Setki milionów złotych na inwestycje wydano z naruszeniem prawa – taki wniosek płynie z kontroli NIK 16 znaczących inwestycji w sześciu województwach (o łącznym koszcie ponad 2 mld zł).
Aż 14 z nich realizowano nieprawidłowo, w tym część niezgodnie z dokumentacją projektową. Zaniedbania przy dwóch inwestycjach mogły zagrażać życiu i zdrowiu ludzi bądź bezpieczeństwu obiektów. Izba stwierdziła też przypadki niedotrzymania terminów wykonania zadań i naruszenia Prawa zamówień publicznych.
Celem głównym kontroli było zbadanie prawidłowości zaplanowania, przygotowania i przeprowadzenia wybranych inwestycji w sześciu województwach. Kontrolą objęto lata 2010–2022 (do 14 października 2022 r.) z wykorzystaniem dowodów sporządzonych przed tym okresem.
Podmioty objęte kontrolą były przygotowane pod względem organizacyjnym do wykonania inwestycji. Każdemu skontrolowanemu przedsięwzięciu zapewniono pełne finansowanie, a w 15 z nich (tj. 97%) osiągnięto wszystkie zamierzone efekty rzeczowe.
NIK stwierdziła jednak nieprawidłowości przy realizacji przedsięwzięć i to na wszystkich etapach procesu inwestycyjnego.
Stwierdzono m.in. przypadki niezachowania rzetelności w procesie kompletowania dokumentacji projektowej, nieprawidłowego utrzymania powstałych obiektów budowlanych oraz wypłaty wykonawcom wynagrodzenia niezgodnie z zawartymi umowami. W konsekwencji doprowadzono do wydatkowania z naruszeniem prawa blisko 450 mln zł.
- W zakresie przygotowania inwestycji stwierdzono, że choć procesy planowania i przygotowania zamierzeń budowlanych przeważnie (w 62,5% wypadków) przebiegały prawidłowo, to aż w pięciu jednostkach nie zachowano odpowiedniej rzetelności w procesie kompletowania dokumentacji projektowej.Ponadto w siedmiu podmiotach (43,8%) w trakcie przygotowania i wyboru wykonawcy inwestycji stwierdzono naruszenia Prawa zamówień publicznych (Pzp) lub regulacji wewnętrznych w zakresie zamówień publicznych. W trzech z nich mogły one mieć negatywny wpływ na wybór wykonawcy i zachowanie zasad uczciwej konkurencji.
- Jeśli chodzi o realizację inwestycji, kontrola ustaliła, że pomimo sprawowania nadzoru nad prawidłowym wykonaniem przedsięwzięcia przez osoby posiadające do tego odpowiednie kwalifikacje zawodowe aż w 14 podmiotach (87%) stwierdzono nieprawidłowy jego przebieg, a w skrajnym przypadku zagrożenie dla życia i zdrowia ludzkiego.W 14 z 16 przedsięwzięć na etapie realizacji inwestycji wystąpiła potrzeba korekty uprzednio zaplanowanych robót. W wypadku pięciu z nich doszło do zmian umowy niezgodnie z SIWZ (Specyfikacją Istotnych Warunków Zamówienia) lub złożonymi ofertami.
W sześciu wypadkach (37,5%) budowę wykonywano niezgodnie z dokumentacją projektową, a osiem objętych kontrolą podmiotów (tj. 50%) ukończyło inwestycje z opóźnieniem.
- Natomiast w zakresie utrzymania obiektów budowlanych i rozliczenia inwestycji pozytywnie oceniono, że umowy o zamówienie publiczne zawierały klauzule zabezpieczające interesy inwestorów. Niemniej w 4 jednostkach wykonano te postanowienia nieprawidłowo lub z nich nie skorzystano pomimo wystąpienia ku temu przesłanek.
Jako nieprawidłowe oceniono także utrzymanie obiektów budowlanych w wypadku pięciu na 16 skontrolowanych podmiotów.
