Wysocy rangą specjaliści prawni Komisji Europejskiej, Europejska Służba Działań Zewnętrznych, Rada Europy, Ukraina i 37 państw położyli podwaliny prawne pod utworzenie specjalnego trybunału do spraw zbrodni agresji przeciwko Ukrainie.
Uczestnicy uzgodnili również najważniejsze elementy „projektu statutu Schumana”, podstawowego tekstu prawnego, który będzie regulował funkcjonowanie specjalnego trybunału.
Przewodnicząca Ursula von der Leyen powiedziała: „Gdy Rosja zdecydowała się przekroczyć granice Ukrainy swoimi czołgami, łamiąc Kartę Narodów Zjednoczonych, popełniła jedno z najpoważniejszych naruszeń: zbrodnię agresji. Nadszedł czas na sprawiedliwość. Sprawiedliwość dla Ukrainy. Przygotowaliśmy podstawy prawne specjalnego trybunału. Nie może być mowy o sprawiedliwości bez odszkodowań. Rosja musi zostać rozliczona za swoją agresję – i musi zapłacić. Uczyniliśmy pierwszy krok w kierunku utworzenia Komisji ds. Roszczeń z udziałem UE. Ten nowy organ będzie rozstrzygał roszczenia wpisane do rejestru szkód”.
Specjalny trybunał, kiedy zacznie działać, będzie uprawniony do rozliczania rosyjskich przywódców politycznych i wojskowych ponoszących największą odpowiedzialność za zbrodnię agresji. Dzisiejsze posiedzenie jest przełomem w procesie, którego celem jest zapewnienie rozliczalności za zbrodnię agresji przeciwko Ukrainie, a także w utrzymaniu międzynarodowego systemu sądownictwa karnego.
Komisja Europejska przyjęła dziś również zalecenie dla Rady dotyczące uczestnictwa w oficjalnych negocjacjach na rzecz powołania Międzynarodowej Komisji ds. Roszczeń dla Ukrainy. Komisja ds. Roszczeń będzie rozpatrywać, oceniać i rozstrzygać kwalifikujące się roszczenia odnotowane w rejestrze szkód oraz określać kwoty odszkodowania należnego w każdym przypadku. Ustanowienie Komisji ds. Roszczeń będzie kluczowym krokiem w kierunku wypłaty odszkodowań ofiarom wojny.
Komisja ds. Roszczeń będzie działać w oparciu o prace rejestru szkód, w którym odnotowywane są poniesione szkody i straty spowodowane agresją Federacji Rosyjskiej na Ukrainę.
Dalsze kroki
Specjalny trybunał zostanie ustanowiony na mocy umowy między rządem Ukrainy a Radą Europy. Jego jurysdykcja będzie się wywodzić z Ukrainy. Rada Europy będzie odpowiedzialna za procedurę przyjęcia projektów instrumentów prawnych niezbędnych do ustanowienia specjalnego trybunału oraz ich późniejszego podpisania.
Jeśli chodzi o Komisję ds. Roszczeń, pierwsza runda negocjacji w sprawie tego instrumentu międzynarodowego rozpocznie się pod koniec marca 2025 r.
Kontekst
Po ustanowieniu specjalnego trybunału do spraw zbrodni agresji przeciwko Ukrainie ukraińskie organy krajowe będą mogły kierować toczące się krajowe śledztwa i dochodzenia związane ze zbrodnią agresji do prokuratora specjalnego trybunału, a także przekazywać istotne informacje i dowody zgromadzone w kontekście prac prowadzonych w ramach Międzynarodowego Centrum Ścigania Zbrodni Agresji przeciwko Ukrainie (ICPA).
Ustanowienie trybunału w ramach instytucjonalnych Rady Europy, a także obecność sędziów międzynarodowych i właściwe mające zastosowanie prawo międzynarodowe zapewnią prowadzenie postępowań karnych z poszanowaniem najwyższych gwarancji proceduralnych i mającego zastosowanie prawa międzynarodowego praw człowieka.
Ramy czasowe
- 24 lutego 2022 r. Rosja rozpoczęła niczym niesprowokowaną i nielegalną pełnoskalową wojnę napastniczą przeciwko Ukrainie, naruszając międzynarodowy porządek oparty na zasadach, wspólne zasady i przepisy oraz Kartę Narodów Zjednoczonych.
- W marcu 2022 r. przy wsparciu Eurojustu utworzono wspólny zespół dochodzeniowo-śledczy UE zajmujący się najpoważniejszymi zbrodniami wagi międzynarodowej popełnionymi na Ukrainie. Po odkryciu masowych aktów okrucieństwa popełnionych w Buczy i innych wyzwolonych obszarach Ukrainy Komisja zobowiązała się do wspierania dochodzenia i ścigania zbrodni wojennych i zbrodni przeciwko ludzkości popełnionych na Ukrainie.
- W maju 2022 r. współprawodawcy zatwierdzili wniosek Komisji dotyczący wzmocnienia mandatu Eurojustu do gromadzenia i zabezpieczania dowodów zbrodni wojennych. Przy wsparciu Komisji w czerwcu 2023 r. w Hadze rozpoczęło działalność Międzynarodowe Centrum Ścigania Zbrodni Agresji przeciwko Ukrainie (ICPA). Działające w ramach wspólnego zespołu dochodzeniowo-śledczego Centrum zapewnia strukturę koordynacyjną, aby wspierać toczące się i przyszłe dochodzenia w sprawie zbrodni agresji oraz pomagać w wymianie i analizie dowodów zebranych od początku rosyjskiej agresji.
- W listopadzie 2023 r. Komisja przedstawiła państwom członkowskim różne warianty w celu zapewnienia rozliczalności za zbrodnię agresji przeciwko Ukrainie. W styczniu 2023 r. odbyło się pierwsze posiedzenie Grupy Głównej w sprawie ustanowienia specjalnego trybunału, aby określić najodpowiedniejszy model trybunału do celów ścigania rosyjskich przywódców za zbrodnię agresji.
- W maju 2023 r. w Hadze utworzono rejestr szkód. Rejestr jest organem międzynarodowym odpowiedzialnym za rejestrowanie roszczeń o odszkodowanie z tytułu poniesionych szkód i strat spowodowanych wojną napastniczą przeciwko Ukrainie. W lipcu 2023 r. UE została pełnoprawnym członkiem rejestru szkód.
- Od kwietnia 2024 r. obywatele i mieszkańcy Ukrainy mogą zgłaszać do rejestru roszczenia o odszkodowanie z tytułu uszkodzenia lub zniszczenia nieruchomości mieszkalnych. Od 16 stycznia 2025 r. w rejestrze zapisuje się również roszczenia z tytułu śmierci członka najbliższej rodziny.
- Zalecenie dotyczące rozpoczęcia negocjacji w sprawie powołania Komisji ds. Roszczeń opiera się na rezolucji Zgromadzenia Ogólnego ONZ pt. „Naprawienie szkód i zadośćuczynienie za agresję przeciwko Ukrainie” z listopada 2022 r. W rezolucji tej uznano potrzebę pociągnięcia Federacji Rosyjskiej do odpowiedzialności za akty agresji na Ukrainie oraz potrzebę ustanowienia międzynarodowego mechanizmu kompensacyjnego.