Trybunał Konstytucyjny ogłosił wyrok ws. wniosku premiera dotyczącego zasady wyższości prawa unijnego nad krajowym zapisanej w Traktacie o UE.
TK stwierdził niekonstytucyjność traktatów europejskich
Pełny skład Trybunału Konstytucyjnego orzekł niejednogłośnie na wniosek premiera o niekonstytucyjności traktatów europejskich.
- Polska nie może funkcjonować jako suwerenne i demokratyczne państwo; Konstytucja przestaje być najwyższym prawem RP a organy UE, w tym TSUE, oceniając polskie sądownictwo, działają poza kompetencjami przekazanymi jej w traktatach
- TK nie wyklucza, że podda ocenie zgodności z Konstytucją takie orzeczenia TSUE; dopuszcza nawet usunięcie ich z polskiego porządku prawnego
- „Wyrok uznający wniosek premiera byłby poważnym naruszeniem zobowiązań międzynarodowych RP. Liczymy, że TK pozwoli na podtrzymanie członkostwa Polski w UE – czego oczekuje zdecydowana większość rodaków” – mówił wcześniej zastępca RPO Maciej Taborowski
TK uznał, że na podstawie prawa UE polskie sądy nie mogą pomijać przepisów Konstytucji w trakcie orzekania oraz wydawać orzeczeń na podstawie przepisów uchylonych przez TK lub Sejm. Nie mogą też kontrolować legalności procedury powołania sędziego, w tym aktu powołania go przez Prezydenta RP oraz uchwały Krajowej Rady Sądownictwa o przedstawieniu Prezydentowi RP kandydatury na urząd sędziego – odmawiając uznania za sędziego osoby powołanej na ten urząd. Zdania odrębne złożyli Piotr Pszczółkowski i Jarosław Wyrembak.
TK zaczął rozpatrywać wniosek premiera Mateusza Morawieckiego (K 3/21) 13 lipca 2021 r. Wątpliwości premiera budzą „przepisy prawa unijnego umożliwiające odstąpienie od stosowania polskiej Konstytucji”, które uprawniają sąd do kontroli niezawisłości sędziów powołanych przez prezydenta oraz uchwał Krajowej Rady Sądownictwa ws. powołania sędziów,
Powodem złożenia wniosku jest spór o sądownictwo. Trybunał Sprawiedliwości UE orzekł już, że kolejne nowelizacje ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa mogą naruszać prawo unijne. Sędziów powołuje się teraz w Polsce w procedurze, w której głos decydujący mają politycy (a sędzia nie może być od nich w taki sposób zależny, gdyż rodzi to wątpliwość, czy nie będzie zmuszony „odwdzięczyć” się potem w wyrokach). TSUE wydał też kilka wyroków dotyczących standardów niezależności sądownictwa w odpowiedzi na pytania prejudycjalne zadawane przez sądy z Polski, Malty, Rumunii, Niemiec czy Holandii. Rządzący nie chcą, by te wyroki obowiązywały w Polsce – twierdzą, że wynika to z właściwej interpretacji Traktatu o Unii Europejskiej
Ówczesny RPO Adam Bodnar przystąpił do sprawy 17 maja 2021 r. Złożył wniosek, by sprawy dwóch pierwszych pytań premiera TK umorzył, a w sprawie trzeciej zwrócił się z pytaniem prejudycjalnym do TSUE. Przedstawił też obszerne stanowisko pisemne (w ząłączniku na dole strony).
Rzecznik wniósł też, aby TK orzekał w pełnym składzie. Teoretycznie jest bowiem możliwe, że orzeknie inaczej niż we wcześniejszych wyrokach, nawet o niezgodności prawa UE z polskim. A zgodnie z przepisami nie mógłby o tym przesądzić skład inny niż pełny (do lipca sprawę badał skład pięcioosobowy).
– Wzywam wszystkich, którzy chcą bronić Polski europejskiej, w niedzielę na Płac Zamkowy w Warszawie, godzina 18. Tylko razem możemy ich zatrzymać – Donald Tusk, PO.
Musimy ratować Polskę, nikt tego za nas nie zrobi. Zbieramy się w najbliższą niedzielę o 18:00 na Placu Zamkowym w Warszawie. Polska jest warta naszego zaangażowania, nasza przyszłość jest tego warta! pic.twitter.com/XN6qas4GgZ
— Donald Tusk (@donaldtusk) October 8, 2021
Wyrok TK
TK uznał, że zaskarżone przepisy unijne są niekonstytucyjne, jeśli je rozumieć jako prowadzące do takich skutków, jak to że Unia – na podstawie prawa unijnego oraz poprzez jego wykładnię Trybunału Sprawiedliwości UE – osiąga „nowy etap”coraz ściślejszego związku między narodami Europy. A w tym etapie:
a) organy Unii Europejskiej działają poza granicami kompetencji przekazanych przez Rzeczpospolitą Polską w traktatach,
b) Konstytucja nie jest najwyższym prawem Rzeczypospolitej Polskiej, mającym pierwszeństwo obowiązywania i stosowania,
c) Rzeczpospolita Polska nie może funkcjonować jako państwo suwerenne i demokratyczne.
