Sytuacja na Białorusi wywołana brutalnymi represjami wobec uczestników pokojowych protestów była głównym tematem dyskusji podczas specjalnego szczytu Rady Europejskiej.
Podczas dyskusji premier Mateusz Morawiecki przedstawił Plan dla Białorusi, którego realizacja pozwoli wyjść z obecnej, trudnej sytuacji i rozpocznie pokojową transformację. Wideokonferencja była realizacją inicjatywy szefa polskiego rządu, który od samego początku aktywnie uczestniczy w budowaniu międzynarodowego poparcia dla demokratycznych przemian za naszą wschodnią granicą.
Przewodniczący Rady Europejskiej Charles Michel: „Wybory na Białorusi nie były ani wolne, ani uczciwe, dlatego nie uznajemy wyników ogłoszonych przez władze”.
„Cieszymy się, że UE podjęła decyzję o szybkiej reakcji, że Rada Europejska spotkała się na nasze wezwanie w krótkim czasie i że dyskutowaliśmy dziś ten niezwykle ważny temat, jakim jest rozwój wydarzeń na Białorusi” – powiedział premier Mateusz Morawiecki. Dodał również, że „nie ulega wątpliwości, że te wielkie protesty na Białorusi są niezwykle ważnym krokiem w kierunku budowania społeczeństwa obywatelskiego, społeczeństwa, które chce prawdziwej wolności, niepodległości, prawdziwej demokracji i praworządności”.
Sytuacja na Białorusi na specjalnym szczycie Rady Europejskiej
Przedmiotem dyskusji podczas szczytu była m.in. strategia działania Unii Europejskiej w obliczu masowych protestów społeczeństwa obywatelskiego i agresywnej reakcji władz państwowych na pokojowe demonstracje. Dyskusja pokazała także szerokie poparcie, jakie wśród państw Unii Europejskiej zyskała propozycja wysłania do Mińska misji – pod przewodnictwem przewodzącego OBWE w tym roku premiera Albanii Ediego Ramy, która mogłaby otrzymać wsparcie eksperckie ze strony Instytucji EU.
Premier Morawiecki podkreślił także potrzebę silnego wsparcia politycznego ze strony Unii Europejskiej dla pokojowego zakończenia wewnętrznego kryzysu na Białorusi i dla poszanowania podstawowych wartości i praw człowieka.
Wyraził także ostry sprzeciw przeciwko próbom przypisania Polsce, Litwie lub zamieszkującej przygraniczne tereny mniejszości tych krajów w Białorusi jakiegokolwiek udziału w próbach destabilizacji państwa. Polska nieustannie wspiera niezawisłość i niepodległość Białorusi i wspólnie z innymi państwami Unii Europejskiej zaapelowała o to, by żadne siły lub państwa trzecie nie ingerowały w niezawisłość naszego sąsiada.
Pomocna dłoń Unii Europejskiej, czyli polska propozycja Planu dla Białorusi
W swojej wypowiedzi na forum Rady Europejskiej szef polskiego rządu podkreślił, że Unia Europejska musi wykazać się odpowiedzialnością za swoje najbliższe sąsiedztwo. Premier Morawiecki przedstawił propozycję Planu dla Białorusi.
Chcemy dać do zrozumienia reżimowi Aleksandra Łukaszenki, że ten czas, kiedy można było nie słuchać głosu społecznego, musi się skończyć jak najszybciej. Trzeba zasiąść do rozmów. Trzeba procesu negocjacji i dialogu, który doprowadzi do stopniowej demokratyzacji sytuacji na Białorusi
– dodał szef polskiego rządu.
Plan dla Białorusi opiera się na kilku kluczowych elementach. Pierwszym z nich jest podjęcie dialogu między władzami a opozycją. Jest to niezbędne, aby możliwe było rozwiązanie kryzysu na Białorusi. Co ważne, uczestnikami rozmów po stronie opozycyjnej powinna być grupa liderów z różnych środowisk wybrana spośród m.in. działaczy emigracyjnych czy przedstawicieli opozycji przebywających w więzieniu. Władza białoruska powinna również zapewnić nietykalność działaczom opozycji wracającym z zagranicy. Osoby przetrzymywane w więzieniach z przyczyn politycznych powinny zostać zwolnione.
Według założeń Planu dla Białorusi poszukiwanie pokojowych rozwiązań powinno odbywać się w oparciu o przepisy konstytucji. Jedną z możliwości jest powtórzenie wyborów z udziałem obserwatorów międzynarodowych.
Na wniosek Polski uzgodniliśmy zaangażowanie ponadnarodowych ciał – jak sprawdzone w takich sytuacjach OBWE – po to, żeby wspierać proces demokratyzacji, poprzez chociażby nadzór nad przygotowaniami do kolejnych wyborów – jeżeli sytuacja w taki sposób się rozwinie
– dodał premier.
