Główny Urząd Statystyczny opublikował dane m.in. o liczbie urodzeń w roku 2023.
Jest to najniższa liczba odnotowana w całym okresie powojennym.
Według wstępnych szacunków w końcu 2023 r. liczba ludności kraju była niższa niż rok wcześniej. W ciągu roku odnotowano mniej niż w 2022 r. zarówno urodzeń, jak i zgonów. Przyrost naturalny, podobnie jak w poprzednich latach, był ujemny. Szacuje się, że saldo migracji zagranicznych pozostało dodatnie.
Według wstępnych danych liczba ludności Polski w końcu 2023 r. wyniosła 37 mln 635 tys., tj. obniżyła się o ok. 131 tys. w stosunku do stanu sprzed roku. Stopa ubytku rzeczywistego wyniosła -0,35%, co oznacza, że na każde 10 tys. ludności ubyło ok. 35 osób (w 2022 r. na 10 tys. ludności ubyło 37 osób).
Spadek liczby ludności utrzymuje się od 2012 r., jedynie w 2017 r. odnotowano nieznaczny jej wzrost (o niespełna 1 tys.). Na zmiany liczby ludności w ostatnich latach wpływa przede wszystkim przyrost naturalny, który od 2013 r. pozostaje ujemny. Szacuje się, że w 2023 r. liczba urodzeń była o ok. 137 tys. niższa od liczby zgonów. Współczynnik przyrostu naturalnego (na 1000 ludności) wyniósł -3,6 (wobec -3,8 rok wcześniej). Współczynniki przyrostu naturalnego są zazwyczaj niższe w miastach niż na obszarach wiejskich. Do 2018 r. w miastach obserwowano ubytek naturalny, natomiast na wsi – niewielki przyrost. Od 2019 r. zarówno w miastach, jak i na wsi notuje się ubytek naturalny.
Narodziny
Ze wstępnych szacunków wynika, że w 2023 r. zarejestrowano ok. 272 tys. urodzeń żywych, tj. o ok. 33 tys. mniej niż w poprzednim roku; była to najniższa liczba urodzeń zanotowana w całym okresie powojennym.
Współczynnik urodzeń zmniejszył się w stosunku do roku poprzedniego o 0,9 pkt. do 7,2‰.
Od około 30 lat utrzymuje się zjawisko depresji urodzeniowej – niska liczba urodzeń nie zapewnia prostej zastępowalności pokoleń. Współczynnik dzietności obniżył się z 1,33 w 2021 r. do 1,26 w 2022 r., co oznacza, że na 100 kobiet w wieku rozrodczym (15–49 lat) przypadało 126 urodzonych dzieci (odpowiednio 121 w miastach i 134 na wsi). Optymalna wielkość tego współczynnika, określana jako korzystna dla stabilnego rozwoju demograficznego, to 2,10–2,15, tj. gdy w danym roku na 100 kobiet w wieku 15–49 lat przypada średnio co najmniej 210–215 urodzonych dzieci.
Rodzina, małżeństwa
Obserwowane od początku transformacji ustrojowej zmiany postaw i priorytetów życiowych młodych ludzi (osiągnięcie określonego poziomu wykształcenia i stabilizacji ekonomicznej) spowodowały przesunięcie wieku zakładania rodziny. Obecnie najwyższa płodność cechuje kobiety w wieku 27–31 lat. Oznacza to podwyższenie wieku najczęstszego rodzenia dzieci średnio o 6–8 lat w stosunku do pierwszych lat transformacji oraz o ok. 4 lata w stosunku do początku XXI wieku. W konsekwencji w 2022 r. mediana wieku kobiet rodzących dziecko wyniosła prawie 31 lat (wobec 26 lat w 1990 r. i 2000 r.).
