/składników – zakres, w jakim gałęzie przemysłu mogą przestawić się na importowane komponenty/produkty oraz zakres, w jakim popyt na produkty lub komponenty może zostać zaspokojony poprzez przywóz.
Kontekst Co zrobiła UE, by zabezpieczyć dostawy energii do UE?
Po rosyjskiej inwazji na Ukrainę Komisja przyjęła plan REPowerEU, aby jak najszybciej położyć kres zależności UE od rosyjskich paliw kopalnych. W planie określono środki dotyczące dywersyfikacji dostawców energii, oszczędności energii i efektywności energetycznej oraz przyspieszonego wprowadzania energii ze źródeł odnawialnych. UE przyjęła również nowe przepisy nakładające wymóg napełnienia podziemnych magazynów gazu w 80 proc. do 1 listopada 2022 r., aby zapewnić dostawy na nadchodzącą zimę. W tym kontekście Komisja przeprowadziła szczegółowy przegląd krajowych planów gotowości, aby stawić czoła ewentualnym poważnym zakłóceniom w dostawach.
Komisja utworzyła unijną platformę zakupu energii, aby agregować zapotrzebowanie na energię na szczeblu regionalnym i ułatwiać przyszłe wspólne zakupy zarówno gazu, jak i ekologicznego wodoru. W ten sposób zapewnia się optymalne wykorzystanie infrastruktury, tak aby gaz trafiał do miejsc, w których jest najbardziej potrzebny, oraz angażuje się międzynarodowych partnerów w proces dostaw. W ramach platformy utworzono już pięć regionalnych grup państw członkowskich, a w ramach Komisji utworzono specjalną grupę zadaniową w celu wsparcia tego procesu. UE zdołała zdywersyfikować źródła dostaw gazu na inne niż rosyjski import, dzięki wyższemu importowi LNG i wykorzystaniu gazociągów innych dostawców. W pierwszej połowie 2022 r. przywóz LNG spoza Rosji wzrósł o 21 mld m³ w porównaniu z tym samym okresem w ubiegłym roku. Import nierosyjskimi gazociągami również wzrósł o 14 mld m³ z Norwegii, Azerbejdżanu, Zjednoczonego Królestwa i Afryki Północnej.
Już na długo przed rosyjską inwazją na Ukrainę UE budowała czysty i wzajemnie połączony system energetyczny, koncentrując się na zwiększeniu udziału energii ze źródeł odnawialnych produkowanej w kraju, stopniowym wycofywaniu importowanych paliw kopalnych oraz zapewnianiu połączeń i solidarności między państwami członkowskimi w przypadku przerw w dostawach.
Europejski Zielony Ład i pakiet „Gotowi na 55” pozwalają na stopniowe eliminowanie naszej zależności od źródeł paliw kopalnych i zmniejszenie ogólnego zużycia energii w UE w drodze zwiększania efektywności energetycznej, przez co wzmacniają bezpieczeństwo dostaw do UE. W oparciu o te propozycje REPowerEU ma na celu przyspieszenie przechodzenia w całej UE na dostawy energii ze źródeł odnawialnych oraz wdrożenie inwestycji w efektywność energetyczną. Ponad 20 proc. energii w UE pochodzi obecnie ze źródeł odnawialnych, a Komisja zaproponowała, by do 2030 r. udział ten wzrósł ponad dwukrotnie, do co najmniej 45 proc. Od początku roku dodano szacunkowo dodatkowe 20 GW mocy energii ze źródeł odnawialnych. Odpowiada to ponad 4 mld m³ gazu ziemnego.
Dzięki naszym inwestycjom w terminale LNG i gazowe połączenia międzysystemowe każde państwo członkowskie może obecnie otrzymywać dostawy gazu z co najmniej dwóch źródeł, a między sąsiadami możliwe jest odwrócenie przepływu. Zgodnie z rozporządzeniem w sprawie bezpieczeństwa dostaw gazu państwa członkowskie muszą posiadać krajowe plany działań zapobiegawczych i plany działania kryzysowego, a mechanizm solidarności gwarantuje dostawy do „odbiorców chronionych” w państwach sąsiadujących w przypadku poważnej sytuacji nadzwyczajnej.
