Trybunał Konstytucyjny Julii Przyłębskiej orzekł, że niekonstytucyjne są przepisy ws. oświadczeń majątkowych najważniejszych urzędników państwowych odnoszące się do majątku ich dzieci, dzieci ich małżonka i dzieci przez nich przysposobionych.
Prezydent Andrzej Duda wcześniej zaskarżył jej regulację.
– Jesteśmy gotowi uchwalić ustawę, na podstawie której ujawniony byłby majątek współmałżonków polityków – zapewnił w 2019 roku Jarosław Kaczyński.
Rozszerzenie zakresu oświadczeń o stanie majątkowym funkcjonariuszy publicznych o informacje dotyczące sytuacji majątkowej osób najbliższych składającym oświadczenia
Trybunał Konstytucyjny orzekł:
1) art. 1 pkt 1 ustawy z dnia 11 września 2019 r. o zmianie ustawy o wykonywaniu mandatu posła i senatora oraz niektórych innych ustaw oraz załącznik nr 1 do tej ustawy w zakresie, w jakim dotyczą majątku osobistego i objętego małżeńską wspólnością majątkową dzieci własnych, dzieci małżonka i dzieci przysposobionych posła albo senatora,
2) art. 2 pkt 3 lit. b-f oraz lit. h-j, pkt 4 i pkt 5 ustawy powołanej w punkcie 1 oraz załącznik nr 2 do tej ustawy w zakresie, w jakim dotyczą majątku osobistego i objętego małżeńską wspólnością majątkową dzieci własnych, dzieci małżonka i dzieci przysposobionych osoby zobowiązanej do złożenia oświadczenia o stanie majątkowym,
3) art. 3 pkt 1 ustawy powołanej w punkcie 1 oraz załącznik nr 3 do tej ustawy w zakresie, w jakim dotyczą majątku osobistego i objętego małżeńską wspólnością majątkową dzieci własnych, dzieci małżonka i dzieci przysposobionych posła do Parlamentu Europejskiego wybranego w Rzeczypospolitej Polskiej,
4) art. 4 ustawy powołanej w punkcie 1 w zakresie, w jakim dotyczy majątku osobistego i objętego małżeńską wspólnością majątkową dzieci własnych, dzieci małżonka i dzieci przysposobionych osoby zobowiązanej do złożenia oświadczenia o stanie majątkowym na podstawie ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne (Dz. U. z 2019 r. poz. 2399) oraz w zakresie, w jakim dotyczy majątku osobistego i objętego małżeńską wspólnością majątkową dzieci własnych, dzieci małżonka i dzieci przysposobionych Prezesa Trybunału Konstytucyjnego,
5) art. 5 pkt 1 lit. a-e oraz g, pkt 2 i pkt 3 ustawy powołanej w punkcie 1 oraz załącznik nr 4 do tej ustawy w zakresie, w jakim dotyczą majątku osobistego i objętego małżeńską wspólnością majątkową dzieci własnych, dzieci małżonka i dzieci przysposobionych Prezesa Trybunału Konstytucyjnego,
6) art. 8 ustawy powołanej w punkcie 1 w zakresie, w jakim dotyczy majątku osobistego i objętego małżeńską wspólnością majątkową dzieci własnych, dzieci małżonka i dzieci przysposobionych osób wymienionych w punktach 1-3 i 5 sentencji
– są niezgodne z art. 18, art. 47 i art. 51 ust. 2 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
Szczegóły:
„Orzeczenie zapadło większością głosów. Zdania odrębne do wyroku zgłosili Sędziowie TK: Zbigniew Jędrzejewski, Piotr Pszczółkowski i Jakub Stelina.
Przepisy ustawy z 11 września 2019 r., w zakresie zakwestionowanym przez prezydenta, wprowadzają obowiązek ujawniania przez funkcjonariuszy publicznych – m.in. posłów, senatorów, europosłów, Prezesa Rady Ministrów, ministrów, Prezesów: Sądu Najwyższego, Naczelnego Sądu Administracyjnego i Trybunału Konstytucyjnego – majątku osobistego i objętego małżeńską wspólnością majątkową ich dzieci własnych, dzieci przysposobionych i dzieci małżonka. Ujawnieniu podlegają nie tylko szczegółowe dane dotyczące sytuacji majątkowej oraz działalności zawodowej, lecz także dane o sytuacji osobistej i rodzinnej tych osób (imię i nazwisko, płeć, rodzaj więzi łączącej osobę składającą oświadczenie z członkiem rodziny).
