Unia Europejska. Parlament chce zmiany traktatów. Zasada pierwszeństwa prawa UE

Zmiany mają sprawić, że obywatele będą mieć większy udział w podejmowaniu decyzji, a Unia będzie działać skuteczniej.

• Proces ustanawiania przepisów trzeba dostosować do aktualnych wyzwań
• Parlament przedstawił konkretne sugestie dotyczące wszystkich obszarów polityki i zaproponował rozszerzenie współpracy na szczeblu unijnym w najważniejszych obszarach
• Parlament oczekuje, że w grudniu Rada zwoła konwent, by przeprowadzić przegląd traktatów

Po Konferencji w sprawie przyszłości Europy i w związku z niespotykanymi wcześniej wyzwaniami i wieloma kryzysami posłowie przedstawiają propozycje zmian w Unii.

Parlament popiera reformy, które zwiększą zdolność Unii do działania. Sprawią też, że obywatele będą mieć większy udział w podejmowaniu decyzji. Oto najważniejsze propozycje posłów:

• bardziej dwuizbowy charakter procesu podejmowania decyzji oraz mniej sytuacji impasu w Radzie poprzez większą liczbę decyzji podejmowanych większością kwalifikowaną i w drodze zwykłej procedury ustawodawczej;
• pełne prawo inicjatywy ustawodawczej dla Parlamentu; Parlament jako współprawodawca przy tworzeniu długoterminowego budżetu;
• przegląd przepisów o składzie Komisji (która miałaby otrzymać nową nazwę – Europejski Organ Wykonawczy), m.in. o wyborze przewodniczącego Komisji (odwrócenie aktualnego procesu – przewodniczącego mianowałby Parlament, a zatwierdzała Rada); umożliwienie przewodniczącemu Komisji wyboru członków na podstawie preferencji politycznych, przy jednoczesnym zachowaniu równowagi geograficznej i demograficznej oraz mechanizm votum nieufności wobec indywidualnych Komisarzy;
• znacznie większa przejrzystość Rady – państwa członkowskie powinny publikować swoje stanowiska w kwestiach legislacyjnych;
• referenda w całej Unii dotyczące ważnych kwestii (np. poparcia wspomnianych propozycji reform); większe prawo głosu dla obywateli – Unia powinna obowiązkowo stworzyć odpowiednie mechanizmy uczestnictwa w polityce, a europejskie partie polityczne powinny mieć większe znaczenie.

Lepsza współpraca na poziomie Unii

Posłowie domagają się większej władzy dla UE w kwestiach związanych ze środowiskiem oraz większego udziału kompetencji UE w pewnych obszarach, które obecnie należą do kompetencji poszczególnych państw. Są to zdrowie publiczne (szczególnie transgraniczne zagrożenia dla zdrowia oraz zdrowie i prawa reprodukcyjne), ochrona ludności, przemysł i edukacja. Obecny podział kompetencji należy dalej rozwijać w obszarach takich, jak energetyka, sprawy zagraniczne, bezpieczeństwo zewnętrzne i obronność, polityka granic zewnętrznych oraz infrastruktura transgraniczna.

Sprawozdanie przygotowało pięcioro współsprawozdawców reprezentujących zdecydowaną większość w Parlamencie. Przyjęto je 305 głosami za, 276 przeciw, a 29 posłów wstrzymało się od głosu. Towarzyszącą mu rezolucję przyjęto 291 głosami za, przy 274 głosach przeciw i 44 głosach wstrzymujących się. Tutaj można znaleźć cytaty z wypowiedzi pięciorga głównych posłów.

Przyjęcie tego sprawozdania jest odpowiedzią Parlamentu na oczekiwania obywateli dotyczące skuteczniejszej i bardziej demokratycznej Unii zgodnie z propozycjami Konferencji w sprawie przyszłości Europy.

Kolejne kroki

Posłowie ponowili apel o zmianę traktatów unijnych. Wezwali też Radę, aby „niezwłocznie i bez dyskusji przedłożyła wnioski […] Radzie Europejskiej”. Teraz to szefowie państw lub rządów Unii muszą zwołać konwent – zdecyduje o tym zwykła większość głosów. W grudniu swoje propozycje ma przedstawić prezydencja hiszpańska w Radzie Unii Europejskiej. Dowiedz się, jak zmienia się traktaty Unii Europejskiej.

(21 listopada) Europosłowie chcą, aby zasada pierwszeństwa prawa UE została zapisana w traktatach

• Zasada pierwszeństwa prawa UE opiera się na orzecznictwie TSUE
• Decyzje sądów krajowych podważające tę zasadę stanowią ryzyko dla skuteczności prawa UE
• Sądy krajowe i TSUE powinny zaangażować się w konstruktywny dialog

Według Parlamentu tylko Trybunał Sprawiedliwości UE może interpretować prawo UE i określać jego zakres.