Najważniejsze ustalenia w rozbiciu na województwa i na etapy inwestycji:
Kujawsko-pomorskie
Przebudowa i rozbudowa Wojewódzkiego Szpitala Zespolonego im. L. Rydygiera w Toruniu (Kujawsko-Pomorskie Inwestycje Medyczne sp. z o.o. z siedzibą w Toruniu)
Przygotowanie inwestycji
Pracownicy Kujawsko-Pomorskich Inwestycji Medycznych Sp. z o.o. nie dysponowali informacjami o całokształcie planowanego zamierzenia budowlanego W efekcie wykonanie pierwszej z czterech umów zawartych z projektantem zostało wstrzymane na prawie 26 miesięcy, a Spółka poniosła koszty ugody sądowej w wysokości 483,6 tys. zł. Umowę na roboty budowlane zmieniano 20-krotnie (na dzień 21 sierpnia 2022 r.). Zakres i wartość wprowadzonych zmian wykraczała poza pierwotne zobowiązania umowne. W konsekwencji roboty budowlane zakończyły się 879 dni po terminie, a ich koszt wyniósł 424 870,3 tys. zł i był o 88 456,4 tys. zł wyższy od pierwotnej wartości kontraktu. Spółka zlecała roboty dodatkowe wykraczające poza przedmiot zamówienia (zwiększenie liczby pięter garażu wielopoziomowego Szpitala), naruszając m.in. art. 140 ust. 1 Pzp.
Utrzymanie i rozliczenie inwestycji
Spółka nie przeprowadziła dwóch obowiązkowych półrocznych przeglądów okresowych dwóch budynków;
Projekt i budowa drogi ekspresowej S5 na odcinku Nowe Marzy–Bydgoszcz–granica województwa kujawsko-pomorskiego i wielkopolskiego z podziałem na 3 części: Część 3 – Projekt i budowa drogi ekspresowej S5 na odcinku węzła Jaroszewo (bez węzła) do granicy województwa o długości ok. 25,1 km (Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad Oddział w Bydgoszczy)
Realizacja inwestycji
W kilku wypadkach stwierdzono niezgodności budowy odcinka drogi S5 (MOP Żnin Wschód i MOP Żnin Zachód) z dokumentacją projektową, co w przyszłości może mieć negatywny wpływ na trwałość nawierzchni;
Budowa mostu nad Notecią wraz z przebudową drogi gminnej nr 150833C w miejscowości Kobylniki oraz nadzór nad jej realizacją (Urząd Miejski w Kruszwicy)
Utrzymanie i rozliczenie inwestycji
UM w Kruszwicy nie przeprowadził kontroli okresowych stanu technicznego przedmiotowej drogi przed jej przebudową. Przeglądów rocznych nie wykonywano w latach 2011–2020, a ostatni przegląd pięcioletni zrealizowano w 2014 r.;
Przebudowa ulicy Długiej w Nakle nad Notecią (od km 0+000,00 do km 0+925,30 do km 1+011,50) (Urząd Miasta i Gminy Nakło nad Notecią)
Utrzymanie i rozliczenie inwestycji
Negatywnie oceniono wypłatę wynagrodzenia wykonawcy niezgodnie z zawartymi umowami – Urząd wypłacił wykonawcom robót na ul. Długiej łącznie 1 261,9 tys. zł brutto pomimo braku zatwierdzenia przez inspektora nadzoru wystawionych faktur;
Przebudowa wraz z rozbudową drogi wojewódzkiej nr 265 na odcinku od km 19+117 między miejscowościami Brześć Kujawski i Kowal, a także budowę na całym odcinku ciągu pieszo-rowerowego (Zarząd Dróg Wojewódzkich w Bydgoszczy)
Przygotowanie inwestycji
Przed rozpoczęciem robót ZDW w Bydgoszczy nie zapewnił kompletnej i aktualnej dokumentacji projektowej branży drogowej, wodno-kanalizacyjnej, energetycznej oraz gazowej. Uzupełnienia i aktualizacji w tym zakresie dokonano dopiero w trakcie wykonywania robót budowlanych, co oddaliło termin oddania inwestycji.
Realizacja inwestycji
W toku kontroli stwierdzono w kilku miejscach niezgodności z dokumentacją projektową skutkujące m.in. nieosiągnięciem wymaganych wskaźników struktury drogi.
