Co oznacza długi kod na skorupce jajka? Ile tłuszczu mlecznego musi zawierać masło?
Z chowu klatkowego czy z wolnego wybiegu? Od szczęśliwych kur czy fermowe? A może te z kwasem Omega-3 zachwalane przez producenta? Wybierając jajka, zwróćmy uwagę na ich oznakowanie.
Jaja – obowiązkowe informacje
• W sklepach znajdziemy wyłącznie jaja świeże – klasy A. Muszą być one odpowiednio oznakowane. Na skorupie znajdziemy informacje o metodzie chowu kur (0 – ekologiczny, 1 – wolny wybieg, 2 – ściółkowy, 3 – klatkowy), kod państwa i weterynaryjny numer identyfikacyjny hodowli składający się z ośmiu cyfr. Na opakowaniu szukajmy informacji o klasie wagowej jaja (S, M, L, XL),
• Jajka sprzedawane na bazarze bezpośrednio przez gospodarza, który ma mniej niż 50 kur nie muszą być ostemplowane. Jednak w miejscu sprzedaży muszą się pojawić następujące informacje: nazwa i adres gospodarstwa oraz imię i nazwisko gospodarza.
W jajkach o rozmiarze XL jest natomiast dużo wody, bo to właśnie z niej aż w 90% składa się białko jaja kurzego. Duże jajka mogą też świadczyć o mało ekologicznym sposobie karmienia kur, nieraz szkodliwym dla człowieka. A na dodatek jajka „giganty” mają cieńsze skorupy, łatwo pękają więc podczas gotowania.
„Rozmiarówka” jajek:
S – małe, poniżej 53 g, M – średnie, 53-63 g, L – duże, 63-73 g, XL – bardzo duże, powyżej 73 g
Tajemnicze kodowanie
Zachęceni niską ceną oraz wielkością jajek, często nie przywiązujemy wielkiej wagi do tego, co oznaczają literki i cyferki wybite na ich skorupkach. A warto.
Wszystkie „sklepowe” jajka mają na sobie oznaczenia jednakowe dla całej Unii Europejskiej. I dlatego gdy kupimy je np. w Niemczech, Francji czy na Litwie, dostaniemy taką samą informację o ich pochodzeniu i charakterystycznych cechach, w tym o tym, w jaki sposób odżywiały się ich poczciwe „matki” – kury nioski.
„Jajeczny kod” ma postać: X-YY-AABBCCDD
A tu masz szyfr do kodu:
- X (sposób chowania kur): 0 – ekologiczny; 1 – wolnowybiegowy; 2 – ściółkowy, 3 – klatkowy
Warto wybierać jajka oznaczone jak najniższym numerem. Ekologiczny chów zapewnia bowiem kurom najbardziej przyzwoite warunki – spacer na świeżym powietrzu i naturalną karmę. Kolejne numery to coraz gorsze warunki kurzego życia, aż po chów klatkowy – kury są trzymane cały czas w ciasnych klatkach, nieraz okaleczone, i karmione automatycznie.
- YY (kraj pochodzenia jajek; np. Polska – PL)
- AABBCCDD (tzw. weterynaryjny numer identyfikacyjny, czyli miejsce produkcji: AA – kod województwa; BB – kod powiatu; CC – kod zakresu działalności, DD – kod firmy).
Dobra rada:
- Sprawdzaj datę przydatności jajka – producent ma obowiązek podać ją na opakowaniu. Po rozbiciu żółtko powinno być zwarte i wypukłe, a białko galaretowate i nie może się rozlewać. Stan świeżości jajka możesz sprawdzić też węchowo – zepsute, tzw. zbuki, na pewno mocno i nieprzyjemnie zakręcą ci w nosie.
- Wszystkie jaja przed użyciem (nie po przyniesieniu ze sklepu i przed włożeniem do lodówki!) myj w ciepłej wodzie, a jeżeli mają być jedzone na surowo – musisz je sparzyć. Bywa bowiem, że nioska jest zakażona bakteriami Salmonella lub Mycobacterium tuberculosis avium (prątkiem gruźlicy ptasiej), które zainfekują również jajko.
- Jajka możesz przechowywać w temperaturze pokojowej, ale od czego są lodówki! Niska temperatura zahamuje niedobre działanie drobnoustrojów żyjących na skorupce i rozkład zawartych w jajkach składników odżywczych.