Przy 430 głosach przeciw 172 i 29 wstrzymujących się Parlament Europejski zatwierdził sprawozdanie z własnej inicjatywy w sprawie zasady pierwszeństwa prawa UE, przedłożone przez Komisję Prawną (JURI) i Komisję Spraw Konstytucyjnych (AFCO).

Zasada pierwszeństwa jako element traktatów UE

Chociaż nie ma hierarchii między prawem UE a prawami krajowymi, w przypadku konfliktu państwa członkowskie powinny zaprzestać stosowania sprzecznych przepisów i interpretować prawo krajowe zgodnie z prawem UE. Aby złagodzić ewentualne konflikty, europosłowie zalecają wyraźne zapisanie zasady pierwszeństwa prawa UE w traktatach UE i wyrażają ubolewanie, że nie miało to miejsca w traktacie lizbońskim. Zasada pierwszeństwa rozwinęła się dzięki orzecznictwu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) i stanowi fundament unijnego porządku prawnego, który ma zasadnicze znaczenie dla funkcjonowania UE. Europosłowie zwracają uwagę, że choć większość sądów krajowych przestrzega tej zasady, to decyzje tych sądów konstytucyjnych lub najwyższych, które ją podważają lub jej nie stosują, stanowią ryzyko dla skuteczności i jednolitości prawa UE. Europosłowie podkreślają, że to Trybunał Sprawiedliwości ma wyłączne kompetencje do interpretowania prawa UE i ustalania jego ograniczeń.

Komisja z prawem do monitorowania krajowych wyroków i podejmowania działań

Parlament wystąpił do Komisji, strażniczki traktatów, z prośbą o uważne obserwowanie krajowych wyroków sądowych w związku z zasadą pierwszeństwa prawa unijnego. Jednocześnie, Parlament Europejski poprosił Komisję o wszczynanie postępowania w przypadku, gdy sędziowie podważaliby tę zasadę. Komisja będzie przygotowywać roczne sprawozdania ze stosowania prawa unijnego, włącznie ze wskaźnikami zgodności z wyrokami Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w krajach członkowskich.

Posłowie do PE sugerują, by sądy krajowe włączały się w konstruktywny dialog w tematach sądowych z Trybunałem Sprawiedliwości UE poprzez procedurę pytań prejudycjalnych i zachęcanie do tworzenia forum dla nieformalnego dialogu między sądami. Jego celem będzie wzmocnienie wzajemnej współpracy i zachęcanie do unifikacji interpretowania prawa UE we wszystkich systemach sądowych. Posłowie do PE podkreślają również znaczenie odpowiedniego budowania potencjału i wzywają do korzystania z unijnych programów szkoleniowych w systemach sądowniczych państw członkowskich, aby w ten sposób zachęcić do lepszego zrozumienia nadrzędności prawa UE.

Cytaty

„Jestem niezwykle szczęśliwa, że na posiedzeniu plenarnym przyjęto nasze sprawozdanie. Nie tylko potwierdzamy znaczenie zasady nadrzędności prawa UE, ale także sugerujemy rozwiązania, które pozwolą uniknąć konfliktów, takich jak te, które widzieliśmy w przeszłości. Parlament pozostaje zaangażowany w zapewnienie równości Europejczyków wobec prawa” – powiedziała sprawozdawczyni Komisji Prawnej, Yana Toom (Renew, Estonia).

„Zachowanie funkcjonalności, spójności i integralności naszej Unii nie podlega negocjacjom. Przedstawiliśmy zalecenia mające na celu wzmocnienie porządku prawnego Unii, a nasz Parlament jest nieustępliwy w swoim zaangażowaniu na rzecz utrzymania praworządności i zapewnienia jednolitych ram prawnych we wszystkich państwach członkowskich” – skomentował sprawozdawca Komisji Spraw Konstytucyjnych, Cyrus Engerer (S&D, Malta).

Kontekst

Zasada pierwszeństwa prawa UE nie jest wyraźnie zapisana w traktatach UE, ale jest zawarta w załączniku do traktatu lizbońskiego. Według posłów do PE, stanowi ona nie tylko doktrynę prawną, ale także odzwierciedlenie politycznej i gospodarczej integracji UE oraz przyczynia się do tworzenia „coraz ściślejszej unii między narodami Europy”. Gwarantuje także równą ochronę praw wynikających z prawa UE wszystkim obywatelom UE.