Pytania i odpowiedzi dotyczące unijnego planu oszczędzania gazu („Save Gas for a Safe Winter”)
1. Co zawiera unijny plan oszczędzania gazu?
W planie określono, jak UE może w sposób skoordynowany przeciwdziałać możliwym dalszym zakłóceniom w dostawach gazu z Rosji w perspektywie nadchodzącej zimy. W powiązanym komunikacie przedstawiono sytuację rynkową, instrumenty dotyczące bezpieczeństwa dostaw gazu dostępne w ramach obowiązujących przepisów UE oraz już zastosowane środki. W kontekście trudnych warunków rynkowych i ciągłego wykorzystywania dostaw gazu przez Rosję jako narzędzia agresji, w komunikacie wskazano, że w przypadku całkowitego przerwania dostaw z Rosji prawdopodobnie powstanie luka pomiędzy podażą a popytem.
W związku z tym w planie zaproponowano dobrowolne zmniejszenie popytu na gaz o 15 proc. od 1 sierpnia 2022 r. do 31 marca 2023 r. Aby osiągnąć ten cel, w planie przedstawiono szereg środków, za pomocą których państwa członkowskie mogą zachęcać do zmniejszania popytu na gaz i jego zużycia przez sektor publiczny i przedsiębiorstwa, a także przez gospodarstwa domowe. Do końca września państwa członkowskie muszą włączyć do swoich obecnych krajowych planów na wypadek sytuacji nadzwyczajnej planowane środki służące zmniejszeniu popytu w celu osiągnięcia założonego celu. W załączniku dotyczącym zmniejszenia popytu wyszczególniono środki z zakresu polityki dostępne w celu zachęcania do przestawienia się na inne paliwa i zmniejszenia zużycia gazu. Przedstawiono w nim również kryteria dla państw członkowskich służące identyfikacji najważniejszych niechronionych konsumentów w przypadku konieczności ograniczenia dostaw.
Ponadto istotnym elementem planu jest wniosek ustawodawczy wprowadzający nowy unijny instrument kryzysowy służący domknięciu ewentualnej luki między podażą a popytem na europejskim rynku gazu. W proponowanym rozporządzeniu, którego podstawę prawną stanowi art. 122 Traktatu UE, określono proces ogłoszenia, po konsultacji z Radą, stanu alarmowego w UE, jeżeli dobrowolne wartości docelowe dotyczące zmniejszenia popytu okażą się niewystarczające, aby zapobiec powstaniu tej luki. W takiej sytuacji Komisja byłaby uprawniona do wprowadzenia wiążącej wartości docelowej dotyczącej zmniejszenia popytu.
2. Dlaczego w planie zawarto nowe unijne narzędzie prawne służące zmniejszeniu popytu na gaz i z czym się ono wiąże?
Na posiedzeniach w dniach 31 maja i 23 czerwca 2022 r. Rada Europejska zwróciła się do Komisji o przedstawienie wniosków dotyczących zwiększenia gotowości na wypadek ewentualnych znacznych zakłóceń dostaw, z myślą o zabezpieczeniu dostaw energii po przystępnych cenach. Niedawne nasilenie zakłóceń w dostawach gazu z Rosji wskazuje na znaczne ryzyko, że może dojść do całkowitego i dłuższego wstrzymania dostaw rosyjskiego gazu w sposób nagły i jednostronny. Natychmiastowe proaktywne i skoordynowane działania na szczeblu UE mogą zapobiec poważnym szkodom dla gospodarki i obywateli wynikającym z ewentualnego przerwania dostaw gazu. Obowiązujące rozporządzenie w sprawie bezpieczeństwa dostaw (rozporządzenie (UE) 2017/1938) nie stanowi wystarczającego środka, by sprostać tego rodzaju szeroko zakrojonym i długotrwałym zakłóceniom w dostawach gazu ze szkodą dla europejskiego przemysłu i konsumentów, gdyż zostało opracowane z myślą o krótkoterminowych zakłóceniach o ograniczonym zasięgu geograficznym. Proponowane rozporządzenie Rady stanowi uzupełnienie brakujących ram prawnych. Jak wszystkie rozporządzenia Rady musi ono zostać przyjęte większością kwalifikowaną przez Radę Unii Europejskiej, aby mogło wejść w życie.
Zgodnie z proponowanym rozporządzeniem Rady państwa członkowskie musiałyby podjąć wszelkie kroki, aby zmniejszyć swoje krajowe zużycie gazu w okresie od 1 sierpnia 2022 r. do 31 marca 2023 r. o co najmniej 15 proc. w porównaniu ze średnim zużyciem w tym samym okresie w ciągu pięciu poprzednich lat. Powinny one oprzeć swoje działania na środkach i kryteriach określonych w wytycznych w sprawie zmniejszenia popytu na gaz w Europie.
