Komisja Europejska. Propozycje zmian dot. polityki rolnej

Wypełniając swoje zobowiązanie do zmniejszenia obciążeń administracyjnych dla rolników w UE, Komisja Europejska zaproponowała przegląd niektórych przepisów wspólnej polityki rolnej (WPR).

Chodzi o wprowadzenie uproszczeń przy jednoczesnym utrzymaniu silnej, zrównoważonej i konkurencyjnej polityki w zakresie rolnictwa i żywności w UE.

Wnioski te, związane z warunkowością i planami strategicznymi WPR, mają na celu zmniejszenie obciążeń związanych z kontrolami dla rolników w UE i zapewnienie im większej elastyczności w spełnianiu niektórych warunków środowiskowych. Administracje krajowe skorzystają również z większej elastyczności w stosowaniu niektórych norm.

Dzisiejszy wniosek ustawodawczy jest bezpośrednią odpowiedzią na setki wniosków otrzymanych od organizacji reprezentujących rolników i państw członkowskich i stanowi uzupełnienie krótkoterminowych działań Komisji już prowadzonych w celu zmniejszenia obciążeń administracyjnych dla rolników.

Wniosek zapewnia właściwą równowagę między koniecznością utrzymania roli WPR we wspieraniu przejścia europejskiego rolnictwa na bardziej zrównoważone rolnictwo, oczekiwaniami rolników i państw członkowskich a celem, jakim jest szybkie osiągnięcie porozumienia między Parlamentem Europejskim a Radą.

Jest on starannie skalibrowany i ukierunkowany na utrzymanie wysokiego poziomu ambicji w zakresie środowiska i klimatu w obecnej WPR.

Aby odpowiedzieć na wszystkie obawy wyrażone w ostatnich tygodniach, Komisja przesyła również Radzie i Parlamentowi Europejskiemu dokument otwierający debatę, w którym przedstawiono szereg środków mających na celu poprawę pozycji rolników w łańcuchu dostaw żywności. Lista możliwych działań zostanie omówiona z ministrami rolnictwa na następnym posiedzeniu Rady.

Przedstawiony dziś pakiet wsparcia dla rolników w UE jest odpowiedzią na ostatnie konkluzje Rady Europejskiej, w których wezwano Komisję i Radę do zajęcia się wyzwaniami stojącymi przed unijnym sektorem rolnym.

Przewodnicząca Komisji Europejskiej, Ursula von der Leyen, powiedziała: „Komisja podejmuje zdecydowane i szybkie działania, aby wesprzeć naszych rolników w czasie, gdy zmagają się oni z licznymi wyzwaniami i problemami. Przedstawione dziś wnioski – opracowane w ścisłej współpracy z rolnikami, kluczowymi zainteresowanymi stronami, państwami członkowskimi i posłami do PE – oferują ukierunkowaną elastyczność, aby pomóc rolnikom w wykonywaniu ich ważnej pracy z większym zaufaniem i pewnością. Wysyłamy jasny sygnał, że polityka rolna dostosowuje się do zmieniających się realiów, a jednocześnie koncentruje się na kluczowym priorytecie ochrony środowiska i przystosowania się do zmiany klimatu. Komisja będzie nadal zdecydowanie opowiadać się za naszymi rolnikami, którzy utrzymują bezpieczeństwo żywnościowe UE i działają na pierwszej linii naszych działań na rzecz klimatu i środowiska.

Dostosowanie uwarunkowań do nowych realiów

W pierwszym roku wdrażania obecnej WPR (2023–2027) rolnicy w UE napotkali wyzwania związane z pełnym przestrzeganiem niektórych norm korzystnych dla środowiska i klimatu, zwanych „dobrymi warunkami rolnymi i środowiskowymi”. Ponieważ większość płatności w ramach WPR, które otrzymują rolnicy, jest związana z tym dziewięcioma normami, określa się je również jako warunki.

