Rada Ministrów na wtorkowym (2.04) posiedzeniu przyjęła projekt ustawy o ochronie sygnalistów.
Dokument przedłożony przez minister Agnieszkę Dziemianowicz-Bąk zakłada ochronę osób zgłaszających naruszenie prawa w kontekście związanym z pracą. Ustawa ma na celu wdrożenie dyrektywy unijnej, z którym poprzedni rząd spóźnił się – narażając państwo na kary finansowe – ponad dwa lata.
Ochrona interesu wspólnego, dobre imię pracodawcy, ochrona współpracowników – to główne cele ustawy o ochronie sygnalistów. Ustawa ma służyć ludziom ponoszącym ryzyko w imię troski o dobro wspólne.
Sygnalistą, któremu przysługiwać będzie ochrona będzie mógł zostać pracownik, ale też były pracownik, funkcjonariusz, żołnierz zawodowy, zleceniobiorca, stażysta czy wolontariusz.
Sygnalista to osoba zgłaszająca nieprawidłowości w związku z zatrudnieniem. Sygnalista to ktoś, kto alarmuje o naruszeniach prawa i ma do tego uzasadnioną podstawę.
Ochrona sygnalistów przed odwetem
Sygnalista może być narażony na działania odwetowe po dokonaniu zgłoszenia, dlatego konieczne jest zapewnienie ochrony takim osobom. Pozbawienie źródła zarobkowania, mobbing, pozbawienie awansu, nagrody czy premii – to działania odwetowe, przed którymi chronić ma ustawa.
Projekt zakłada, że sygnalista, który doświadczył działań odwetowych, będzie mógł wystąpić o zadośćuczynienie lub odszkodowanie. Tożsamość sygnalisty będzie zachowana w tajemnicy. Ustawa nie wprowadza obowiązku dokonywania zgłoszeń. Każdy sygnalista będzie sam decydował, czy chce dokonać zgłoszenia czy nie – ale jeśli się na to zdecyduje, będzie chroniony.
Od „zwykłego” skarżącego sygnalistę odróżnia działanie w interesie publicznym. Sygnalista dokonuje zgłoszenia, by chronić dobro wspólne, a nie swój interes osobisty lub członków najbliższej rodziny. Ponadto, aby korzystać ze statusu sygnalisty, zgłaszający powinien być przekonany, ze podawane przez niego informacje są prawdziwe.
Obowiązki pracodawcy
Pracodawca będzie musiał opracować procedurę zgłoszeń wewnętrznych, która określi zasady przyjmowania takich zgłoszeń i stworzyć kanały do ich przyjmowania. Wewnętrzne systemy sygnalizowania ułatwią diagnozowanie nieprawidłowości w zakładzie pracy i pomogą eliminować niepokojące zdarzenia.
Dotychczas w polskim systemie prawnym brak było kompleksowej regulacji poświęconej ochronie sygnalistów. Projekt ustawy ma zaimplementować dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady UE w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii.
Wejście w życie ustawy nie oznacza końca prac nad system ochrony sygnalistów w Polsce. Za dwa lata Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej przeprowadzi ewaluację systemu ochrony sygnalistów.
Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej udzieli wsparcia w rozwiązywaniu problemów związanych z praktycznym wdrożeniem ustawy.
Ochrona sygnalistów: nowe zasady dla UE przyjęte
- Nowy system ochrony zachęcający do zgłaszania naruszeń prawa UE
- Osoby zgłaszające nieprawidłowości będą mogły wybrać pomiędzy sprawozdawczością wewnętrzną i zewnętrzną
- Zabezpieczenia przed odwetem ze strony pracodawców
Nowe przepisy UE zapewnią lepszą ochronę osobom ujawniającym informacje uzyskane podczas działalności zawodowej, dotyczące nielegalnych lub szkodliwych działań.
Nowe przepisy przyjęte w 2019 roku już nieformalnie uzgodnione pomiędzy parlamentarnymi negocjatorami oraz ministrami UE, wprowadzają nowe obowiązujące w całej Unii zasady chroniące sygnalistów, zgłaszających naruszenia prawa UE w wielu dziedzinach, takich jak zamówienia publiczne, usługi finansowe, pranie brudnych pieniędzy, bezpieczeństwo produktów i transport, bezpieczeństwo jądrowe, zdrowie publiczne, ochrona konsumentów i danych osobowych.
Bezpieczne kanały ujawniania informacji
Aby zapewnić bezpieczeństwo potencjalnych sygnalistów oraz poufność ujawnianych informacji, nowe przepisy umożliwiają im ujawnianie informacji albo wewnętrznie zainteresowanemu podmiotowi, albo bezpośrednio właściwym organom krajowym, jak również odpowiednim instytucjom, organom, urzędom i agencjom UE.