Dzięki nowemu instrumentowi prawnemu Komisja mogłaby również ogłosić unijny stan alarmowy – z własnej inicjatywy lub na wniosek co najmniej trzech państw członkowskich. Ten stan alarmowy byłby ogłaszany w przypadku wystąpienia istotnego ryzyka poważnych zakłóceń w dostawach gazu lub wyjątkowo wysokiego popytu na gaz, co prowadzi do znacznego pogorszenia sytuacji w zakresie dostaw gazu, ale gdy rynek jest nadal w stanie poradzić sobie z tym zakłóceniem. Ogłoszenie unijnego stanu alarmowego umożliwiłoby wprowadzenie obowiązkowej wartości docelowej dla ograniczenia popytu.
Przedstawiony dziś wniosek zakłada, że państwa członkowskie zostałyby zobowiązane do zaktualizowania do końca września 2022 r. swoich krajowych planów na wypadek sytuacji nadzwyczajnej, poprzez określenie planowanych przez nie środków służących zmniejszeniu popytu, np. wdrożenie środków służących przestawieniu się na inne rodzaje paliwa w przemyśle i sektorze energetycznym oraz zmniejszenie temperatury w budynkach publicznych. Aby proces odbywał się w sposób skoordynowany, przed wprowadzeniem nowych środków zmniejszenia popytu państwa członkowskie musiałyby zasięgnąć opinii Komisji i odpowiednich zainteresowanych stron.
Organy krajowe byłyby odpowiedzialne za monitorowanie wdrażania środków zmniejszenia popytu na swoim terytorium i co dwa miesiące informowałyby Komisję o osiągniętych oszczędnościach, nie później niż do 15 dnia następnego miesiąca.
Komisja, przy wsparciu Grupy Koordynacyjnej ds. Gazu (w skład której wchodzą przedstawiciele Komisji, państw członkowskich i europejskiej sieci operatorów systemów przesyłowych gazu – ENTSO gazu), miałaby ściśle monitorować poziom zmniejszenia popytu i egzekwować jego przestrzeganie, w tym poprzez żądanie wprowadzenia dodatkowych środków służących osiągnięciu obowiązkowego poziomu zmniejszenia popytu, jeżeli przedstawione plany krajowe zostaną uznane za niewystarczające lub gdy państwo członkowskie uruchomi mechanizm dostaw solidarnościowych. W przypadku wniosków o dostawy w ramach mechanizmu solidarnościowego Komisja będzie również wymagać od państw członkowskich wykazania, że na szczeblu krajowym wdrożono wszystkie stosowne środki służące ograniczeniu zapotrzebowania na gaz.
Rozporządzenie Rady miałoby obowiązywać przez okres dwóch lat od jego wejścia w życie, ale najpóźniej w sierpniu 2023 r. przewiduje się jego przegląd w kontekście ogólnej sytuacji w zakresie dostaw gazu do UE.
3. Kogo dotyczą proponowane przez Komisję środki służące zmniejszeniu popytu na gaz?
Obowiązujące przepisy UE dotyczące bezpieczeństwa dostaw gwarantują, że „odbiorcy chronieni”, czyli gospodarstwa domowe i podmioty świadczące podstawowe usługi społeczne, takie jak szpitale i szkoły, są wyłączeni z wszelkich środków racjonowania gazu.
W związku z tym przedstawione środki koncentrują się na przemyśle. Niemniej każdy może wnieść wkład w oszczędzanie gazu. Planowe oszczędzanie energii we wszystkich sektorach gospodarki już dziś będzie znacznie mniej kosztowne niż szybkie ograniczanie produkcji przemysłowej w przyszłości. Dlatego Komisja zachęca państwa członkowskie do organizowania kampanii informacyjnych służących zwiększeniu świadomości obywateli i podjęcia działań mających na celu ograniczenie ogrzewania, na przykład w budynkach publicznych, oraz zmniejszenie zużycia gazu w elektrowniach, które nie mają krytycznego znaczenia. Decyzja o tym, jak najlepiej doprowadzić do zmniejszenia popytu, należałaby do poszczególnych państw członkowskich. Państwa członkowskie powinny jednak uwzględnić wspólny zbiór kryteriów i zasad ustalania priorytetów określonych w planie zmniejszenia popytu, co pozwoli rozwiązać problem możliwych niedoborów w sposób efektywny pod względem gospodarczym i oparty na zasadach solidarności.