Jak mówił w uzasadnieniu Bartłomiej Sochański, ten nowy etap integracji UE, wynikający m.in. z wyroków TSUE, związany z przekazywaniem UE kompetencji poza granicami, powoduje utratę suwerenności prawnej Polski. Kształtowanie ustroju wymiaru sprawiedliwości RP należy bowiem do polskiej tożsamości konstytucyjnej i nie zostało przekazane UE.
Dopuszczenie do stanu, w którym UE tworzy normy adresowane wobec Polski poza obszarem kompetencji przekazanych oraz nadawanie tym normom walorów bezpośredniości pierwszeństwa, nie tylko przed ustawami krajowymi, ale również przed Konstytucją, oznacza utratę suwerenności prawnej. Trybunał kategorycznie stwierdza, że żaden organ RP nie może na to pozwolić – dodał sędzia.
Według niego nie było podstaw, by występować w tej sprawie z pytaniem prejudycjalnym do TSU – jak wnosił RPO. To bowiem TK ma „ostatnie słowo” jeśli chodzi o zgodność norm UE z Konstytucją. W tym kontekście sędzia postawił pytanie, czy TSUE jest w ogóle niezależnym sądem w myśl polskich przepisów.
Trybunał stwierdził, że legitymacja organów UE do stanowienia norm obowiązujących w RP istnieje tylko w takim zakresie, w jakim polski suweren, tzn. naród, wyraża na to zgodę, na co zwrócił już uwagę TK w wyroku z 11 maja 2005 r. (sygn. K 18/04).
Według TK w oparciu o prawo UE polskie sądy nie mogą pomijać przepisów Konstytucji w trakcie orzekania oraz wydawać orzeczeń na podstawie przepisów uchylonych przez Trybunał Konstytucyjny lub Sejm. Nie mogą też kontrolować legalności procedury powołania sędziego, w tym aktu powołania sędziego przez Prezydenta RP oraz uchwały Krajowej Rady Sądownictwa o przedstawieniu Prezydentowi kandydatury na urząd sędziego – odmawiając uznania za sędziego osoby powołanej na urząd sędziego przez Prezydenta.
W nauce prawa, w oparciu o orzecznictwo TK, formułuje się niekiedy tezę, iż w przypadku stwierdzenia nieusuwalnej kolizji między prawem UE a Konstytucją możliwe są następujące konsekwencje: zmiana Konstytucji, zmiana prawa europejskiego albo wystąpienie z UE.
Twierdzenie takie można by uznać za dopuszczalne w retoryce akademickiej, natomiast w praktyce nie jest ono trafne. Przede wszystkim, kolizja nieusuwalna występuje bardzo rzadko, jeżeli w ogóle istnieje poza teorią prawa. Oczywistym zatem zachowaniem się w przypadku kolizji norm stanowionych jest wzajemny szczery dialog, co wynika z zasady lojalności i europejskiej kultury – wskazał sędzia.
Traktat o Unii Europejskiej, jak każda umowa międzynarodowa ratyfikowana za zgodą wyrażoną w ustawie, stał się częścią polskiego systemu prawnego z dniem ogłoszenia w Dzienniku Ustaw i jego ratyfikacji. W polskim systemie prawnym jest poniżej Konstytucji.
– Jeżeli praktyka progresywnego aktywizmu TSUE, polegająca w szczególności na wkraczaniu w wyłączne kompetencje organów państwa polskiego, na podważaniu pozycji Konstytucji jako najwyższego rangą aktu prawnego w polskim systemie prawnym, na kwestionowaniu powszechnej mocy obowiązywania i ostateczności wyroków TK, wreszcie na podawaniu w wątpliwość statusu sędziów Trybunału, nie zostanie zaniechana, TK nie wyklucza, że podda ocenie zgodności z Konstytucją orzeczenia TSUE, włącznie z usunięciem ich z polskiego porządku prawnego – mówił sędzia Sochański.
– Jasny i klarowny podział tych kompetencji jest podstawą suwerenności państw członkowskich oraz dobrego funkcjonowania UE.
Wyraźnie należy podkreślić, że Polska (na zasadach określonych w Konstytucji RP) szanuje obowiązujące normy prawa unijnego w zakresie w jakim zostały one ustanowione w obszarach wprost i wyraźnie przekazanych w traktatach unijnych.
