Literacką Nagrodę Nobla 2023 przyznano Jonowi Fosse „za jego nowatorskie sztuki i prozę, które oddają głos niewysłowionemu”.
Jon Fosse urodził się w 1959 roku w Haugesund na zachodnim wybrzeżu Norwegii. Na jego ogromną twórczość pisaną w Nynorsku, obejmującą różnorodne gatunki, składa się bogactwo sztuk teatralnych, powieści, tomików poezji, esejów, książek dla dzieci i tłumaczeń. Chociaż jest dziś jednym z najczęściej wystawianych dramaturgów na świecie, coraz większe uznanie zyskuje także dzięki swojej prozie. Jego debiutancka powieść Raudt, svart 1983, zarówno buntownicza, jak i surowa emocjonalnie, poruszyła temat samobójstwa i pod wieloma względami nadała ton jego późniejszej twórczości.
Kondycja ludzka jest głównym tematem twórczości Fosse, niezależnie od gatunku.
Magnum opus prozatorskiego laureata literatury Fosse’a to „Septologia”, którą ukończył w 2021 r.: „Det andre namnet” (2019; „Inne imię”, 2020), „Eg er ein annan” (2020; „I is Another”, 2020 ) i „Eit nytt namn” (2021; „Nowe imię”, 2021).
Przełom w twórczości Jona Fosse’a nastąpił wraz z wystawieniem w 1999 roku jego sztuki „Nokon kjem til å komme” (1996; „Ktoś przyjdzie”, 2002). Dzięki motywom pełnego lęku oczekiwania i paraliżującej zazdrości wyjątkowość Fosse jest w pełni widoczna.
To dzięki zdolności laureata Jona Fosse do wywołania utraty orientacji w człowieku i tego, jak paradoksalnie może to zapewnić dostęp do głębszego doświadczenia bliskiego boskości, zyskał on miano głównego innowatora współczesnego teatru.
Laureat literatury 2023 Jon Fosse przedstawia codzienne sytuacje, które łatwo rozpoznać w naszym życiu. Jego radykalna redukcja języka i dramatyczna akcja wyraża w najprostszych słowach najpotężniejsze ludzkie emocje niepokoju i bezsilności.
Tegoroczny laureat literatury Jon Fosse pisze powieści mocno ograniczone do stylu, który zaczęto nazywać „minimalizmem Fosse”.
Można to zobaczyć w jego drugiej powieści „Stengd gitar” (1985), kiedy Fosse przedstawia nam wstrząsającą wariację na temat jednego ze swoich głównych tematów – krytycznego momentu niezdecydowania. Młoda matka wychodzi z mieszkania, aby wyrzucić śmieci do zsypu, ale zamyka się w środku, z dzieckiem wciąż w środku. Musi szukać pomocy, ale nie może tego zrobić, ponieważ nie może porzucić dziecka. Choć artystka, mówiąc kafkowsko, znajduje się „przed prawem”, różnica jest wyraźna: Fosse przedstawia codzienne sytuacje, które łatwo rozpoznać z naszego życia.
Wysokość nagrody: 11 milionów koron szwedzkich.
Liczba Nagród Nobla w dziedzinie literatury
Od 1901 r. przyznano 115 literackich Nagród Nobla. Nie przyznano ich siedmiokrotnie: w latach 1914, 1918, 1935, 1940, 1941, 1942 i 1943.
Czy wiedziałeś/aś?
- 4 nagrody literackie zostały podzielone pomiędzy dwie osoby:
1904 – Frédéric Mistral, José Echegaray
1917 – Karl Gjellerup, Henrik Pontoppidan
1966 – Shmuel Agnon, Nelly Sachs
1974 – Eyvind Johnson, Harry Martinson
- Nagrodę literacką otrzymało dotychczas 17 kobiet:
1909 – Selma Lagerlöf
1926 – Grazia Deledda
1928 – Sigrid Undset
1938 – Pearl Buck
1945 – Gabriela Mistral
1966 – Nelly Sachs
1991 – Nadine Gordimer
1993 – Toni Morrison
1996 – Wisława Szymborska
2004 – Elfriede Jelinek
2007 – Doris Lessing
2009 – Herta Müller
2013 – Alice Munro
2015 – Svetlana Alexievich
2018 – Olga Tokarczuk
2020 – Louise Glück
2022 – Annie Ernaux
- 41 lat miał najmłodszy w historii laureat literatury Rudyard Kipling, najbardziej znany z „Księgi dżungli”.
- Najstarsza laureatka literatury w historii, Doris Lessing, kiedy otrzymała tę nagrodę w 2007 roku, miała 88 lat.
Nagrody Nobla 2023. Terminarz
- Pokojowa Nagroda Nobla – piątek, 6 października, godz. 11:00
- Nauki ekonomiczne – poniedziałek, 9 października o godz. 11:45
Kto wybiera laureatów Nagrody Nobla?
W swoim testamencie Alfred Nobel wyraźnie wskazał instytucje odpowiedzialne za nagrody, które pragnął ustanowić: Królewską Szwedzką Akademię Nauk w przypadku Nagrody Nobla w dziedzinie fizyki i chemii, Karoliński Instytut w przypadku Nagrody Nobla w dziedzinie fizjologii lub medycyny, Szwedzka Akademia ds. Literackiej Nagrody Nobla oraz pięcioosobowy komitet wybierany przez norweski parlament (Storting) do Pokojowej Nagrody Nobla.
W 1968 roku Sveriges Riksbank ustanowił Nagrodę Sveriges Riksbank w dziedzinie nauk ekonomicznych ku pamięci Alfreda Nobla. Od 1969 roku Królewska Szwedzka Akademia Nauk otrzymała zadanie wyłaniania Laureatów w dziedzinie nauk ekonomicznych.