Komisja proponuje zatem ukierunkowany przegląd niektórych warunków w rozporządzeniu w sprawie planów strategicznych WPR. Przegląd dotyczy następujących warunków:

• Norma GAEC 8 dotycząca obiektów nieprodukcyjnych: Rolnicy w UE będą musieli zachować istniejące elementy krajobrazu na swoich gruntach, ale nie będą już zobowiązani do przeznaczania minimalnej części swoich gruntów ornych na obszary nieprodukcyjne, takie jak grunty ugorowane. Zamiast tego mogą dobrowolnie zdecydować się na utrzymanie części gruntów ornych nieprodukcyjnych lub ustanowienie nowych elementów krajobrazu (takich jak żywopłoty lub drzewa) i tym samym otrzymać dodatkowe wsparcie finansowe w ramach ekoprogramu, które wszystkie państwa członkowskie będą musiały zaoferować w swoich planach strategicznych WPR. Wszyscy rolnicy w UE będą zachęcani do utrzymania obszarów nieprodukcyjnych korzystnych dla różnorodności biologicznej, nie obawiając się utraty dochodów.
• Norma GAEC 7 dotycząca płodozmianu: Rolnicy w UE będą mogli spełnić ten wymóg, decydując się na rotację lub dywersyfikację upraw, w zależności od warunków, w jakich się znajdują, i jeżeli ich kraj postanowi włączyć opcję dywersyfikacji upraw do swoich planów strategicznych WPR. Elastyczność w zakresie dywersyfikacji upraw zamiast wyłącznie płodozmianu umożliwi rolnikom dotkniętym regularną suszą lub nadmiernymi opadami deszczu łatwiejsze spełnienie tego wymogu.
• Norma GAEC 6 dotycząca pokrywy glebowej w okresach wrażliwych: Państwa członkowskie będą miały znacznie większą elastyczność w określaniu okresów, które uznają za wrażliwe, oraz praktyk, które umożliwią spełnienie tego wymogu, w świetle warunków krajowych i regionalnych oraz w kontekście rosnącej zmienności pogody.

Oprócz tych konkretnych zmian Komisja proponuje, aby państwa członkowskie mogły zwolnić niektóre uprawy, typy gleby lub systemy rolnicze z obowiązku przestrzegania wymogów dotyczących uprawy, pokrywy glebowej oraz płodozmianu/dywersyfikacji upraw (odpowiednio GAECS 5, 6, 7). Możliwe mogą być również ukierunkowane wyłączenia umożliwiające zaoranie w celu odtworzenia trwałych użytków zielonych na obszarach Natura 2000 w przypadku szkód spowodowanych drapieżnikami lub gatunkami inwazyjnymi (GAEC 9). Wyłączeniate mogą zostać określone dla całego okresu WPR w planach strategicznych WPR. Powinny one być ograniczone pod względem obszaru i ustanawiane tylko wtedy, gdy okażą się konieczne do rozwiązania konkretnych problemów. Komisja Europejska dokona przeglądu niezbędnych zmian w celu zatwierdzenia wyłączeń i zachowania spójności z ogólnymi celami środowiskowymi planów.

W skrajnych przypadkach niekorzystnych warunków pogodowych uniemożliwiających rolnikom właściwe funkcjonowanie i przestrzeganie wymogów dobrej kultury rolnej zgodnej z ochroną środowiska państwa członkowskie mogą również wprowadzić tymczasowe odstępstwa. Odstępstwate powinny być ograniczone w czasie i mieć zastosowanie wyłącznie do beneficjentów, których to dotyczy.

Aby państwa UE mogły częściej dostosowywać swoje plany strategiczne WPR do zmieniających się warunków, Komisja proponuje podwojenie liczby dozwolonych co roku zmian. Wszelkie udane działania na rzecz uproszczenia muszą być prowadzone w ścisłej współpracy z administracjami krajowymi.