Ponadto NIK negatywnie oceniła, że ZDW zaakceptował przedstawiony przez wykonawcę projekt zamienny dotyczący konstrukcji drogi. Wykonawca zaproponował nową technologię, choć rozwiązania te nie były ani równorzędne, ani lepsze funkcjonalnie od pierwotnie przewidzianych – a tylko w takim wypadku taka zmiana była dopuszczalna. Tymczasem przyjęte rozwiązania zwiększyły groźbę występowania spękań nawierzchni.
Utrzymanie i rozliczenie inwestycji
ZDW wypłacił wynagrodzenie w wysokości 3 824,8 tys. zł po terminie wynikającym z umowy, co naraziło ZDW na wystąpienie przez wykonawcę z pozwem o zapłatę odsetek w wysokości 2,6 tys. zł;
Świętokrzyskie
Budowa obwodnicy Morawicy i Woli Morawickiej w ciągu drogi krajowej nr 73 Odcinek I (Kielce m. Brzeziny/Morawica) – w systemie „projektuj i buduj” (Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad Oddział w Kielcach)
Przygotowanie inwestycji
Na etapie projektowania GDDKiA o/Kielce nie uwzględniła, pomimo jej zdiagnozowania na etapie konsultacji (w ramach przygotowania inwestycji), konieczności wykonania robót dotyczących m.in. zwiększenia bezpieczeństwa ruchu i poprawy dojazdu do spółek mających siedziby przy przebudowywanej drodze krajowej (DK 73). Skutkowało to koniecznością poniesienia na etapie wykonania projektu dodatkowych kosztów w wysokości 371,3 tys. zł.
Utrzymanie i rozliczenie inwestycji
Od 16 marca do 16 maja 2022 r. zaniechano potrącenia bezspornej należności z wynagrodzenia wykonawcy, w kwocie 130,4 tys. zł, z tytułu stwierdzonej niewłaściwej jakości robót;
Rozbudowa hali laboratoryjnej nr 4 w ramach projektu CENWIS (Politechnika Świętokrzyska)
Przygotowanie inwestycji
Przekazany Politechnice Świętokrzyskiej w lipcu 2017 r. skorygowany projekt budowlany hali nie zawierał projektu instalacji gazowej, choć wykonawca oświadczył, że dokumentacja była w stanie zupełnym i kompletnym. W protokole zdawczo-odbiorczym Uczelnia potwierdziła kompletność przedłożonej dokumentacji, a wykonawca na tej podstawie wystawił fakturę na kwotę 73,7 tys. zł, którą opłacono we wrześniu 2017 r. Braki te ujawniono dopiero w kwietniu 2018 r. na etapie przygotowania postępowania przetargowego. W konsekwencji konieczne było wystąpienie o zmianę decyzji o pozwolenie na budowę;
Modernizacja oświetlenia ulicznego w Lubartowie (Urząd Miasta Lubartów)
Realizacja inwestycji
Pomimo że inwestycję rozpoczęto zgodnie z umową, jej zakończenie nastąpiło po 223 dniach po terminie z niej wynikającym.
Kontrola wykazała także, że nadzór nad inwestycją sprawowany był nieprawidłowo, w wyniku czego nierzetelnie dokonano odbioru dokumentacji powykonawczej. Nie wniesiono do niej uwag mimo braku dokumentów takich jak: dziennik budowy, protokoły odbioru robót ulegających zakryciu, cztery protokoły pomiaru natężenia oświetlenia.
Ponadto część obliczeń w przedłożonych protokołach z pomiarów natężenia oświetlenia na dwóch ulicach została źle wyliczona.
Lubelskie
Rozbudowa drogi wojewódzkiej Nr 801 Warszawa–Karczew–Wilga–Maciejowice–Dęblin–Puławy na odcinku od granicy województwa lubelskiego do skrzyżowania z drogą krajową S12 w m. Puławy. Etap I budowa obwodnicy m. Stężyca (Zarząd Dróg Wojewódzkich w Lublinie).
Budowa MOP kat. I Wierzchowiska oraz MOP kat. I Bystrzejowice (Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad Oddział w Lublinie).