Systematycznie rośnie odsetek urodzeń pozamałżeńskich – na początku lat 90. było to ok. 6–7%, w 2000 r. – ok. 12%, a w 2022 r. – ponad 28%. Odsetek ten jest wyższy w miastach: w 2022 r. wyniósł w nich 32%, podczas gdy na wsi – niecałe 23%.
Szacuje się, że w 2023 r. zawarto ok. 146 tys. związków małżeńskich, tj. o 10 tys. mniej niż rok wcześniej. Współczynnik małżeństw wyniósł ok. 3,9‰ (wobec 4,1‰ w 2022 r.). Częstość zawierania małżeństw
w miastach i na wsi była podobna. W 2022 r. ok. 51% zawieranych prawnie związków w Polsce stanowiły małżeństwa wyznaniowe (tj. zawarte w kościołach lub związkach wyznaniowych i jednocześnie zarejestrowane w urzędach stanu cywilnego); na wsi odsetek takich małżeństw był wyższy i wyniósł ok. 61%. Wśród nowo zawartych związków ok. 75% to małżeństwa pierwsze, tj. panien z kawalerami (na wsi – ok. 80%).
W porównaniu z początkiem XXI w. znacznie podwyższył się wiek nowożeńców. W 2022 r. mediana wieku mężczyzny zawierającego małżeństwo wyniosła ponad 31 lat, a kobiety ok. 29 lat (w przypadku obydwu płci było to o 5 lat więcej niż w 2000 r.). Nowożeńcy w miastach byli średnio o 2 lata starsi od zamieszkałych na terenach wiejskich.
Rozwody i separacje
Według wstępnych szacunków w 2023 r. rozwiodło się ok. 57 tys. par małżeńskich, tj. o ok. 3 tys. mniej niż w 2022 r.; współczynnik rozwodów wyniósł 1,5‰ (wobec 1,6‰ rok wcześniej). W 2022 r. na każde 10 tys. istniejących małżeństw 70 zostało rozwiązanych na drodze sądowej, podczas gdy w 1990 r. było to odpowiednio 46. W miastach częstość rozwodów jest prawie trzykrotnie wyższa niż na wsi. Przed rozwodem małżonkowie przeżywają wspólnie średnio ok. 15 lat. W porównaniu z początkiem XXI w. podwyższył się wiek małżonków podejmujących decyzję o rozwodzie – w 2022 r. rozwodzący się mężczyzna miał ponad 43 lata, a kobieta prawie 41 lat, tj. o ok. 5 lat więcej niż w 2000 r. Wśród małżeństw rozwiedzionych w 2022 r. ponad 57% wychowywało 52 tys. nieletnich dzieci (w wieku poniżej 18 lat). Coraz częściej sąd orzeka wspólne wychowywanie dzieci przez rozwiedzionych rodziców – w 2022 r. takich rozstrzygnięć było 71% (wobec 29% w 2000 r.). Opieka przyznana wyłącznie matce dotyczyła 25% przypadków (wobec 65% w 2000 r.), natomiast wyłączną opiekę ojcu przyznano tylko w ok. 3% orzeczeń (wobec niecałych 4% w 2000 r.).
Od kilku lat, w stosunku do ok. 1 tys. małżeństw rocznie sąd orzeka separację – szacuje się, że w 2023 r. orzeczonych separacji było ok. 0,6 tys. Każdego roku odnotowuje się nieliczne przypadki zniesienia separacji, tj. powrotu do małżeństwa, jednak większość małżeństw pozostających w prawnej separacji wnosi o rozwód.
Zgony
Według wstępnych danych w 2023 r. zmarło ok. 409 tys. osób, tj. o ok. 39 tys. mniej niż przed rokiem.
Średnia tygodniowa w 2023 r. wyniosła ok. 7,8 tys. (wobec blisko 9 tys. zgonów w 2022 r.). Współczynnik umieralności obniżył się do 10,8‰ (z 11,9‰ w 2022 r.). W ogólnej liczbie osób zmarłych ok. 52% stanowili mężczyźni. Mediana wieku osób zmarłych w 2022 r. wyniosła prawie 77 lat (tj. 72 lata dla mężczyzn i niespełna 83 lata dla kobiet), podczas gdy w 2000 r. były to 73 lata (odpowiednio 69 lat dla mężczyzn i 78 lat dla kobiet).