Poparcie Polski dla demokratycznych przemian na Białorusi
Premier Mateusz Morawiecki od samego początku aktywnie uczestniczy w budowaniu międzynarodowego poparcia dla demokratycznych przemian na Białorusi. Tuż po ogłoszeniu wyników wyborów prezydenckich exit poll, szef polskiego rządu w liście skierowanym do przewodniczącego Rady Europejskiej Charlesa Michela oraz przewodniczącej Komisji Europejskiej Ursuli von der Leyen, zaapelował o zwołanie nadzwyczajnego szczytu Rady Europejskiej w sprawie wydarzeń na Białorusi.
Następstwem listu była rozmowa telefoniczna z unijnymi przywódcami, którą tego samego dnia odbył premier Morawiecki. Szef rządu wskazał wówczas, że jako państwa Zjednoczonej Europy mamy obowiązek solidarnego działania wobec Białorusinów. Unia Europejska, która powinna być globalnym liderem na arenie międzynarodowej, musi aktywnie zaangażować się w rozwiązanie sporu i zapobiec narastaniu konfliktu. Premier przypomniał także, że w niedalekiej przeszłości podobne kryzysy nierzadko kończyły się niekontrolowaną eskalacją i prowadziły do wielu ofiar.
Rozmowa ministra Jacka Czaputowicza ze Svietłaną Cichanouską
– Przyszłość Białorusi leży w rękach jej obywateli – powiedział minister spraw zagranicznych Jacek Czaputowicz w trakcie rozmowy telefonicznej ze Svietłaną Cichanouską, która jest symbolem walki o demokratyczną zmianę na Białorusi. Szef polskiego MSZ poinformował rozmówczynię o głównych parametrach Planu „Solidarni z Białorusią” ogłoszonego przez premiera Mateusza Morawieckiego w piątek, 14 sierpnia.
W trakcie rozmowy szef polskiej dyplomacji, powołując się na polskie doświadczenie z okresu transformacji, zadeklarował wsparcie dla dialogu wewnętrznego w Białorusi, który jest jedynym właściwym sposobem ustabilizowania bieżącej sytuacji. – Inicjatywę Svietłany Cichanouskiej w sprawie powołania Rady Koordynacyjnej traktujemy jako dobry krok w kierunku stworzenia platformy dla podjęcia takiego dialogu – powiedział szef polskiej dyplomacji.
Minister Czaputowicz wyraził szacunek wobec osobistej postawy pani Cichanouskiej oraz wobec dążeń i aspiracji społeczeństwa białoruskiego. Svietłana Cichanouska podziękowała za wsparcie udzielane białoruskiemu narodowi przez Polskę i UE. Uznała to za ważny przekaz, który opozycja i protestujący doceniają.
Minister Jacek Czaputowicz przyjął Walera i Weranikę Capkałów
– Podstawową kwestią jest obecnie rozpoczęcie przez władze Białorusi prawdziwego dialogu z przedstawicielami szerokiego społeczeństwa białoruskiego na rzecz rozwiązania obecnego, głębokiego kryzysu politycznego w tym kraju – powiedział szef polskiej dyplomacji podczas spotkania z białoruskimi działaczami zaangażowanymi w inicjowanie demokratycznych przemian na Białorusi.
Waler Capkała był jednym z pretendentów na kandydatów w niedawnych wyborach prezydenckich, jednak nie został zarejestrowany, pomimo zebrania wymaganej liczby podpisów poparcia. Z kolei Weranika Capkała była zaangażowana w kampanię wyborczą Swiatłany Cichanouskiej, będąc członkinią jej sztabu wyborczego.
Spotkanie ministra Jacka Czaputowicza było wyrazem poparcia dla społeczeństwa obywatelskiego na Białorusi, które w okresie kampanii wyborczej i po jej zakończeniu wciąż domaga się poszanowania swobód obywatelskich i praw człowieka, ponownego przeprowadzenia wyborów prezydenckich, gdyż ostatnie nie spełniły standardów demokratycznych i podważana jest ich prawomocność. Rozmówcy zgodzili się, że widok białoruskiej stolicy i wielu innych miast z tysiącami osób protestujących przeciwko zafałszowaniu wyników wyborów świadczy o determinacji i woli dokonania pokojowych przemian u naszego wschodniego sąsiada.
– Właściwym i pożądanym krokiem w tym kierunku byłoby przeprowadzenie nowych wyborów prezydenckich spełniających rekomendacje organizacji i instytucji międzynarodowych, zaproszenie obserwatorów międzynarodowych i zapewnienie pełnoprawnego udziału społeczeństwa obywatelskiego w tym procesie – podkreślił szef polskiej dyplomacji, zaznaczając, że dowodem na gotowość władz w Mińsku do rozpoczęcia tego dialogu będzie w pierwszej kolejności zwolnienie wszystkich więźniów aresztowanych z przyczyn politycznych i z racji udziału w pokojowych protestach.
