Liczba ludności i rodzin w Polsce zmniejsza się!

Według wstępnych wyników NSP 2021 liczba rodzin w Polsce liczyła 10159,3 tys. i w porównaniu z wynikami spisu 2011 r. była niższa o 813,2 tys. tj. 7,4%.

Liczba ludności w 2022 roku zmniejszyła się o 141 tysięcy w stosunku do poprzedniego roku.

Liczba ludności w Polsce w 2022 roku wynosiła 37 mln 767 tys. osób.

Na każde 10 tysięcy ludności w 2022 roku ubyło 37 osób, podczas gdy w roku 2021 było to 47.

W 2022 roku zanotowano najmniej urodzeń w okresie powojennym. Szacuje się, że liczba urodzeń wyniosła 305 tysięcy, czyli o 27 tysięcy mniej niż w ubiegłym roku. Liczba zgonów wyniosła 448 tysięcy i również była niższa niż w poprzednim roku – o 72 tysiące.

Liczba urodzeń była niższa od liczby zgonów o 143 tys. Współczynnik przyrostu naturalnego wyniósł minus 3,8 wobec minus 4,9 w poprzednim roku i 0,9 w 2019 roku.

• Małżeństwa z dziećmi to nadal najczęstszy typ rodziny w Polsce, a ich udział w strukturze rodzin wynosił prawie 42%.
• Na wsi małżeństwa z dziećmi stanowiły blisko połowę rodzin tam zamieszkałych.

• Ponad połowa par pozostających w związkach niesformalizowanych to rodziny z dziećmi.

• Udział rodzin niepełnych w ogólnej liczbie rodzin wynosił 22,6% i w porównaniu do 2011 r. pozostał na tym samym poziomie.

• Najwięcej rodzin z dziećmi zamieszkuje w woj. podkarpackim (50,0%) , natomiast najniższy udział odnotowano w woj. dolnośląskim i zachodniopomorskim (po 40,3%).

• Bardziej dynamiczny wzrost (o 5,6%) liczby gospodarstw domowych – w porównaniu do 2011 r. – obserwowany jest na wsi.

• Blisko połowa gospodarstw domowych składa się z jednej lub dwóch osób.

• W miastach gospodarstwa domowe składające się z dwóch osób stanowiły najwyższy (28,2%) udział w strukturze gospodarstw domowych.

• Na wsi blisko połowa gospodarstw domowych składała się z czterech i większej liczby osób. Stanowiły one najwyższy udział w strukturze gospodarstw domowych mieszkających na wsi.

W okresie międzyspisowym spadek liczby rodzin dotyczył głównie miast – w 2021 r. odnotowano spadek o 824,4 tys. (ponad 12%). Natomiast na wsi odnotowano niewielki wzrost liczby rodzin – nieco ponad 11 tys. (0,3%). Obserwowane w ostatnim spisie zwiększenie się liczby rodzin na wsi w stosunku do liczby rodzin z miast jest konsekwencją postępującego kierunku przemieszczeń ludności z miast na wieś, najczęściej do gmin podmiejskich skupionych wokół dużych miast.

W porównaniu z danymi spisu z 2011 r. znacznie obniżyła się liczba małżeństw (zarówno z dziećmi, jak i bez dzieci) – w 2021 r. było ich ok. 7312,0 tys., tj. ponad 72,0% ogółu rodzin (w 2011 r. odpowiednio 8153,2 tys. co stanowiło 74,3% ogółu rodzin). Natomiast dynamicznie (o ponad 74%) wzrosła liczba par pozostających w związkach niesformalizowanych – w 2021 r. odnotowano ich 552,8 tys. (w 2011 r. – odpowiednio 316,5 tys.). Jednakże w strukturze rodzin według typów stanowiły one nadal niewielki udział – prawie 5,4%.

Warto podkreślić, iż obserwowane w okresie międzyspisowym zmiany w strukturze rodzin mogą wynikać m.in. z malejącej liczby zawieranych małżeństw na korzyść pozostawania w związkach niesformalizowanych oraz rosnącej dość dynamicznie w okresie międzyspisowym liczby rozwodów.

W omawianym okresie zmniejszyła się liczba samotnych rodziców z dziećmi (o ponad 208 tys.) i w 2021 r. ich liczba wynosiła 2294,4 tys.

W okresie międzyspisowym największe zmiany dotyczyły grupy małżeństw z dziećmi. Po-mimo znacznego spadku ich liczby, niezmiennie ta grupa pozostawała najczęstszym typem rodziny. W 2021 r. rodzin takich było 4242,1 tys. i stanowiły 41,8% ogółu rodzin. W porównaniu z 2011 r. liczba rodzin tego typu zmniejszyła się o 1214,7 tys. (22,3%). Spadek dotyczył w większości rodzin zamieszkałych w miastach (o prawie 30%), natomiast na wsi spadek licz-by małżeństw z dziećmi był nieco niższy (o 13%). Należy dodatkowo zaznaczyć, że rodziny z dziećmi stanowią prawie połowę w strukturze rodzin zamieszkałych na wsi, natomiast w miastach niecałe 37% ogółu rodzin tam zamieszkałych.