Głównymi przyczynami zgonów w 20223 r. pozostały choroby układu krążenia oraz choroby nowotworowe, które łącznie odpowiadały za ponad 57% wszystkich zgonów (wobec prawie 53% w 2021 r.). Zgony z powodu COVID-19 stanowiły niespełna 7% wszystkich zgonów (wobec ok. 18% rok wcześniej). Kolejnymi istotnymi przyczynami zgonów były choroby układu oddechowego (blisko 7% wobec ponad 5% w 2021 r.) oraz choroby układu pokarmowego i przyczyny zewnętrzne stanowiące łącznie ponad 9% wszystkich zgonów (wobec odpowiednio ok. 8%).
Pozytywnym zjawiskiem jest utrzymująca się niska umieralność niemowląt. Szacuje się, że w 2023 r. zmarło ok. 1 tys. dzieci w wieku poniżej 1 roku życia. Współczynnik wyrażający liczbę zgonów niemowląt na 1000 urodzeń żywych wyniósł 3,9‰, tj. nie odbiegał istotnie od wartości obserwowanych w kilku poprzednich latach (poniżej 4‰) i był znacznie niższy niż kilka dekad wcześniej (w 2000 r. wynosił 8,1‰,
a w 1990 r. 19,3‰).
Długość życia
W 2022 r. przeciętne trwanie życia mężczyzn w Polsce wyniosło 73,4 roku, natomiast kobiet było o prawie 8 lat dłuższe i wyniosło 81,1 roku (przy założeniu utrzymania się w kolejnych latach warunków umieralności jak w danym roku). Krótsze trwanie życia mężczyzn jest wynikiem ich nadumieralności, obserwowanej we wszystkich grupach wieku, przy czym różnica ta zmniejsza się wraz z wiekiem. Mężczyźni mieszkający w miastach żyją nieco dłużej niż zamieszkali na wsi – w 2022 r. ich przeciętne trwanie życia wynosiło 73,7 roku, a na wsi 73,0 roku. Przeciętne trwanie życia kobiet jest bardziej wyrównane na obu obszarach (81,0 roku w miastach oraz 81,1 roku na wsi).
Kobiety w 2022 r. stanowiły prawie 52% ogólnej liczby ludności Polski, a na 100 mężczyzn przypadało ich 107 (odpowiednio 112 w miastach oraz 101 na wsi). Wskaźnik ten jest zróżnicowany pod względem wieku.
Chłopców rodzi się więcej niż dziewczynek i do ok. 49 roku życia występuje liczebna przewaga mężczyzn (na 100 przypada 97 kobiet). W późniejszych grupach wieku, z powodu nadumieralności mężczyzn, relacja ta ulega odwróceniu – w grupie osób w wieku 50 lat i więcej współczynnik feminizacji wynosi 126, a w najstarszych rocznikach (75 lat i więcej) jest to już 191. Wśród mieszkańców wsi przewaga liczebna kobiet występuje dopiero od 64 roku życia, natomiast w miastach – już od 41 roku życia.
Mediana wieku mieszkańców Polski w 2022 r. wyniosła ponad 42 lata, tj. o prawie 7 lat więcej niż w 2000 r. Wiek środkowy dla mężczyzn to prawie 41 lat, a dla kobiet – 44 lata (w 2000 r. było to odpowiednio ponad 33 i 37 lat). Mieszkańcy wsi są przeciętnie o 2 lata młodsi od ludności miast, dla której mediana wieku wynosi 43 lata.