Komisja nieustannie podejmuje działania po stronie podażowej, prowadząc rozmowy z alternatywnymi dostawcami w celu zapewnienia dodatkowych dostaw. W przypadku poważnych zakłóceń będzie to jednak niewystarczające. Plan ma na celu zapewnienie, aby dostawy gazu zaspokoiły popyt w okresie zimy. Określono w nim również wspólne kryteria na potrzeby opracowywania środków krajowych na wypadek powstania niedoboru i konieczności ograniczenia dostaw.
4. Czy przemysł będzie musiał ograniczyć swoją działalność?
UE czyni wszystko, co jest w jej mocy, by zapobiec ograniczeniu działalności przemysłowej, ale w obliczu zagrożeń dla bezpieczeństwa dostaw takiego ograniczenia nie można wykluczyć. Z tego również względu należy się skoncentrować na zapobieganiu poprzez oszczędności w wyniku zmniejszenia popytu na gaz. W tym kontekście w planie zmniejszenia popytu przewidziano zbiór wspólnych zasad i kryteriów dla państw członkowskich służących zminimalizowaniu wpływu znacznych zakłóceń w dostawach gazu na przemysł, a w szczególności na te podmioty, które mają niewielkie możliwości odejścia od gazu lub ograniczenia produkcji bez poważnych strat. Wytyczne mają na celu zagwarantowanie koordynacji i solidarności między państwami członkowskimi, aby ograniczyć potencjalne negatywne skutki zakłóceń dla gospodarki, konkurencyjności przemysłu i zatrudnienia. Pomogą one we wskazaniu sektorów przemysłu, które w ramach całego jednolitego rynku mają kluczowe znaczenie dla sprawnego funkcjonowania społeczeństwa i łańcuchów wartości.
Państwa członkowskie powinny skupić się na środkach zachęcających do pełnego lub częściowego przestawienia się z gazu ziemnego na inne paliwa, najlepiej na bardziej ekologiczne rozwiązania alternatywne i odnawialne źródła energii. Bardzo ważne jest, aby państwa członkowskie konsultowały się z zainteresowanymi stronami w celu zapewnienia, by przed rozważaniem obowiązkowego zmniejszenia popytu w pierwszej kolejności rozpatrzono i wyczerpano wszystkie możliwości zastąpienia gazu i wszystkie istniejące alternatywne źródła energii. Ograniczenia w przepływie gazu, racjonowanie i ograniczanie dostaw miałyby zastosowanie wyłącznie w ostateczności, po wyczerpaniu wszystkich innych możliwości.
5. Jakie dokładnie środki i kryteria państwa członkowskie powinny zastosować w celu zmniejszenia popytu na gaz?
W planie zmniejszenia popytu na gaz zachęcono państwa członkowskie do skupienia się w pierwszym rzędzie na tych sektorach, w których istnieją większe możliwości zastąpienia gazu innymi paliwami, oraz do rozłożenia obciążeń na całą gospodarkę, w oparciu o istniejące krajowe plany na wypadek sytuacji nadzwyczajnej i najlepsze praktyki. Podkreślono w nim możliwość uzyskania oszczędności dzięki zmniejszeniu zapotrzebowania na ogrzewanie i chłodzenie – na przykład poprzez kampanie informacyjne lub ograniczenie ogrzewania i chłodzenia, w szczególności w dużych budynkach, oraz unikanie ogrzewania tarasów zewnętrznych.
Biorąc pod uwagę fakt, że do produkcji energii elektrycznej wykorzystuje się duże ilości gazu, w planie wskazano możliwość przestawienia tej produkcji na inne paliwa. Aby zmniejszyć popyt, państwa członkowskie mogłyby zastosować również inne środki, np. instrumenty rynkowe, takie jak aukcje lub systemy przetargowe – w tym na poziomie transgranicznym – lub stosować tzw. „umowy na usługi przerywane”. W planie zwrócono również uwagę na koncepcję przenoszenia umów pomiędzy dużymi klientami, w ramach których duże energochłonne przedsiębiorstwo w regionie dotkniętym niedoborami dostaw tymczasowo przenosi produkcję do mniej dotkniętego regionu.