Rodziny według typów i miejsca zamieszkania w 2011 r. i 2021 r.

^*W NSP 2011 w typologii rodzin kategoria ta była określana jako partnerzy z dziećmi lub bez dzieci.

Ponad połowa par pozostających w związkach niesformalizowanych to rodziny z dziećmi.

W latach 2011-2021 obserwowany jest znaczny wzrost – o 373,5 tys. (13,9%) – liczby małżeństw bez dzieci. W 2021 r. odnotowano ich 3069,9 tys. Należy zaznaczyć, iż wzrost tego typu rodzin nastąpił przede wszystkim na wsi – o 23% (w miastach 9,2%).

Udział rodzin niepełnych w ogólnej liczbie rodzin wynosił 22,6% i w porównaniu do 2011 r. pozostał na tym samym poziomie.

Zgodnie z wstępnymi wynikami NSP 2021 ok. 552,8 tys. rodzin w Polsce to związki niesformalizowane. Zdecydowana ich większość (395,7 tys. tj. 71,6%) mieszkała w miastach, gdzie od ostatniego spisu ich liczba wzrosła o ponad 57 %. Natomiast na wsi obserwowany jest bardziej dynamiczny wzrost takich związków – prawie 2,5 – krotny w odniesieniu do 2011 r. Ponad połowę tych par (288,9 tys.) stanowiły rodziny z dziećmi, przy czym wyższy udział tego typu związków w ogólnej ich liczbie odnotowano na wsi (63,5%), w miastach stanowiły one blisko połowę par pozostających w związkach niesformalizowanych.

Kolejnym typem rodzin, których liczba zmniejszyła się w odniesieniu do wyników poprzedniego spisu, są rodziny niepełne. W 2021 r. – podobnie jak w 2011 r. – przeszło co czwarta rodzina była tworzona przez samotnego rodzica z dziećmi. W 2021 r. rodziców samodzielnie wychowujących dzieci było 2294,4 tys. Około 2/3 tych rodzin mieszka w mieście. Udział matek z dziećmi w strukturze rodzin wyniósł 18,8%, a ojców – 3,8%. Należy zwrócić uwagę na wzrost liczby ojców samodzielnie wychowujących dzieci. W 2021 r. ich liczba wyniosła 385,7 tys. (wzrost o 17,4% w odniesieniu do 2011 r.); jakkolwiek w dalszym ciągu jest to najmniej liczny typ rodziny w Polsce. Zmniejszyła się natomiast liczba matek z dziećmi: w 2011 r. było ich 2147,3 tys., a dekadę później o 12,2% mniej, tj. 1908,7 tys.

Rodziny według typów oraz województw

Ważnym elementem analizy rodzin jest występowanie poszczególnych typów rodzin w ujęciu regionalnym. Według wstępnych wyników spisu 2021 r. największy udział rodzin z dziećmi (par małżeńskich i związków niesformalizowanych) odnotowano w województwach: podkarpackim (50,0%), małopolskim (48,7%) i wielkopolskim i (47,1%) przy ogólnym wskaźniku dla kraju 44,6%. Należy podkreślić, że dziesięć lat wcześniej wskaźnik dla kraju był nieco wyższy i wynosił 51,3%, natomiast nie zmienił się ranking województw i w 2011 r. te same województwa charakteryzowały się wysokimi udziałami rodzin z dziećmi.

Najmniej rodzin z dziećmi zamieszkuje województwa dolnośląskie i zachodniopomorskie – (po 40,3%, w 2011 r. odpowiednio 47,1% i 48,5%), oraz lubuskie i łódzkie – po 42,3%, (w 2011 r. odpowiednio 50,0% i 48,2%).

Z kolei najwyższy udział rodzin niepełnych występuje w województwach: warmińsko-mazurskim (24,4%), lubuskim (24,0%) oraz łódzkim i mazowieckim – po 23,9% – przy wskaźniku dla Polski wynoszącym 22,6%. Najniższy natomiast udział rodziców samotnie wychowujących dzieci odnotowano w 2021 r. w województwach: wielkopolskim (20,3%), śląskim (20,8%), pomorskim i opolskim – po 21,8%.

Największym udziałem rodzin typu małżeństwa/związki niesformalizowane bez dzieci – powyżej średniego wskaźnika dla kraju wynoszącego 32,8% (w 2011 r. odpowiednio 25,9%) charakteryzowały się województwa: śląskie – 36,2% (w 2011 r. – 28,3%), dolnośląskie – 36,1% i zachodniopomorskie -36,1% (w 2011 r. odpowiednio po 27,1%). W 2021 r. najniższy udział rodzin bez dzieci odnotowano w województwach: podkarpackim – 28,0%, mazowieckim – 29,3% i podlaskim 31,1%.