Dzisiejszy wyrok TK w zasadniczej części uwzględnia wniosek premiera Morawieckiego. Nadrzędność prawa konstytucyjnego nad innymi źródłami prawa wynika literalnie z Konstytucji RP. Dzisiaj (po raz kolejny) wyraźnie potwierdził to Trybunał Konstytucyjny – powiedział Piotr Müller, Sekretarz Stanu KPRM.
Trybunał Konstytucyjny: Ocena zgodności z Konstytucją RP wybranych przepisów Traktatu o Unii Europejskiej
„Trybunał Konstytucyjny po rozpoznaniu, z udziałem wnioskodawcy oraz Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, Sejmu, Ministra Spraw Zagranicznych, Prokuratora Generalnego i Rzecznika Praw Obywatelskich, na rozprawie w dniach 13 lipca, 31 sierpnia, 22 i 30 września oraz 7 października 2021 r., wniosku Prezesa Rady Ministrów o zbadanie zgodności:
1) art. 1 akapit pierwszy i drugi w związku z art. 4 ust. 3 Traktatu o Unii Europejskiej (Dz. U. z 2004 r. Nr 90, poz. 864/30, ze zm.), rozumianego w ten sposób, że uprawnia lub zobowiązuje organ stosujący prawo do odstąpienia od stosowania Konstytucji RP lub nakazuje stosować przepisy prawa w sposób niezgodny z Konstytucją RP, z art. 2, art. 7, art. 8 ust. 1 w związku z art. 8 ust. 2, art. 90 ust. 1 i art. 91 ust. 2 oraz art. 178 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,
2) art. 19 ust. 1 akapit drugi w związku z art. 4 ust. 3 traktatu powołanego w punkcie 1, rozumianego w ten sposób, że ze względu na zapewnienie skutecznej ochrony prawnej organ stosujący prawo jest uprawniony lub zobowiązany stosować przepisy prawa w sposób niezgodny z Konstytucją, w tym stosować przepis, który na mocy orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego utracił moc obowiązującą jako niezgodny z ustawą zasadniczą, z art. 2, art. 7, art. 8 ust. 1 w związku z art. 8 ust. 2 i art. 91 ust. 2, art. 90 ust. 1, art. 178 ust. 1 oraz art. 190 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,
3) art. 19 ust. 1 akapit drugi w związku z art. 2 traktatu powołanego w punkcie 1, rozumianego jako uprawniający sąd do przeprowadzenia kontroli niezawisłości sędziów powołanych przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej oraz kontroli uchwały Krajowej Rady Sądownictwa dotyczącej wystąpienia z wnioskiem do Prezydenta RP o mianowanie sędziego, z art. 8 ust. 1 w związku z art. 8 ust. 2, art. 90 ust. 1 i art. 91 ust. 2, art. 144 ust. 3 pkt 17 oraz art. 186 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,
o r z e k a:
1. Art. 1 akapit pierwszy i drugi w związku z art. 4 ust. 3 Traktatu o Unii Europejskiej (Dz. U. z 2004 r. Nr 90, poz. 864/30, ze zm.) w zakresie, w jakim Unia Europejska ustanowiona przez równe i suwerenne państwa, tworząca „coraz ściślejszy związek między narodami Europy”, których integracja – odbywająca się na podstawie prawa unijnego oraz poprzez jego wykładnię dokonywaną przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej – osiąga „nowy etap”, w którym:
a) organy Unii Europejskiej działają poza granicami kompetencji przekazanych przez Rzeczpospolitą Polską w traktatach,
b) Konstytucja nie jest najwyższym prawem Rzeczypospolitej Polskiej, mającym pierwszeństwo obowiązywania i stosowania,
c) Rzeczpospolita Polska nie może funkcjonować jako państwo suwerenne i demokratyczne
– jest niezgodny z art. 2, art. 8 i art. 90 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
2. Art. 19 ust. 1 akapit drugi Traktatu o Unii Europejskiej w zakresie, w jakim – w celu zapewnienia skutecznej ochrony prawnej w dziedzinach objętych prawem Unii – przyznaje sądom krajowym (sądom powszechnym, sądom administracyjnym, sądom wojskowym i Sądowi Najwyższemu) kompetencje do:
a) pomijania w procesie orzekania przepisów Konstytucji, jest niezgodny z art. 2, art. 7, art. 8 ust. 1, art. 90 ust. 1 i art. 178 ust. 1 Konstytucji,
b) orzekania na podstawie przepisów nieobowiązujących, uchylonych przez Sejm lub uznanych przez Trybunał Konstytucyjny za niezgodne z Konstytucją, jest niezgodny z art. 2, art. 7 i art. 8 ust. 1, art. 90 ust. 1, art. 178 ust. 1 i art. 190 ust. 1 Konstytucji.