(26 października) Zasada pierwszeństwa prawa UE: Posłowie chcą jej w traktatach

• Zasada pierwszeństwa prawa UE poparta orzecznictwem TSUE
• Posłowie chcą, aby stała się ona wyraźną częścią traktatów UE
• Sądy krajowe i TSUE powinny zaangażować się w konstruktywny dialog

Tylko Trybunał Sprawiedliwości UE może interpretować prawo UE i określać jego zakres, uważają posłowie.

Posłowie z Komisji Prawnej (JURI) i Komisji Spraw Konstytucyjnych (AFCO) przyjęli 30 głosami za, przy 9 głosach przeciw i braku wstrzymujących się, sprawozdanie z własnej inicjatywy w sprawie zasady pierwszeństwa prawa UE.

Podważanie zasady stanowi zagrożenie dla porządku prawnego UE

Zasada pierwszeństwa stanowi kamień węgielny unijnego porządku prawnego, który ma zasadnicze znaczenie dla funkcjonowania UE. Chociaż nie jest ona wyraźnie wymieniona w traktatach, rozwinęła się dzięki orzecznictwu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE). Posłowie zalecają zapisanie tej zasady w traktatach UE w celu złagodzenia możliwych konfliktów i wyrażają ubolewanie, że nie miało to miejsca w traktacie lizbońskim. Zauważają, że chociaż większość sądów konstytucyjnych przestrzega tej zasady, w niektórych przypadkach została ona zakwestionowana, co stanowi zagrożenie dla skuteczności i jednolitości prawa UE. Chociaż nie ma hierarchii między prawem UE a prawem krajowym, w przypadku konfliktu państwa członkowskie powinny zaprzestać stosowania sprzecznych przepisów i interpretować prawo krajowe zgodnie z prawem UE.

Posłowie podkreślają, że tylko Trybunał Sprawiedliwości UE ma wyłączne kompetencje do dokonywania ostatecznej wykładni prawa UE i określania zakresu zasady pierwszeństwa.

Komisja o naruszeniach niezgodności

Posłowie wzywają Komisję, jako strażnika traktatów, do monitorowania orzeczeń sądów krajowych i przygotowywania rocznego sprawozdania z tabelą wyników zgodności z wyrokami TSUE w krajach UE oraz do wszczynania postępowań w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego na podstawie art. 258 TFUE w odpowiedzi na te wyroki krajowe, które kwestionują zasadę pierwszeństwa. Posłowie zwracają uwagę, że procedura odesłania prejudycjalnego jest użytecznym sposobem angażowania się sądów krajowych w konstruktywny dialog sądowy z TSUE. Sądy krajowe są zatem zachęcane do korzystania z tego narzędzia i angażowania się w regularny nieformalny dialog z TSUE w celu zapewnienia spójności i autonomii porządku prawnego UE. Podkreślają również znaczenie odpowiedniego budowania potencjału i wzywają do korzystania z unijnych programów szkoleniowych w systemach sądowniczych państw członkowskich, aby zachęcić do lepszego zrozumienia pierwszeństwa prawa UE.

Cytat

Sprawozdawczyni Komisji Prawnej Yana Toom (Renew, Estonia) zauważyła: „Zasada pierwszeństwa prawa UE gwarantuje, że prawo UE ma takie same skutki we wszystkich zakątkach Europy. Poprzez to sprawozdanie chcemy wysłać silny sygnał poparcia dla właściwego wdrożenia tej zasady. Proponujemy również pewne rozwiązania, aby drobne nieporozumienia nie przerodziły się w konflikty między sądami”.

Sprawozdawca Komisji Spraw Konstytucyjnych Cyrus Engerer (S&D, Malta) powiedział: „Wzmocnienie porządku prawnego UE ma kluczowe znaczenie dla jedności, stabilności i dobrobytu w Europie. Zasada pierwszeństwa prawa unijnego zapewnia spójność, współpracę, silne ramy prawne i solidną wspólną przyszłość”.

Kolejne kroki

Sprawozdanie zostanie poddane pod głosowanie w Parlamencie Europejskim na drugim posiedzeniu plenarnym w listopadzie.

Kontekst

Chociaż zasada pierwszeństwa prawa UE nie jest wyraźnie zapisana w traktatach UE, jest ona zawarta w załączniku do traktatu lizbońskiego. Według posłów do PE, stanowi ona nie tylko doktrynę prawną, ale także odzwierciedlenie politycznej i gospodarczej integracji UE i przyczynia się do tworzenia „coraz ściślejszej unii między narodami Europy”, jak przewidziano w traktatach. Gwarantuje również równą ochronę praw wynikających z prawa UE wszystkim obywatelom UE.