Ponadto Komisja proponuje zwolnienie małych gospodarstw o powierzchni poniżej 10 hektarów z kontroli i kar związanych z przestrzeganiem wymogów warunkowości. Znacznie zmniejszy to obciążenie administracyjne związane z kontrolami dla drobnych producentów rolnych, którzy stanowią 65 % beneficjentów WPR.

W planach strategicznych WPR 32 % całkowitego budżetu WPR (około 98 mld EUR) przeznaczono na dobrowolne działania służące osiągnięciu celów w zakresie środowiska, klimatu i dobrostanu zwierząt. Proponowane zmiany utrzymują ten bezprecedensowy budżet i zapewniają większą elastyczność w osiąganiu celów środowiskowych WPR.

Ponadto państwa członkowskie będą musiały dokonać przeglądu swoich planów strategicznych WPR do 31 grudnia 2025 r., jeżeli szczegółowe akty prawne dotyczące środowiska i klimatu (np. dotyczące ochrony dzikiego ptactwa i siedlisk przyrodniczych dzikiej fauny i flory oraz ochrony wód) zostaną zaktualizowane na szczeblu UE.

Poprawa wynagrodzeń rolników i ich pozycji w łańcuchu dostaw żywności

Wzmocnienie pozycji rolników w łańcuchu dostaw żywności jest jednym z kluczowych celów WPR. Na szczeblu UE wprowadzono już szereg środków mających na celu zapewnienie większej sprawiedliwości i ochronę rolników przed nieuczciwymi praktykami handlowymi. Chociaż stopień zaufania i współpracy między podmiotami w łańcuchu rośnie, pełne wdrożenie i egzekwowanie dostępnych narzędzi polityki wymaga czasu i należy zrobić więcej.

Aby wnieść wkład w toczące się dyskusje z ministrami rolnictwa i Parlamentem Europejskim, Komisja przedstawia kilka wariantów działań, które można by podjąć w perspektywie krótko- i średnioterminowej.

Po pierwsze, w ramach natychmiastowego rezultatu Komisja uruchomi obserwatorium kosztów produkcji, marż i praktyk handlowych w łańcuchu dostaw produktów rolno-spożywczych. Obserwatorium to,złożone z przedstawicieli wszystkich sektorów łańcucha dostaw żywności oraz przedstawicieli państw członkowskich i Komisji, zwiększy przejrzystość kosztów i marż w łańcuchu dzięki upublicznieniu danych i wymianie informacji w celu budowania zaufania między zainteresowanymi stronami i ustalenia wspólnej diagnozy sytuacji. Oczekuje się, że pierwsze posiedzenie odbędzie się latem tego roku.

Po drugie, Komisja proponuje warianty ukierunkowanych ulepszeń obecnych ram prawnych określonych w rozporządzeniu ustanawiającym wspólną organizację rynków produktów rolnych. Wariantyte obejmują wzmocnienie przepisów mających zastosowanie do umów zawieranych przez rolników z nabywcami w przemyśle spożywczym lub detalicznym oraz wzmocnienie organizacji producentów, aby umożliwić rolnikom współpracę i wspólne działanie w bardziej skuteczny sposób z innymi podmiotami w łańcuchu dostaw żywności. Celem jest pomoc w korygowaniu zakłóceń równowagi w łańcuchu przy jednoczesnym zachowaniu podstawowej zasady zorientowania na rynek. W tym samym duchu Komisja proponuje możliwość wprowadzenia nowych przepisów dotyczących transgranicznego egzekwowania nieuczciwych praktyk handlowych. Obecnie co najmniej 20 % produktów rolnych i spożywczych spożywanych w danym państwie członkowskim pochodzi z innego państwa członkowskiego. Istnieje potrzeba zacieśnienia współpracy między krajowymi organami egzekwowania prawa, w szczególności poprzez usprawnienie wymiany informacji i gromadzenie kar.

