7 listopada 2023 r. państwa Sojuszu Północnoatlantyckiego wydały oświadczenie o zamiarze zawieszenia Traktatu o konwencjonalnych siłach zbrojnych w Europie (CFE, Treaty on Conventional Armed Forces in Europe).
Stanowisko zostało sformułowane w odpowiedzi na postępowanie Rosji, sprzeczne z prawem międzynarodowym, w szczególności z Traktatem CFE. Rosja od 2007 r. nie wykonywała swoich zobowiązań wynikających z Traktatu CFE. W 2022 r. Rosja, przy udziale Białorusi, dokonała kolejnego aktu rażącego naruszenia zakazu użycia siły wobec Ukrainy, innego państwa-strony Traktatu CFE. W dniu 7 listopada br. Rosja formalnie przestała być stroną tej umowy. W tych warunkach, stanowiących zasadniczą zmianę okoliczności w stosunku do tych, które istniały w czasie zawierania tej umowy międzynarodowej, Rzeczpospolita Polska nie może pozostawać zobowiązana do wypełniania Traktatu CFE.
Polska podejmie formalne działania w celu zawieszenia Traktatu CFE w sposób całościowy – w odniesieniu do wszystkich jego postanowień – i bezterminowy. Oznacza to, że Rzeczpospolita Polska nie będzie prawnie ani praktycznie obowiązana wypełniać postanowienia Traktatu CFE, w tym dotyczące ograniczeń związanych z Siłami Zbrojnymi RP. Polska realizowała zobowiązania wynikające z Traktatu CFE od 1992 r., kiedy to umowa ta weszła w życie, stanowiąc wówczas ważny element architektury bezpieczeństwa w Europie. Rosja pogwałciła literę i ducha Traktatu, przez wiele lat nie realizując jego postanowień, a następnie wszczynając bezprawną, niesprowokowaną wojnę.
W tej sytuacji interes bezpieczeństwa Rzeczypospolitej Polskiej wymaga dalszego wzmocnienia zdolności obrony i odstraszania, poprzez konsekwentne podejmowanie działań w wymiarze narodowym i sojuszniczym. Jednocześnie Polska nie wyklucza podjęcia w przyszłości dalszych kroków na gruncie prawa międzynarodowego, włączając w to wypowiedzenie Traktatu CFE
w związku z wypowiedzeniem Traktatu CFE przez Rosję, jeśli wymagać tego będzie interes bezpieczeństwa Rzeczypospolitej Polskiej.
Traktat o konwencjonalnych siłach zbrojnych w Europie (Treaty on Conventional Armed Forces in Europe, CFE) został podpisany 19 listopada 1990 r. w Paryżu i wszedł w życie w 1992 r. Głównym elementem porozumienia była redukcja istniejącego ofensywnego uzbrojenia konwencjonalnego posiadanego przez NATO i państwa byłego Układu Warszawskiego (czołgi, bojowe wozy opancerzone, artyleria o kalibrze 100 mm i większym, samoloty bojowe i śmigłowce uderzeniowe). Liczono, że ograniczenia ilościowe dotyczące uzbrojenia oraz przekazywanie szczegółowej informacji o potencjałach sił zbrojnych i poddaniu tych informacji weryfikacji ograniczy możliwości dokonania niespodziewanej napaści zbrojnej i rozpoczęcia działań na dużą skalę.
Oświadczenie Rady Północnoatlantyckiej w sprawie reakcji sojuszników na wycofanie się Rosji z Traktatu o konwencjonalnych siłach zbrojnych w Europie
„Sojusznicy potępiają decyzję Rosji o wystąpieniu z Traktatu o konwencjonalnych siłach zbrojnych w Europie (CFE) oraz prowadzoną przez nią wojnę agresywną przeciwko Ukrainie, sprzeczną z celami Traktatu. Wycofanie się Rosji jest ostatnim z szeregu działań, które systematycznie podważają bezpieczeństwo euroatlantyckie. Rosja w dalszym ciągu okazuje lekceważenie kontroli zbrojeń, w tym kluczowych zasad wzajemności, przejrzystości, zgodności, weryfikacji i zgody państwa-gospodarza, a także podważa porządek międzynarodowy oparty na zasadach. Uznając rolę CFE jako kamienia węgielnego euroatlantyckiej architektury bezpieczeństwa sytuacja, w której państwa sprzymierzone będą przestrzegać Traktatu, a Rosja nie, byłaby nie do utrzymania.