Gospodarstwa domowe i ludność w 2011 r. i 2021 r.

^* Dla NSP 2021 i 2011 dane o gospodarstwach domowych według koncepcji mieszkaniowej.

Zdecydowana większość gospodarstw, tj. 8478,8 tys. (67,6%), mieszkała w miastach, gdzie ich liczba w porównaniu do 2011 r. zwiększyła się o 143,6 tys. (niecałe 2%). Na wsi liczba gospodarstw wynosiła 4057,0 tys. i w porównaniu do 2011 r. odnotowano ich wzrost o 216,9 tys. (5,6%). Zwiększenie liczby gospodarstw domowych zamieszkałych na wsi w dużej mierze jest spowodowane rozwojem ośrodków podmiejskich (najczęściej skupionych wokół dużych miast).

W 2021 r. w skład gospodarstw domowych wchodziło 37487,3 tys. osób (98,6% ludności kraju). Należy zwrócić uwagę, że liczba ludności miejskiej w gospodarstwach znacznie zmalała w porównaniu do 2011 r. – o 797,4 tys. (tj. o 3,4%), natomiast na wsi pozostaje na zbliżonym poziomie. W latach 2011–2021 zmniejszeniu uległa średnia liczba osób w gospodarstwach domowych – do poziomu 2,99 w 2021 r. (w 2011 r. średnia dla kraju wynosiła 3,14 osoby). Tendencja zmniejszania się wielkości gospodarstw domowych utrzymuje się zarówno w miastach, jak i na wsi. Zmiany widoczne są również w strukturze gospodarstw domowych według liczby osób.

W okresie międzyspisowym znacznie zwiększyła się liczba najmniejszych gospodarstw domowych – jednoosobowych i dwuosobowych, tworzonych głównie przez osoby młode, które podejmują decyzję o usamodzielnianiu się, bezdzietne pary oraz często przez osoby starsze. Według wstępnych wyników NSP 2021 udział gospodarstw jednoosobowych wynosił 22,7% wśród ogółu gospodarstw domowych (w 2011 r. – 20,3%), natomiast 25,0% gospodarstw tworzonych było przez dwie osoby – w 2011 r. odpowiednio 23,3%.

Gospodarstwa domowe według liczby osób w 2011 r. i 2021 r.

Zdecydowanie więcej gospodarstw jednoosobowych mieszkało w miastach i ich udział wynosił 27,0% ogółu gospodarstw tam mieszkających. Gospodarstwa dwuosobowe stanowiły najwyższy udział w strukturze gospodarstw miejskich, który wynosił 28,2% i był wyższy w porównaniu do 2011 r. (wzrost o 1,6 p. proc.).

Z kolei w 2021 r. na wsi gospodarstwa jednoosobowe stanowiły najniższy (13,6%) udział wśród ogółu gospodarstw tam zamieszkałych i w porównaniu do 2011 r. ich udział był nieco niższy (o 1,6 p. proc.). Gospodarstwa tworzone przez dwie osoby stanowiły 18,5%, a ich udział zwiększył się nieznacznie w porównaniu do 2011 r. kiedy wynosił 16,1%.

Według wyników spisu 2021 prawie co 5 gospodarstwo domowe składało się z trzech osób i w okresie międzyspisowym ich udział wśród ogółu gospodarstw nieznacznie zmniejszył się (o 1,1 p. proc.). W miastach udział takich gospodarstw wynosił 19,4% ogółu gospodarstw miejskich i w stosunku do 2011 r. zmniejszył się o 2,4 p. proc. Natomiast na wsi obserwuje się wzrost odsetka gospodarstw trzyosobowych (o 2 p. proc.). W 2021 r. gospodarstwa te stanowiły 18,2% wśród gospodarstw zamieszkałych na wsi.

Zarówno w miastach, jak i na wsi obniżył się znacząco udział gospodarstw domowych składających się z czterech i większej liczby osób. W 2021 r. w miastach udział takich gospodarstw wynosił 25,4% i w porównaniu do 2011 r. obniżył się o 3 p. proc. Na wsi – pomimo spadku udziału gospodarstw z czterema i więcej osobami (o 4 p. proc.) w porównaniu do 2011 r. – stanowiły one najwyższy – 49,7% udział wśród gospodarstw tam mieszkających.

Należy zwrócić uwagę, że zmniejszanie się odsetka gospodarstw czteroosobowych i większych w ogólnej strukturze gospodarstw domowych jest związane ze zmniejszaniem się liczby zawieranych małżeństw i spadkiem liczby urodzeń. Dodatkową przyczyną może być także liczba zgonów, jakie miały miejsce w 2020 r. i 2021 r. związanych z pandemią wywołaną wirusem SARS-CoV-2.

(„Źródło danych GUS”, „Opracowanie własne na podstawie danych GUS”)