Jajko w majonezie? Gotuj na twardo
Królujące na wielkanocnym stole – jajka faszerowane i pod majonezową pierzynką, żeby je dobrze przyrządzić, jajka powinny być gotowane przez 8-10 minut. Nie dłużej, ponieważ, po pierwsze, będą niesmaczne, a po drugie, nie będą wyglądały zbyt apetycznie. W przegotowanym jajku, czyli poddawanym w wodzie za długo działaniu wysokiej temperatury, z białka wydziela się siarkowodór. Ten łączy się z żelazem zawartym w żółtku, wokół którego tworzy się sinozielona otoczka.
Trzeba też mieć na uwadze, że jajka na twardo są ciężkostrawne, zwłaszcza dla wrażliwego żołądka i nadwerężonej wątroby. Mogą wywołać bóle brzucha, powodować wzdęcia i niedobrze „się odbijać”.
- Dobra rada: Żeby jajko lepiej się obierało ze skorupki, możesz do gotowania dosypać trochę soli. Przed wyjęciem z wrzątki warto jajko zahartować zimna wodą, a nawet w niej trochę je potrzymać.
Jajko na miękko? Jest najzdrowsze
Mała korekta – najzdrowsze jest jajko surowe, dosłownie prosto od kury, ale amatorów tak spożywanych jaj jest zdecydowanie mniej, niż tych, którzy uwielbiają zjeść sobie na śniadanie jajeczko na miękko. Takie powinno się gotować 2-4 minuty, co zależy głównie od wielkości jajka. Najlepiej, gdyby miało lekko ścięte białko. Będzie smaczne i lekkostrawne, nie straci swoich właściwości odżywczych.
Ci, którzy jednak wolą jajko ugotowane na półmiękko, powinni przetrzymać je na ogniu do 6 minut. półmiękkie.
- Dobra rada: Żeby uniknąć pęknięcia jajka podczas gotowania, nie wkładaj go do wrzątku od razu po wyjęciu z lodówki. Przedtem warto je ogrzać do temperatury pokojowej. Możesz też włożyć je do zimnej wody i stopniowo podgrzewać na ogniu (choć wtedy jest ryzyko, że zamiast na miękko ugotujesz jajko na twardo). Jeśli jednak mimo wszystko jajko pęknie, żeby nie wypłynęło z niego białko, możesz wcześniej wlać do wody odrobinę octu.
Jajko w koszulce? Najpierw musisz je rozebrać
W tej wersji jajko także będzie bardzo smaczne i zdrowe. To dobra alternatywa dla jajek sadzonych i jajecznicy, przygotowanych na tłuszczu, gdy tego ostatniego chcemy albo musimy unikać. Jak takie jako, zwane również z francuska – poszetkowym, przyrządzić? Będą potrzebne, oprócz jajka, szczypta soli i łyżka octu lub soku z cytryny.
Najpierw najlepiej pozbyć się skorupki z jajka, wbijając je, nie uszkadzając żółtka, do jakiejś miseczki. W garnuszku zagotować wodę z solą i octem/sokiem z cytryny. Używając łyżki, w gotującej się wodzie zrobić wir i wpuścić w jego środek rozbite jajko tak, by żółtko się nie rozlało. 2-3 minuty we wrzątku wystarczą, żeby białko się ścięło, czyli żółtko „ubrało się” w białą koszulkę. W takiej postaci wyciągamy jajko łyżką cedzakową z wody.
- Dobra rada: Jaka w koszulkach możesz jeść na kanapkach/grzankach (po benedyktyńsku – z plastrem usmażonego boczku lub szynki, polane sosem holenderskim i posypane szczypiorkiem), jako dodatek do zup, np. wielkanocnego żurku czy białego barszczu.
Jajeczne vademecum
- WHO (Światowa Organizacja Zdrowia) podaje, że spokojnie można zjadać do 10 jajek tygodniowo (łącznie z tymi np. w ciastach czy makaronach). Oznacza to, że 2-3 jaja co drugi dzień zdrowemu organizmowi (np. niecierpiącemu na alergię) nie zaszkodzą.
- Jajka są bogate w witaminy: A, E, D i K i z grupy B, a także w składniki mineralne: fosfor, potas, sód, wapń, żelazo, magnez, miedź, cynk i selen.