Pozostałe dane
Rezultatem przemian w procesach demograficznych, a przede wszystkim trwającej od początku lat 90. XX w. depresji urodzeniowej, są zmiany w liczbie i strukturze ludności według ekonomicznych grup wieku. Od lat liczba dzieci i młodzieży (0–17 lat) stopniowo się zmniejsza. Jej nieznaczny wzrost obserwowano jedynie w latach 2018–2020, w których liczba urodzeń była nieco wyższa od liczby 17-latków opuszczających wiek przedprodukcyjny. Według szacunków w końcu 2023 r. liczba ludności w wieku 0–17 lat wyniosła niespełna 6,9 mln i była o ok. 64 tys. mniejsza niż w końcu poprzedniego roku i dużo niższa niż kilka dekad wcześniej (w porównaniu z 2000 r. zmniejszyła się o ponad 2,4 mln, a w stosunku do 1990 r. spadła o ponad 4,1 mln). Grupa ta stanowiła 18,3% ludności ogółem (wobec 18,4% w 2022 r.), tj. dużo mniej niż w 2000 r. (24,4%) i 1990 r. (29,0%).
Szacuje się, że w końcu 2023 r. w wieku produkcyjnym było prawie 22,0 mln osób (tj. o 202 tys. mniej niż przed rokiem), które stanowiły 58,4% ludności ogółem (wobec 58,7% w 2022 r. i 60,8% w 2000 r.). Utrzymuje się proces starzenia się zasobów pracy: stopniowo zmniejsza się liczba ludności w wieku produkcyjnym mobilnym (w 2023 r. wyniosła 13,3 mln osób). Coraz niższy jest również odsetek tej populacji – według szacunków na koniec 2023 r. wyniósł 35,4% (wobec 36,0% w 2022 r. i 39,8% w 2000 r.). Równocześnie wzrasta liczba ludności w wieku produkcyjnym niemobilnym – według stanu na koniec 2023 r. wyniosła ona ponad 8,6 mln osób, tj. 23,0% ogólnej populacji (wobec odpowiednio 22,7% rok wcześniej oraz 21,0% w 2000 r.). Od lat nieprzerwanie obserwowany jest wzrost liczby i odsetka osób w wieku poprodukcyjnym. Według wstępnych danych w końcu 2023 r. liczba ludności w tym wieku wyniosła ponad 8,7 mln osób, a jej udział w ogólnej populacji wzrósł do 23,3% (z 22,9% w 2022 r. oraz 14,8% w 2000 r.).
Na starzenie się zasobów pracy wskazują również wartości współczynnika obciążenia demograficznego, który obrazuje liczbę osób w wieku nieprodukcyjnym przypadającą na 100 osób w wieku produkcyjnym.
Po 2010 r. notowano systematyczny wzrost tego współczynnika – szacuje się, że w 2023 r. wyniósł on 71 (wobec 55 w 2010 r.). Na niekorzystne zmiany wskazuje w szczególności analiza wskaźników cząstkowych, które prezentują obciążenie osób w wieku produkcyjnym odrębnie osobami w wieku przedprodukcyjnym i osobami w wieku poprodukcyjnym. Wskaźnik dla osób w wieku przedprodukcyjnym od kilku lat kształtuje się na stałym poziomie, natomiast dla osób w wieku poprodukcyjnym wzrasta. Szacuje się, że w 2023 r. na każde 100 osób w wieku produkcyjnym przypadało 31 osób w wieku przedprodukcyjnym i aż 40 osób w wieku poprodukcyjnym. Oznacza to, że potencjalne przyszłe zasoby pracy są mniejsze niż liczba osób, które rynek pracy już teoretycznie opuściły. W 2010 r. cząstkowe współczynniki kształtowały się odwrotnie (na poziomie 29 i 26), a w latach wcześniejszych relacje były jeszcze bardziej korzystne (w 2000 r. wynosiły odpowiednio 40 i 24, a na początku lat 90. XX w. – 50 i 22).
(GUS)