W przypadkach, w których nie podjęto odpowiednich działań w odpowiedzi na wstępne sprawozdanie osoby zgłaszającej przypadki nieprawidłowości lub jeżeli osoba zgłaszająca uważa, że istnieje bezpośrednie zagrożenie dla interesu publicznego lub ryzyko odwetu, osoba taka będzie nadal chroniona, jeżeli zdecyduje się ujawnić informacje publicznie.
Ochrona przed odwetem
Przepisy wyraźnie zakazują odwetu i wprowadzają zabezpieczenia zapobiegające zawieszeniu, zdegradowaniu i zastraszeniu osoby zgłaszającej przypadki nieprawidłowości lub stosowania innych form odwetu. Chronione są również osoby pomagające sygnalistom, takie jak współpracownicy lub krewni.
Państwa członkowskie muszą zapewnić informatorom dostęp do wyczerpujących i niezależnych informacji i porad na temat dostępnych procedur i środków zaradczych, a także bezpłatną pomoc prawną w trakcie postępowania. W trakcie postępowania sądowego sygnaliści mogą również otrzymać wsparcie finansowe i psychologiczne.
Ostatnie skandale, od LuxLeaks po Panama Papers i Cambridge Analytica, pokazały, jak ważna jest pomoc informatorów w wykrywaniu oraz zapobieganiu naruszeniom prawa UE szkodliwym dla interesu publicznego i społeczeństwa.
Najważniejsze rozwiązania
- Ochroną zostaną objęte osoby pracujące w sektorze prywatnym lub publicznym, które dokonają zgłoszenia lub ujawnienia informacji albo uzasadnionych podejrzeń naruszenia prawa, czyli tzw. sygnaliści.
- Dotyczy to osób, które zgłaszają naruszenie prawa niezależnie od podstawy i formy świadczenia pracy lub pełnienia służby. Może to być więc m.in. umowa o pracę, umowa cywilnoprawna, prowadzenie działalności gospodarczej przez osobę fizyczną, kontrakt menedżerski, wolontariat, staż, praktyka czy służba wojskowa.
- Chodzi także o wykonawców, podwykonawców lub dostawców oraz inne osoby, które zgłaszają informacje o naruszeniach w kontekście związanym z pracą.
- Jeśli pracodawca zastosuje wobec sygnalistów działania odwetowe, to będą oni mieli prawo dochodzenia odszkodowania. Wyniesie ono nie mniej niż przeciętne miesięczne wynagrodzenie w gospodarce narodowej w poprzednim roku, czyli obecnie 7155,48 zł.
- W związku z dokonaniem zgłoszenia przez sygnalistę, nie będzie go można pociągnąć do odpowiedzialności, w tym odpowiedzialności dyscyplinarnej lub np. odpowiedzialności za szkodę dotyczącą naruszenia praw innych osób. Chodzi w szczególności o prawa autorskie, przepisy o ochronie danych osobowych oraz obowiązek zachowania tajemnicy, w tym tajemnicy przedsiębiorstwa.
- Przyznanie ochrony będzie możliwe jednak tylko pod warunkiem, że osoba zgłaszająca miała uzasadnione podstawy by sądzić, że zgłoszenie lub ujawnienie publiczne jest konieczne do ujawnienia naruszenia prawa.
- Aby uzyskać status sygnalisty, konieczne będzie dokonanie zgłoszenia z wykorzystaniem odpowiedniego kanału zgłoszeń, bądź zachowanie zasad ujawnienia publicznego.
- W każdym przypadku wymagane będzie dopełnienie warunków dotyczących rzetelności postępowania sygnalisty oraz wiarygodności zgłaszanych lub ujawnianych przez niego informacji.
- Sygnalista będzie mógł zgłosić naruszenie prawa za pomocą:
- wewnętrznych kanałów zgłoszeń, które zostaną utworzone przez podmioty prywatne oraz publiczne;
- zewnętrznych kanałów zgłoszeń do odpowiednich organów państwa;
- ujawnienia publicznego (w szczególnie określonych przypadkach).
- Instytucją odpowiedzialną za udzielanie wsparcia sygnalistom będzie Rzecznik Praw Obywatelskich.
- Będzie on także urzędem, który zajmować się będzie przyjmowaniem zgłoszeń zewnętrznych od sygnalistów, jeśli chodzi o konstytucyjne prawa oraz wolności człowieka i obywatela.
Nowe rozwiązania mają wejść w życie po 3 miesiącach od ogłoszenia w Dzienniku Ustaw. Natomiast przepisy dotyczące zgłoszeń zewnętrznych zaczną obowiązywać po 6 miesiącach od ogłoszenia.