W przypadku gdy stanie się konieczne zmniejszenie popytu odbiorców niechronionych, państwa członkowskie powinny wziąć pod uwagę zbiór kryteriów, takich jak krytyczny charakter usług społecznych i transgranicznych łańcuchów wartości, względy praktyczne, takie jak możliwości zastąpienia paliwa i ograniczenia zużycia gazu, oraz potencjalne uszkodzenia instalacji spowodowane wstrzymaniem lub odłożeniem działalności. Przy opracowywaniu środków ograniczania dostaw należy również brać pod uwagę szersze względy gospodarcze, takie jak znaczenie danego sektora w łańcuchu wartości. Państwa członkowskie powinny korzystać z tych wytycznych podczas aktualizacji swoich krajowych planów na wypadek sytuacji nadzwyczajnej dotyczących bezpieczeństwa dostaw gazu.
6. W jaki sposób plan chroni wewnętrzny rynek energii?
Plan wzmocni unijny rynek energii i rynek wewnętrzny poprzez poprawę koordynacji i współpracy między państwami członkowskimi w celu optymalizacji przesyłania gazu tam, gdzie jest on najbardziej potrzebny. Komisja będzie monitorować sytuację pod kątem ochrony jednolitego rynku, w szczególności aby zapobiec wszelkim nieuzasadnionym ograniczeniom w handlu między państwami członkowskimi.
Istniejąca Grupa Koordynacyjna ds. Gazu (w skład której wchodzą przedstawiciele Komisji, państw członkowskich i europejskiej sieci operatorów systemów przesyłowych gazu – ENTSO gazu), może w razie potrzeby zwoływać posiedzenia, w tym z udziałem przedstawicieli ministerstw przemysłu. Będzie ona odgrywać kluczową rolę w monitorowaniu wpływu zmniejszenia popytu na kluczowe sektory i łańcuchy wartości w całej UE oraz umożliwi niezbędną wymianę informacji, w stosownych przypadkach włączając inne stosowne zainteresowane strony, partnerów społecznych i fora polityczne.
7. W jaki sposób zostanie zapewniona solidarność między państwami członkowskimi?
Plan opiera się na zasadzie solidarności. Każde państwo członkowskie będzie musiało zmniejszyć swoje krajowe zużycie gazu, aby przyczynić się do zlikwidowania luki między podażą a popytem w UE, niezależnie od tego, gdzie taka luka wystąpi lub będzie największa. Środki będą opracowywane na szczeblu krajowym.
W sytuacji nadzwyczajnej w udzieleniu skutecznego i szybkiego solidarnego wsparcia w znacznej mierze pomogłoby posiadanie dwustronnych umów solidarnościowych przewidzianych w obowiązującym rozporządzeniu w sprawie bezpieczeństwa dostaw gazu, określających uzgodnienia techniczne, prawne i finansowe dotyczące dostarczania gazu prawnie chronionym odbiorcom w krajach sąsiednich w przypadku kryzysu. Wszystkie państwa członkowskie, które jeszcze tego nie zrobiły, powinny jak najszybciej zakończyć przygotowywanie niezbędnych umów solidarnościowych.
Ponadto w wytycznych zachęca się państwa członkowskie do współpracy przy opracowywaniu kryteriów ustalania priorytetów w przypadku ograniczania dostaw. Jako platformy konsultacji i koordynacji posłużyć mogą Grupa Koordynacyjna ds. Gazu, działająca przy Radzie Grupa Robocza Wysokiego Szczebla ds. Konkurencyjności i Wzrostu oraz Forum Przemysłowe UE.
8. Czy UE proponuje racjonowanie gazu dla gospodarstw domowych?
Nie, gdyż gospodarstwa domowe są objęte definicją „odbiorców chronionych” w rozumieniu obowiązującego rozporządzenia UE w sprawie bezpieczeństwa dostaw. Ewentualne niedobory odczują one dopiero w ostatniej kolejności i w przypadku braku innych nieprzewidzianych zdarzeń nie byłyby one bezpośrednio dotknięte zakłóceniami na dużą skalę w dostawach z Rosji.
