„Kolejna strata wojenna wraca do Polski.
To przykład tego, jak sprawnie działa nasz system odzyskiwania utraconych dzieł sztuki. Dyptyk z warsztatu Dierica Boutsa, pochodzący z Kolekcji Czartoryskich, wróci do Zamku w Gołuchowie – oddziału Muzeum Narodowego w Poznaniu. Jesteśmy bardzo dumni z tego, że te obrazy wracają do właściciela, wracają do Polski” – powiedział wicepremier prof. Piotr Gliński w siedzibie Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
Oficjalne przekazanie stronie polskiej dwóch obrazów z warsztatu Dierica Boutsa – „Mater Dolorosa” i „Ecce Homo”, stanowiących polskie straty wojenne, odbyło się w Museo Provincial de Pontevedra w Hiszpanii.
Minister kultury i dziedzictwa narodowego przypomniał, że w czasie II wojny światowej Polska utraciła ponad pół miliona dzieł sztuki, dlatego państwo stara się systematycznie odzyskiwać dzieła, które udaje się odnaleźć. Wskazał, że obecnie prowadzonych jest ok. 130 procesów restytucyjnych w kilkunastu krajach na całym świecie.
– Dzieła z warsztatu Dierica Boutsa zostały najprawdopodobniej skradzione w czasie Powstania Warszawskiego z Muzeum Narodowego w Warszawie. W 2019 roku pracownicy ówczesnego Wydziału Restytucji Dóbr Kultury zidentyfikowali je w kolekcji hiszpańskiego muzeum Pontevedra – poinformował podczas briefingu prof. Piotr Gliński.
Szef resortu kultury wskazał, że odzyskanie dzieł było możliwe dzięki profesjonalnemu podejściu i dobrej współpracy ze stroną hiszpańską.
– Odnaleźliśmy dzieła i w oparciu o argumenty prawne udowodniliśmy, że są to obrazy z warsztatu Dierica Boutsa, które były w polskich zbiorach. Następnie przygotowaliśmy wnioski restytucyjne, które z punktu widzenia prawa dowodzą, że jest to własność państwa polskiego. W czerwcu 2021 r. osobiście przekazałem wniosek restytucyjny ministrowi kultury Hiszpanii, a w grudniu 2022 r., po dopełnieniu wszystkich formalności, resort wydał zgodę na wywóz dzieł – przekazał minister kultury i dziedzictwa narodowego.
Wicepremier podkreślił różnorodność dróg prowadzących do odszukiwania polskich strat wojennych.
– Odzyskujemy nasze straty często poprzez kontakty z wieloma instytucjami czy osobami na całym świecie, które zajmują się poszukiwaniem dział sztuki lub interesują się tą kwestią. Są to muzealnicy, historycy sztuki, ale także służby – polskie i zagraniczne – oraz nasza dyplomacja. Ten system jest bardzo rozbudowany. I oczywiście jest to przede wszystkim codzienna praca pracowników ministerstwa, którzy za pomocą różnych narzędzi przeszukują rzeczywistość wirtualną – zaznaczył prof. Piotr Gliński.
Historia dyptyku
Średniowieczny dyptyk „Mater Dolorosa” oraz „Ecce Homo” z warsztatu Dierica Boutsa (1415/1420–1475) trafił do zbiorów polskich za sprawą Izabelli z Czartoryskich Działyńskiej w 1883 r. i stał się częścią kolekcji sztuki na zamku w Gołuchowie.
Po wybuchu II wojny światowej, jesienią 1939 r. część zbiorów gołuchowskich, w tym przedmiotowy dyptyk, przewieziono do Warszawy i ukryto w domu przy ul. Kredytowej 12, należącym wówczas do Marii Ludwiki Czartoryskiej. W październiku 1941 r. zabytki te zostały odnalezione przez Niemców. W grudniu dyptyk wraz z pozostałymi obrazami z Gołuchowa trafił do Muzeum Narodowego w Warszawie, gdzie znajdował się co najmniej do wybuchu powstania warszawskiego.
Dokładna data wywozu dyptyku z Polski nie jest potwierdzona źródłowo. Wiadomo jednak, że obrazy te znajdowały się na liście administracji niemieckiej prowadzącej systematyczną grabież dzieł sztuki na terenie okupowanej Polski.
Po wojnie obrazy „Mater Dolorosa” oraz „Ecce Homo” zostały uznane za zaginione i wpisane do bazy strat wojennych prowadzonej przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego. W 2019 r. dzieła zostały zidentyfikowane przez pracownika MKiDN w zbiorach Museo Provincial de Pontevedra w Hiszpanii. W czerwcu 2021 r., po przygotowaniu pełnej dokumentacji, wicepremier, minister kultury i dziedzictwa narodowego prof. Piotr Gliński przekazał stronie hiszpańskiej oficjalny wniosek restytucyjny.
Obrazy, namalowane w okresie od ok. II poł. XV w. do I ćw. XVI w. w technice oleju i tempery na desce, oprawione w charakterystyczne, prawdopodobnie późniejsze, XVI-wieczne drewniane ramy, przedstawiają popiersia Matki Boskiej Boleściwej oraz Chrystusa w koronie cierniowej. Na ramach dzieł znajdują się inskrypcje będące niedokładną wersją piątej i szóstej zwrotki hymnu „Stabat Mater Dolorosa”.