Realizacja inwestycji
Zrealizowane przez GDDKiA o/Lublin inwestycje, tj. budowa MOP kat. I Wierzchowiska oraz MOP kat. I Bystrzejowice, spełniały swoje funkcje przewidziane przepisami prawa. Jednak nie zapewniono terminowej i oszczędnej realizacji tych inwestycji. Zadanie wykonano z przekroczeniem terminów i kosztów określonych w podstawowej wersji programu „Budowa miejsc obsługi podróżnych (MOP) przy drodze ekspresowej S17(12) w m. Bystrzejowice i m. Wierzchowiska”.
Brak właściwego nadzoru nad użytkowaniem nieruchomości przeznaczonych pod ww. MOP w okresie po ich nabyciu, a przed przystąpieniem do realizacji zadania objętego niniejszą kontrolą, umożliwił zanieczyszczenie tych terenów odpadami budowlanymi, azbestem i śmieciami. Skutkowało to poniesieniem kosztu ich usunięcia, co spowodowało wzrost wartości inwestycji o 9 912,4 tys. zł.
Utrzymanie i rozliczenie inwestycji
Negatywnie oceniono, że podczas odbioru ostatecznego robót zrealizowanych na MOP Wierzchowiska przedstawiciele GDDKiA nie wnieśli uwag do wykonania wejścia do budynku WC, chociaż wykonano je niezgodnie z wymogami §62 ust. 3 rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie oraz niezgodnie z projektem budowlanym. Stwierdzona różnica poziomu posadzki i terenu utrudnia osobom niepełnosprawnym poruszającym się na wózku inwalidzkim przemieszczanie się i korzystanie z urządzeń sanitarnych znajdujących się wewnątrz tego obiektu.
Łódzkie
Przebudowa układu drogowo-torowego ul. Dąbrowskiego na odcinku od al. Śmigłego-Rydza do ul. Rzgowskiej (Zarząd Inwestycji Miejskich w Łodzi)
Opolskie
Przebudowa i modernizacja Teatru im. Jana Kochanowskiego w Opolu na cele kulturalne i edukacyjne (Teatr im. Jana Kochanowskiego w Opolu)
Przygotowanie inwestycji
W postępowaniu przetargowym z listopada 2016 r. na opracowanie projektu budowlano-wykonawczego, a także kosztorysu inwestorskiego dla przebudowy i modernizacji systemu wentylacji i klimatyzacji oraz systemu elektroakustycznego i oświetleniowego Teatr dokonał oceny podstaw wykluczenia wykonawcy na podstawie nieaktualnego zaświadczenia z Krajowego Rejestru Karnego, choć na mocy Pzp powinien był wezwać go do złożenia aktualnego dokumentu.
W 2017 r. w zakresie kwalifikowalności wydatków Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko na lata 2014–2020 nie zachowano określonego w Wytycznych siedmiodniowego terminu składania ofert w procedurze zapytania ofertowego dotyczącego świadczenia obsługi prawnej inwestycji. W konsekwencji Instytucja Pośrednicząca nałożyła na Teatr 25%-ową korektę finansową.
Dodatkowo w lutym 2018 r. Teatr udzielił zamówienia o wartości 418,2 tys. zł na zarządzanie projektem i pełnienie nadzoru inwestorskiego wykonawcy, który podlegał wykluczeniu z postępowania przetargowego.
Realizacja inwestycji
Negatywnie oceniono samą realizację inwestycji, jak i nadzór nad jej wykonaniem. Stwierdzono wypadki naruszenia warunków technicznych i wymogów w zakresie bezpieczeństwa użytkowania niektórych elementów obiektu budowlanego. Tarasy zewnętrzne, wejścia do budynku, schody zewnętrzne od strony południowej i dojścia technologiczne w suterenach wykonano w sposób niezgodny z przepisami wynikającymi z warunków technicznych budynków lub w sposób mogący stwarzać zagrożenie dla zdrowia i życia ludzi (np. nie zabezpieczono balustradami tarasu znajdującego się przy elewacji południowej, którego wysokość wyniosła 1 m względem poziomu przyszłego terenu – nawierzchni Placu Teatralnego, taras stanowił element ciągu komunikacyjnego do wejścia ze szklanymi drzwiami rozsuwanymi, do których prowadziła pochylnia dla osób niepełnosprawnych).