Prezydent zarzucił kwestionowanym przepisom nieproporcjonalną ingerencję w prawo do prywatności funkcjonariuszy publicznych oraz ich dzieci, statuowane w art. 47 Konstytucji, oraz w autonomię informacyjną jednostki, wyrażoną w art. 51 ust. 2 Konstytucji, a także naruszenie zasady ochrony życia rodzinnego, wynikającej z art. 18 Konstytucji.
Zgodnie z orzecznictwem Trybunału prawo do prywatności obejmuje ochronę tajemnicy danych dotyczących sytuacji majątkowej obywatela, zaś obowiązek wyjawienia całego zgromadzonego majątku wraz z drobiazgowym wyliczeniem jego składników przedmiotowych i ich wartości głęboko wkracza w sferę życia prywatnego. W wyroku w sprawie o sygn. K 20/03 Trybunał zwrócił uwagę, że samo ujawnienie pokrewieństwa, czy jego braku, może w pewnych sytuacjach naruszać prywatność zarówno funkcjonariusza, jak i osoby mu bliskiej. Informowanie o zdarzeniach z życia rodziny może być źródłem konfliktów rodzinnych, w szczególności wtedy, gdy członkowie rodziny funkcjonariusza dochodzą do pewnych dóbr lub pozycji własnym wysiłkiem. Podawanie do publicznej wiadomości takich informacji może więc naruszać prywatność osób niepełniących funkcji publicznych.
Kwestionowane przepisy bez wątpienia ingerują w prawo do prywatności i autonomię informacyjną, co samo w sobie nie jest naruszeniem Konstytucji. Kwestią rozstrzygającą w niniejszej sprawie było zbadanie, czy zachowane zostały przesłanki dopuszczalności ograniczeń praw i wolności, ustanowione w art. 31 ust. 3 Konstytucji. W tym celu Trybunał przeprowadził trójstopniowy testu proporcjonalności: 1) czy wprowadzona regulacja ustawodawcza jest w stanie doprowadzić do zamierzonych przez nią skutków; 2) czy regulacja ta jest konieczna dla ochrony interesu publicznego, z którym jest powiązana; 3) czy efekty wprowadzanej regulacji pozostają w odpowiedniej proporcji do ciężarów nakładanych przez nią na obywatela.
Kwestionowane przepisy, w ocenie TK, nie zapewnią osiągnięcia zakładanego przez ustawodawcę celu, tj. nie wyeliminują podejrzeń kierowanych wobec funkcjonariuszy publicznych odnośnie do źródeł pochodzenia uzyskanego przez nich majątku ani nie zwiększą transparentności życia publicznego.
Ujawnianie danych dotyczących majątku osób najbliższych funkcjonariuszom publicznym nie może być uzasadnione realizacją prawa do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne. Art. 61 Konstytucji nie stanowi zatem podstawy ograniczenia ochrony prywatności dzieci własnych, dzieci małżonka i dzieci przysposobionych funkcjonariusza publicznego, zatem wprowadzone ograniczenie musi mieć podstawę w innych normach lub wartościach konstytucyjnych. Ustawodawca nie wskazał tych norm lub wartości, tym samym kwestionowane przepisy nie spełniają drugiego elementu testu proporcjonalności.
W ocenie Trybunału, ingerencja w prywatność i autonomię informacyjną niepełniących funkcji publicznych dzieci własnych, dzieci przysposobionych i dzieci małżonka funkcjonariuszy publicznych, prowadząca w pewnych sytuacjach do naruszenia ich czci i dobrego imienia, jest nadmierna i przez to nie spełnia trzeciego elementu testu proporcjonalności.
Konieczność ujawniania majątku dzieci własnych, dzieci małżonka i dzieci przysposobionych osłabia również więzy rodzinne, a wręcz może prowadzić do konfliktów wśród najbliższych. Zakwestionowane przepisy godzą w ten sposób w dobro rodziny, która, zgodnie z normą programową wyrażoną w art. 18 Konstytucji, znajduje się pod ochroną i opieką Rzeczypospolitej Polskiej.
Trybunał orzekł, że zakwestionowane przepisy są nierozerwalnie związane z całą ustawą z 11 września 2019 r., co rodzi obowiązek prezydenta odmowy jej podpisania. Skutkiem odmowy podpisania ustawy jest zaś jej niedojście do skutku i zakończenie procesu legislacyjnego.
Trybunał rozpoznał sprawę w pełnym składzie pod przewodnictwem Sędziego TK Bartłomieja Sochańskiego. Sprawozdawcą był Sędzia TK Wojciech Sych.”