Białoruscy goście wyrazili podziękowania za wsparcie Polski na rzecz społeczeństwa obywatelskiego, niezależnych mediów i przede wszystkim za gotowość udzielenia pomocy represjonowanym i poszkodowanym w czasie ostatnich manifestacji na Białorusi. Poza dotychczasowym wsparciem w tym zakresie nowe ramy pomocy wyznaczy Plan Solidarności z Białorusią, niedawno ogłoszony przez premiera Mateusza Morawieckiego.
Aleksander Łukaszenka przez MSZ ostrzega przywódców innych państw
– Muszą wiedzieć, co się dzieje na Białorusi. Kanclerz Niemiec Angela Merkel i prezydent Francji Emmanuel Macron, prezydent Polski Andrzej Duda i prezydent Litwy Gitanas Nauseda, prezydent Ukrainy Wołodymyr Żeleński i inni powinni otrzymać te informacje. Aby wiedzieli, co się dzieje na Białorusi, z oficjalnego punktu widzenia. I ostrzegajcie ich, nie wahajcie się, przed odpowiedzialnością za wzniecanie niepokojów. Finansowanie zamieszek to jest podżeganie do nich. Dzisiaj widzimy, że to finansowanie trwa dalej – powiedział Łukaszenka.
Minister obrony Białorusi Wiktar Chrenin wzmocnia wojska w kierunku grodzieńskim. Wysłał tam m.in. samoloty bezzałogowe, środki obrony przeciwlotniczej czy zestawy rakietowe.
Sąsiedzka pomoc – pakiet „Solidarni z Białorusią”
Rozmowy i nawoływanie do międzynarodowego wsparcia przemian demokratycznych na Białorusi to nie jedyne działania podjęte przez Polskę wobec wschodniego sąsiada. W odpowiedzi na pogarszającą się sytuację społeczno-polityczną na Białorusi polski rząd przyjął pakiet pomocowy „Solidarni z Białorusią”. Premier Morawiecki zaznaczył, że program został bardzo pozytywnie przyjęty na Radzie Europejskiej.
Program dla Białorusi opiera się na trzech filarach: bezpieczeństwie, otwartości i solidarności.
Jakie działania i inicjatywy wchodzą w skład pakietu „Solidarni z Białorusią”?
- Pomoc poszkodowanym i ich rodzinom
Represje ze strony władz odbijają się negatywnie na społeczeństwie białoruskim. Polski rząd zdaje sobie sprawę, że poszkodowani i ich rodziny mogą potrzebować wsparcia. Dlatego w ramach środków, które Polska przeznaczyła na pakiet „Solidarni z Białorusią”, Białorusini mogą otrzymać środki na pokrycie kosztów leczenia, rehabilitacji, kar administracyjnych czy też zapomóg.
- Wprowadzenie ułatwień przy przekraczaniu granicy polsko-białoruskiej przez osoby poszkodowane lub uciekające przed represjami
Polska wydaje Białorusinom największą liczbę wiz uprawniających do wjazdu na terytorium Unii Europejskiej. W obecnej sytuacji istnieje prawdopodobieństwo, że zwiększy się zainteresowanie wyjazdami również z powodów politycznych. Pakiet obejmie zwalnianie z opłat wizowych, a w szczególnych wypadkach również zwolnienie z obowiązku posiadania dokumentów i ułatwienia w dostępie do rynku pracy.
- Wsparcie dla młodzieży, studentów i młodych naukowców
Białoruska młodzież będzie mogła skorzystać z programu stypendialnego im. Wincentego Konstantego Kalinowskiego. Będzie on przeznaczony dla studentów i naukowców relegowanych w ramach represji z białoruskich uczelni. Dzięki temu uzyskają oni możliwość studiów i pracy w Polsce.
- Wsparcie dla organizacji pozarządowych i społeczeństwa obywatelskiego, a także mniejszości polskiej na Białorusi
Polska od lat udziela wsparcia białoruskiemu społeczeństwu obywatelskiemu. W ramach pakietu utworzymy w ramach Fundacji Solidarności Międzynarodowej nowy program dotacyjny skierowany do NGO. Oprócz tego zwiększymy środki dla Białorusi oraz poszerzymy zakres tematyczny konkursów Polskiej Pomocy Rozwojowej i Dyplomacji Publicznej w 2020/2021.
- Wsparcie dla niezależnych mediów i dziennikarzy
Represje dotykają również białoruskich dziennikarzy. Władze dążą do odcięcia społeczeństwa od dostępu do rzetelnych informacji. W ramach pakietu Polska wesprze niezależne media i wydawców na Białorusi. Możliwe będzie także zorganizowanie szkoleń dla dziennikarzy.
Na realizację programu w pierwszym roku Polska przeznaczy 50 mln zł. Będą to dodatkowe środki, ponad te, które Polska kieruje na inne programy związane z Białorusią, np. na telewizję Biełsat.
(gov)