Gospodarstwa domowe mogą odegrać w nadchodzących miesiącach bardzo ważną rolę, jeżeli ograniczą niepotrzebne zużycie i będą unikać marnowania energii. Oszczędzanie gazu nie tylko pomogłoby zmniejszyć presję na oszczędzanie w innych obszarach gospodarki, ale także obniżyłoby rachunki za energię. Zachęca się zatem gospodarstwa domowe w całej UE do zaangażowania w to społeczne oszczędzanie energii, na przykład poprzez ograniczenie ogrzewania lub chłodzenia, suszenie prania na powietrzu, wyłączanie zbędnych źródeł światła i poprawę izolacji domów i mieszkań. Poszczególne kroki sumują się do znacznych oszczędności: samo obniżenie docelowej temperatury w systemach ogrzewania może przynieść oszczędności rzędu 10 mld m³ gazu rocznie.
9. Czy plan będzie miał wpływ na ceny i czy zostanie ustalony pułap cen gazu?
Ze względu na sytuację geopolityczną i warunki rynkowe Komisja spodziewa się, że ceny gazu pozostaną wysokie, ale ograniczenie zużycia może mieć pozytywny wpływ, ponieważ doprowadzi do zmniejszenia popytu. Komisja nadal zachęca państwa członkowskie do dalszego korzystania z opracowanego przez nią zestawu działań i środków mających na celu złagodzenie wpływu utrzymującego się wysokiego poziomu cen na przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe.
Rada Europejska zleciła Komisji zbadanie możliwości ustalenia pułapu cen importowanego gazu i prace te są w toku. Komisja analizuje różne modele i sposoby zastosowania pułapu cenowego w przypadku wystąpienia zakłóceń w dostawach gazu lub w sytuacjach kryzysowych. Jak dotąd Komisja nie zaproponowała wprowadzenia pułapu cenowego, a omawiany plan nie zawiera propozycji w tym zakresie.
10. Jakie działania podjęła Komisja, aby zapewnić bezpieczeństwo dostaw gazu do UE?
W ciągu ostatnich miesięcy i lat Komisja wprowadziła szereg środków w celu zapewnienia stabilnych dostaw gazu, opierając się na coraz lepiej rozwiniętym prawodawstwie w zakresie bezpieczeństwa dostaw gazu, jak również wykorzystując coraz lepiej rozbudowaną infrastrukturę umożliwiającą dywersyfikację.
Po ostatnim kryzysie gazowym w 2009 r. i po zajęciu przez Rosję Krymu i Sewastopola UE wprowadziła ramy mające na celu uwzględnienie zagrożeń dla bezpieczeństwa dostaw gazu i złagodzenie zakłóceń. UE znacznie ulepszyła gazowe połączenia międzysystemowe, tak aby zapewnić możliwość dostarczania gazu tam, gdzie jest on potrzebny, i umożliwić przepływy zwrotne, a także zwiększyła zdolności importowe w zakresie LNG. Każde państwo członkowskie posiada obecnie więcej niż jedno źródło dostaw gazu.
Komisja przeprowadziła również dogłębny przegląd wszystkich krajowych planów awaryjnych dotyczących bezpieczeństwa dostaw gazu, a także prowadzi szczegółowe monitorowanie sytuacji w zakresie bezpieczeństwa dostaw i ocenę zagrożeń.
Ponieważ po inwazji Rosji na Ukrainę ryzyko zakłóceń dostaw stało się bardziej oczywiste, Komisja przedstawiła w marcu wniosek zawierający wymóg uzupełnienia zapasów w magazynach gazu przed zimą (do poziomu 80 proc. do 1 listopada 2022 r.). Parlament Europejski i Rada Unii Europejskiej szybko porozumiały się w tej sprawie i przepisy te już obowiązują.
Po przedstawieniu w marcu ogólnego zarysu Komisja zaproponowała w maju plan REPowerEU, którego celem jest uniezależnienie UE od importu paliw kopalnych z Rosji. Plan ten zakłada przede wszystkim przyspieszenie wprowadzania energii ze źródeł odnawialnych, przyspieszenie inwestycji w efektywność energetyczną oraz dywersyfikację źródeł i dostawców energii.
Komisja utworzyła wraz z państwami członkowskimi europejską platformę zakupu energii w celu koordynowania działań w zakresie dostaw energii, z myślą o dokonywaniu w przyszłości wspólnych zakupów. Dzięki umowom z USA, Egiptem, Izraelem i Azerbejdżanem za pośrednictwem tej platformy zapewniono już dodatkowe dostawy gazu do UE na najbliższe lata w postaci skroplonego gazu ziemnego lub gazu przesyłanego rurociągami. Komisja nieustannie podejmuje działania po stronie podażowej, prowadząc rozmowy z alternatywnymi dostawcami w celu zapewnienia dodatkowych dostaw.