Dlatego w konsekwencji Państwa-Strony Sojuszu zamierzają zawiesić działanie Traktatu CFE na tak długo jak będzie to konieczne, zgodnie z ich prawami wynikającymi z prawa międzynarodowego. Jest to decyzja w pełni popierana przez wszystkich członków NATO.
Sojusznicy potwierdzają swoje ciągłe zaangażowanie w ograniczanie ryzyka militarnego oraz zapobieganie błędnym wyobrażeniom i konfliktom. Sojusznicy starają się budować zaufanie w oparciu o kluczowe zasady przejrzystości, zgodności, weryfikacji, wzajemności i zgody państwa-gospodarza, przyczyniając się w ten sposób do pokoju i bezpieczeństwa. Sojusznicy zapraszają państwa, które podzielają to zaangażowanie i te zasady, aby przyłączyły się do tych wysiłków, aby przyczynić się również do zwiększenia przewidywalności i stabilności w obszarze euroatlantyckim.
Sojusznicy pozostają zjednoczeni w swym zaangażowaniu na rzecz skutecznej kontroli zbrojeń konwencjonalnych jako kluczowego elementu bezpieczeństwa euroatlantyckiego, biorąc pod uwagę panujące warunki bezpieczeństwa i bezpieczeństwo wszystkich sojuszników. Stanowi to uzupełnienie postawy odstraszania i obrony Sojuszu, którą Sojusznicy postanowili dalej wzmacniać. Sojusznicy będą w dalszym ciągu konsultować się i oceniać implikacje obecnego środowiska bezpieczeństwa i jego wpływu na bezpieczeństwo Sojuszu oraz na nasze podejście. Sojusznicy wykorzystają NATO jako platformę dogłębnych dyskusji i ścisłych konsultacji na temat wysiłków w zakresie kontroli zbrojeń.”
Komunikat polskiego MSZ o wycofaniu się Rosji z ratyfikacji Traktatu o całkowitym zakazie prób jądrowych
„Z poważnym niepokojem przyjęliśmy informację o wycofaniu się Rosji z ratyfikacji Traktatu o całkowitym zakazie prób jądrowych (CTBT). Decyzję podjęto po miesiącach nieodpowiedzialnej retoryki i gróźb nuklearnych, w trakcie prowadzonej nielegalnej agresji przeciwko Ukrainie. Ten nieuzasadniony i bezprecedensowy krok stanowi kolejne osłabienie architektury bezpieczeństwa międzynarodowego. Wpisuje się w świadomy scenariusz Moskwy sukcesywnego podważania zbiorowych wysiłków na rzecz nieproliferacji i rozbrojenia.
Jako państwo strona Układu o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej (NPT) Rosja zobowiązała się działać na rzecz szybkiego wejścia w życie CTBT, zgodnie z zasadą nieodwracalności środków kontroli zbrojeń. Decyzja Moskwy stanowi poważne naruszenie tych zobowiązań, tym istotniejsze, że Rosja jest stałym członkiem Rady Bezpieczeństwa ONZ.
Traktat CTBT jest instrumentem o kluczowym znaczeniu dla rozbrojenia nuklearnego i nieproliferacji. Stoi na straży norm zakazujących podejmowania prób jądrowych. Polska ratyfikowała CTBT w 1999 roku i od wielu lat pracuje nad jego wzmocnieniem i wejściem w życie. Ratyfikowany przez 178 państw, CTBT nie wszedł w życie ze względu na brak ratyfikacji przez osiem krajów z zasadniczej listy 44 państw, stanowiącej załącznik nr 2 do Traktatu.”