- Żółtko jajek zawiera beta-karoten i luteinę, która chroni oczy przed promieniowaniem UVA i UVB, poprawia widzenie, zapobiega zwyrodnieniu plamki żółtej.
- W 5 g tłuszczu zawartego w jednym żółtku, tylko 0,1 g to tzw. złe, nasycone kwasy tłuszczowe. Dużo w nim za to dobrych i zdrowych, nienasyconych kwasów tłuszczowych, w tym omega-3 i omega-6.
- Jedno, ok. 56-gramowe jajko to ok. 80 kalorii (60 kcal żółtko, 20 kcal białko).
Masło – jakie produkty znajdziemy w sklepach
Wybierając masło, nie tylko do świątecznych wypieków, pamiętajmy, że w sklepach znajdziemy produkty różniące się zawartością tłuszczu. Jest to zgodne z prawem o ile etykieta informuje o zawartości tłuszczu mlecznego. Szczególnie wtedy, gdy produkt jest tani szukaj na opakowaniu szukaj słowa „masło”. Może się okazać, że będzie to mieszanka masła i margaryny. W sklepach znajdziemy m.in.
• Masło – zawiera minimum 80 proc. tłuszczu mlecznego i ani grama roślinnego. Dozwolone dodatki to jedynie beta karoten oraz sól.
• „Masło o zawartości ¾ tłuszczu” – zawiera od 60-62 proc. tłuszczu mlecznego i ani grama roślinnego.
• Margaryna – składa się przede wszystkim z tłuszczu roślinnego. Może zawierać nie więcej niż 3 proc. tłuszczu mlecznego.
• „Masło roślinne” – w rzeczywistości jest to margaryna. Nazwa „masło roślinne” jest stosowana w Polsce od lat 70.
• „Osełka”, „Miksełko”, „Ekstra do smarowania” – mogą mylnie sugerować, że jest to masło. Szukaj na etykiecie informacji o zawartości tłuszczu mlecznego.
Pamiętaj: sprawdzaj datę minimalnej trwałości i temperaturę przechowywania – przeterminowane masło może mieć nieprzyjemny zjełczały zapach i smak, zwłaszcza jeśli było przechowywane w zbyt wysokiej temperaturze. Czytaj dokładnie informacje zamieszczone na etykiecie, zwłaszcza te podane drobnym drukiem. Nie sugeruj się atrakcyjną szatą graficzną opakowania ani wyeksponowaną fantazyjną nazwą.
Kupiłeś nieświeżą żywność? Masz prawo do reklamacji. Konieczny będzie dowód zakupu, np. paragon, wyciąg z konta, które potwierdzą, że produkt został zakupiony w konkretnym sklepie. Reklamację możesz złożyć w ciągu dwóch lat od zakupu, ale przed upływem daty ważności. Możesz domagać się wymiany na produkt bez wad (np. na świeże mleko) lub obniżenia ceny. Zwrot gotówki jest możliwy, gdy wada jest istotna.
Wielkanoc 2021
Przeciętne miesięczne spożycie jaj (w szt.) na 1 osobę w gospodarstwach domowych w 2019 r.
Ogółem 10,99
- dolnośląskie 10,69
- kujawsko-pomorskie 10,44
- lubelskie 13,07
- lubuskie 9,64
- łódzkie 12,11
- małopolskie 10,94
- mazowieckie 10,71
- opolskie 12,9
- podkarpackie 11,34
- podlaskie 11,82
- pomorskie 10,82
- śląskie 11,48
- świętokrzyskie 12,91
- warmińsko-mazurskie 9,03
- wielkopolskie 8,72
- zachodniopomorskie 11,56
Przeciętne miesięczne wydatki na jaja na 1 osobę w gospodarstwach domowych (w zł):
2010 5,75
2011 5,75
2012 7,30
2013 6,71
2014 6,38
2015 6,20
2016 6,13
2017 6,67
2018 7,33
2019 6,89
Produkcja jaj kurzych w mld sztuk:
2010 11,1
2011 10,4
2012 9,5
2013 10,0
2014 10,3
2015 10,5
2016 10,6
2017 11,0
2018 11,8
2019 12,1
(GUS, UOKiK, UMW)