Utrzymanie i rozliczenie inwestycji
Kontrolerzy stwierdzili brak kontroli bezpiecznego użytkowania obiektu Teatru po zerwaniu poszycia dachu;
Poprawa funkcjonowania systemu transportu publicznego oraz zastosowania rozwiązań zwiększających bezpieczeństwo ruchu drogowego w obrębie stacji kolejowej Opole Wschód (Miejski Zarząd Dróg w Opolu)
Realizacja inwestycji
W trakcie realizacji inwestycji wystąpiły istotne zmiany wpływające na zakres, termin i wartość wykonywanych robót budowlano-montażowych. Stało się tak przede wszystkim z powodu kolizji prac w nasypie kolejowym budowanym przez Zarząd z inwestycją kolejową realizowaną w tym samym czasie i na tym samym terenie przez PKP Polskie Linie Kolejowe S.A. Zarząd odrzucił rozwiązanie zaproponowane przez wykonawcę, pozwalające zrealizować roboty zgodnie z harmonogramem i bez zwiększania kosztów, a podjęte działania wydłużyły czas realizacji zadania co najmniej 10 miesięcy i skutkowały wzrostem jego kosztów o 3 273,2 tys. zł brutto. Stwierdzono także zawyżenie kosztów wykonania dwóch obiektów o łączną kwotę co najmniej 3 702,6 tys. zł.
Zachodniopomorskie
Wykonanie usług architektonicznych i inżynieryjnych w zakresie projektowania oraz robót budowlanych dla zadania inwestycyjnego Konsolidacja siedziby Urzędu Marszałkowskiego Województwa Zachodniopomorskiego w Szczecinie (Urząd Marszałkowski Województwa Zachodniopomorskiego)
Utrzymanie i rozliczenie inwestycji
Stwierdzono tu zagrożenie dla życia, zdrowia ludzkiego lub bezpieczeństwa obiektu – do 10 października 2022 r. nie usunięto dwóch z czterech nieprawidłowości stwierdzonych przez osobę przeprowadzającą kontrolę okresową budynku, tj. braku wyposażenia drabin pionowych dachowych w kosze i urządzenia powstrzymujące spadanie z prowadzeniem na sztywnej prowadnicy i braku ich uziemienia oraz niewłaściwym wyprofilowaniu posadzki w pomieszczeniu węzła cieplnego;
Modernizacja dostępu drogowego do Portu w Szczecinie: przebudowę układu komunikacyjnego w rejonie Międzyodrza – Podzadanie nr 2 „Rozbudowa i przebudowa ulicy Gdańskiej w rejonie Estakady Pomorskiej w Szczecinie” (Szczecińskie Inwestycje Miejskie sp. z o.o.)
Realizacja inwestycji
Stwierdzono odstępstwa od warunków określonych w Szczegółowej Specyfikacji Technicznej i założeniach projektowych, a mianowicie nie zapewniono prawidłowej realizacji części przedsięwzięcia (np. w zakresie grubości poszczególnych warstw jezdni i chodnika). Przekroczenie dopuszczalnych odchyłek wystąpiło również w odniesieniu do drogi rowerowej. Być może stało się tak, ponieważ Szczecińskie Inwestycje Miejskie Sp. z o.o. nie skorzystały z gwarantowanej umową pomocy laboratorium sprawdzającego, nie przeprowadziły komisyjnego badania i odkrywek, zaś weryfikację grubości ułożonych warstw prowadziły jedynie na podstawie próbek przedkładanych przez wykonawcę.
Budowa drogi S3 na odcinku Miękowo–koniec obwodnicy Brzozowa wraz z rozbudową odcinka Miękowo–Rzęśnica (Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad Oddział w Szczecinie)
Ujawnione nieprawidłowości wskazują, że kierownicy niemal wszystkich skontrolowanych jednostek nie zapewnili adekwatnych i skutecznych mechanizmów kontroli gwarantujących prawidłowe przygotowanie oraz wykonanie inwestycji. Powyższe jest przedmiotem wniosków Najwyższej Izby Kontroli do kierowników wszystkich kontrolowanych jednostek.
(NIK)