W związku z wynikami przeprowadzonej kontroli, NIK przygotowała zawiadomienie do prokuratury w sprawie byłej Minister Rodziny i Polityki Społecznej, byłego wiceministra w tym resorcie oraz byłej dyrektor Departamentu Polityki Senioralnej.
Podejrzenie popełnienia przestępstwa dotyczy programu „Aktywni+” realizowanego przez ministerstwo w 2023 r.
Celem tego programu jest zwiększenie aktywności osób starszych dzięki wsparciu organizacji pozarządowych działających na rzecz seniorów. W konkursie dotyczącym ubiegłorocznej edycji zgłosiły one 1907 projektów na kwotę niemal 282 mln zł, z tego w ministerstwie wybrano do dofinansowania 518 ofert wartych w sumie ok. 39 mln zł.
Niezależenie od wyników konkursu, Minister Rodziny i Polityki Społecznej w ramach tak zwanej oceny strategicznej ma do dyspozycji pulę środków, które może przyznać wybranym przez siebie projektom, nawet bardzo nisko ocenionym przez ekspertów. W ramach takiej oceny w 2016 r. dofinansowanie otrzymały 52 projekty, w 2017 r. – 23 projekty, w 2021 r. – 45 projektów, a w 2022 r. 57 projektów.
W 2023 r. po zmianach wprowadzonych 18 kwietnia w regulaminie konkursu oraz w zarządzeniu dotyczącym powołania komisji konkursowej, w trybie oceny strategicznej dofinansowano 141 projektów. Z 44 organizacji pozarządowych, które na tej podstawie dostały środki na realizację swoich projektów w województwie śląskim, aż 24 prowadziły działalność w okręgu, z którego w wyborach do sejmu kandydował ówczesny wiceminister przyznający dofinansowanie. Otrzymały w sumie ponad 1,7 mln zł.
Stwierdzone nieprawidłowości
Przyjęte rozwiązania nie zapewniły optymalnego wyboru projektów, głównie z powodu zmian wprowadzonych już w trakcie rozstrzygania konkursu. Zmiany te nie gwarantowały tego, że publiczne środki przeznaczone na dofinansowanie organizacji pozarządowych zostaną wydawane zgodnie z ustawowymi zasadami gospodarności.
W konsekwencji wprowadzanych zmian wybór ofert w niewielkim stopniu miał charakter konkursowy. Jedna ze zmian polegała na obniżeniu o połowę dofinansowania rekomendowanego przez ekspertów oceniających projekty pod względem merytorycznym. Miało to istotny i negatywny wpływ na optymalny wybór ofert, przy czym nie analizowano w jakim stopniu tak znaczne zmniejszenie dofinansowania wpłynie na jakość realizowanych projektów oraz osiągnięcie zakładanych celów. Efektem było również to, że 36 z 518 organizacji otrzymało dofinansowanie mniejsze niż 25 tys. zł, mimo że, zgodnie z założeniami regulaminu konkursu, powinno wynieść co najmniej 25 tys. zł.
Kolejną poważną nieprawidłowością był sposób rozdysponowania środków przez ówczesnego wiceministra w ramach tzw. oceny strategicznej. 14 kwietnia 2023 r. zdecydował on o przeznaczeniu niemal 9,5 mln zł dla 141 organizacji pozarządowych, co stanowiło 25% ogółu środków na dotacje. Doszło do tego, mimo że dofinansowanie w ramach oceny strategicznej, zgodnie z wówczas obowiązującymi regulaminami: konkursu oraz komisji konkursowej, nie powinno przekraczać 10%. Tym samym niemal 5,7 mln zł rozdysponowano niezgodnie z wytycznymi określonymi w tych regulaminach. Cztery dni później decyzja ta została „zalegalizowana” poprzez zmianę wprowadzoną przez wiceministra do regulaminu konkursu oraz zmianę jakiej dokonała Minister Rodziny i Polityki Społecznej w zarządzeniu dotyczącym powołania komisji konkursowej opiniującej złożone oferty. To właśnie część środków uzyskanych w wyniku zastosowania tego mechanizmu zasiliło 44 organizacje pozarządowe z województwa śląskiego, z których aż 24 prowadziły działalność w okręgu wyborczym, z którego kandydował w wyborach do sejmu wiceminister przyznający dofinansowanie. Organizacje te otrzymały ponad 1,7 mln zł.
NIK zwraca uwagę również na to, że na podstawie oceny strategicznej dofinansowano oferty, które w podstawowym trybie konkursu otrzymały mniejszą liczbę punktów niż oferty wyżej ocenione przez ekspertów. Stanowiło to naruszenie ustawy o pożytku publicznym i wolontariacie, zgodnie z którą współpraca organów administracji publicznej z organizacjami pozarządowymi odbywa się na zasadzie uczciwej konkurencji.
W opublikowanym na stronie internetowej zestawieniu ofert wybranych do dofinansowania w ramach oceny strategicznej, w 33 przypadkach spośród 141 nie wskazano kryteriów, na podstawie których zakwalifikowano ofertę do dofinansowania, co było niezgodne z regulaminem komisji konkursowej.
Przesunięto również środki między wyznaczonymi przez ministerstwo priorytetami, kierując się liczbą złożonych wniosków w danym priorytecie, a nie ich jakością wynikającą z liczby otrzymanych punktów.
Wnioski pokontrolne
W związku z ustaleniami kontroli, NIK sformułowała wnioski pokontrolne o:
- Wyeliminowanie rozbieżności dotyczących postanowień zawartych w regulaminie konkursu.
- Podejmowanie działań w zakresie podziału środków w ramach Konkursu zgodnie z regulaminem konkursu.
- Przyznawanie oferentom zakwalifikowanym do dofinansowania kwot dotacji w wysokości wynikającej z uregulowań programu oraz w oparciu o kwoty rekomendowane przez ekspertów oceniających wnioski.
- Dofinansowywanie projektów o najwyższej jakości, w przypadku dokonania przesunięć środków pomiędzy priorytetami z powodu wyczerpania alokacji środków w ramach priorytetów.
- Przyjęcie mierzalnych kryteriów oceny przy podziale środków z zachowaniem zasady równości wobec wszystkich oferentów.
- Przekazywanie uzasadnień odrzucenia ofert organizacjom, które w terminie 30 dni od dnia ogłoszenia wyników przyszłych edycji konkursu wystąpią do MRPiPS z żądaniem przekazania uzasadnienia odrzucenia oferty.
- Egzekwowanie od oferentów przekazywania dokumentacji dotyczącej zawarcia umowy w terminach określonych w regulaminie konkursu.
- Zamieszczanie w wynikach konkursu uzasadnień wyboru ofert zgodnie z § 2 ust. 9 pkt 9 regulaminu komisji konkursowej.
- Weryfikację i aktualizację wskaźników określonych w programie, służących monitorowaniu jego realizacji.
Realizacja tych wniosków, zdaniem NIK, pozwoli na wyeliminowanie nieprawidłowości przy przygotowywaniu i przeprowadzeniu kolejnych edycji konkursu Aktywni+. Minister Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej jeszcze w styczniu poinformowała Izbę o przystąpieniu do realizacji wszystkich dziewięciu wniosków.