3. Art. 19 ust. 1 akapit drugi i art. 2 Traktatu o Unii Europejskiej w zakresie, w jakim – w celu zapewnienia skutecznej ochrony prawnej w dziedzinach objętych prawem Unii oraz zapewnienia niezawisłości sędziowskiej – przyznają sądom krajowym (sądom powszechnym, sądom administracyjnym, sądom wojskowym i Sądowi Najwyższemu) kompetencje do:
a) kontroli legalności procedury powołania sędziego, w tym badania zgodności z prawem aktu powołania sędziego przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, są niezgodne z art. 2, art. 8 ust. 1, art. 90 ust. 1 i art. 179 w związku z art. 144 ust. 3 pkt 17 Konstytucji,
b) kontroli legalności uchwały Krajowej Rady Sądownictwa zawierającej wniosek do Prezydenta o powołanie sędziego, są niezgodne z art. 2, art. 8 ust. 1, art. 90 ust. 1 i art. 186 ust. 1 Konstytucji,
c) stwierdzania przez sąd krajowy wadliwości procesu nominacji sędziego i w jego efekcie odmowy uznania za sędziego osoby powołanej na urząd sędziowski zgodnie z art. 179 Konstytucji, są niezgodne z art. 2, art. 8 ust. 1, art. 90 ust. 1 i art. 179 w związku z art. 144 ust. 3 pkt 17 Konstytucji.”
Minister Sprawiedliwości: przypomnę Donaldowi Tuskowi o prymacie Konstytucji
– Z wielkim zdumieniem przyjmuję wzmożenie Donalda Tuska i jego środowiska, które kwestionuje nadrzędność Konstytucji RP. To właśnie Konstytucja towarzyszyła politykom Platformy Obywatelskiej, gdy krzyczeli, że to najwyższy akt prawny w Polsce. I nagle zdają się zapominać o jej nadrzędności – powiedział Minister Sprawiedliwości Zbigniew Ziobro. Zapowiedział, że prześle Donaldowi Tuskowi list, w którym mu o tym przypomni.
– Trybunał Konstytucyjny orzekł to, co oczywiste, że Konstytucja jest najwyższej rangi aktem prawnym w Polsce. To bardzo ważne orzeczenie polskiego TK wobec narastającej prawnej agresji ze strony agend Unii Europejskiej – wskazał minister Zbigniew Ziobro podczas dzisiejszej (8 października br.) konferencji prasowej.
Minister zapowiedział przesłanie Donaldowi Tuskowi listu – przypomni w nim wyroki Trybunału Konstytucyjnego i stanowisko liderów PO z czasów rządów Donalda Tuska, w których uznawali prymat Konstytucji RP.
– Trybunał Konstytucyjny wydał orzeczenie, które nie powinno budzić zdziwienia. Oznacza ono, że organy UE wypełniają swoje kompetencje w granicach określonych traktatami, bo na to się zgodziliśmy. Natomiast w sytuacjach, gdy próbują wbrew tym traktatom przypisywać sobie nowe kompetencje, to wówczas prymat ma Konstytucja – argumentował wiceminister Sebastian Kaleta.
Zaznaczył, że podobne wyroki zostały wydane przez niemiecki Federalny Trybunał Konstytucyjny, a także przez trybunały konstytucyjne Francji, Danii, Hiszpanii i Rumunii.
Trybunał Konstytucyjny uznał, że próba ingerencji TSUE w polski wymiar sprawiedliwości narusza zasadę praworządności, zasadę nadrzędności Konstytucji oraz zasadę zachowania suwerenności w procesie integracji europejskiej. Trybunał stwierdził, że kompetencji naszego państwa nie mogą wykonywać organy, którym Polska ich nie przekazała. Stosowanie w Polsce, w oparciu o wyroki TSUE, pozakonstytucyjnych norm prawnych przed Konstytucją lub sprzecznie z Konstytucją, oznacza utratę przez Polskę suwerenności prawnej.
Polskie sądy, jak orzekł TK, nie mogą pomijać przepisów Konstytucji w trakcie orzekania oraz wydawać orzeczeń na podstawie przepisów uchylonych przez Trybunał Konstytucyjny lub Sejm. Nie mogą też kontrolować legalności procedury powołania sędziego, w tym aktu powołania sędziego oraz uchwały Krajowej Rady Sądownictwa o przedstawieniu Prezydentowi kandydatury na urząd sędziego.
Ministerstwo Sprawiedliwości od dawna zwracało uwagę, że TSUE dokonał celowo nieuprawnionej interpretacji unijnych traktatów, aby stworzyć możliwość nowej oceny rozwiązań przyjętych w poszczególnych państwach członkowskich, w tym w Polsce.