Po trzecie, Komisja przeprowadzi dogłębną ocenę dyrektywy w sprawie nieuczciwych praktyk handlowych w łańcuchu dostaw żywności, która obowiązuje od 2021 r. Pierwsze sprawozdanie zostanie przedstawione wiosną 2024 r., w którym przedstawione zostaną skonsolidowane postępy we wdrażaniu niniejszej dyrektywy przez państwa członkowskie. Sprawozdanie to zostanie następnie uwzględnione w bardziej szczegółowej ocenie, którą Komisja przedstawi w 2025 r., a w stosownych przypadkach mogą jej towarzyszyć wnioski ustawodawcze.

Dyskusje z państwami członkowskimi na temat tych możliwych środków będą się odbywać w kilku formatach, w szczególności na zbliżającym się posiedzeniu Rady ds. Rolnictwa w dniu 26 marca.

Kontekst ogólny

Komisja dołożyła wszelkich starań, aby zaproponować terminowe i konkretne działania w odpowiedzi na obawy rolników dotyczące zmniejszenia obciążeń administracyjnych. Prace te były prowadzone w ścisłej współpracy z przedstawicielami rolników i państwami członkowskimi, z cenną pomocą belgijskiej prezydencji UE. Obecnie niezwykle ważne jest, aby współprawodawcy osiągnęli porozumienie w sprawie dzisiejszego wniosku ustawodawczego w odpowiednim czasie, aby zapewnić rolników, że te nowe środki mogą zacząć obowiązywać jak najszybciej.

System warunkowości i wyodrębnienie środków budżetowych, wraz z szeregiem innych kluczowych narzędzi zielonej architektury WPR, pozostają w mocy, aby zapewnić ogólny wyższy poziom ambicji obecnej WPR w porównaniu z przeszłością. Proponowane dziś zmiany doprowadzą do bardziej przewidywalnej polityki, która nie wymaga rocznych odstępstw i nieproporcjonalnych wysiłków ze strony rolników.

W ubiegłym roku Komisja wykazała się już elastycznym i pragmatycznym podejściem, przewidując odstępstwa od warunkowości w zakresie płodozmianu (GAEC 7) i gruntów ugorowanych (GAEC 8). W tym roku 13 lutego potwierdzono częściowe odstępstwo dla unijnych rolników na 2024 r. dotyczące gruntów ugorowanych. Oprócz tego odstępstwa Komisja rozpoczęła w dniu 22 lutego szereg działań krótkoterminowych, które są obecnie w toku lub zostały już wdrożone. Na przykład zmiana dotycząca obliczania powierzchni trwałych użytków zielonych została przyjęta w dniu 12 marca w celu uwzględnienia sytuacji rolników przechodzących z hodowli zwierząt gospodarskich na rośliny uprawne.

7 marca Komisja rozpoczęła badanie na temat uproszczenia skierowane bezpośrednio do rolników w UE, aby określić złożoność wynikającą z przepisów WPR oraz innych przepisów UE dotyczących żywności i rolnictwa. Równolegle przeprowadzono i zakończono obecnie, 15 marca, internetowe badanie opinii rolników i mniejszych dostawców na temat nieuczciwych praktyk handlowych.

Państwa członkowskie odgrywają kluczową rolę w ograniczaniu i proporcjonalności obciążeń administracyjnych dla rolników do osiągnięcia celów prawodawstwa UE. Istotne jest, aby nie nakładano żadnych wymogów wykraczających poza to, co jest wymagane w przepisach dotyczących WPR. Dlatego też wszelkie udane działania na rzecz uproszczenia muszą być prowadzone w ścisłej współpracy z administracjami krajowymi i samymi rolnikami. Komisja będzie nadal ułatwiać wymianę dobrych praktyk.

Pakiet Komisji dotyczącego wsparcia dla rolników w UE

Realizując swoje zobowiązanie do zmniejszenia obciążeń administracyjnych dla rolników w UE, Komisja Europejska zaproponowała dziś przegląd niektórych przepisów wspólnej polityki rolnej (WPR) związanych z warunkowością i planami strategicznymi WPR. Wnioskite mają na celu zmniejszenie obciążeń związanych z kontrolami dla rolników w UE oraz zapewnienie im większej elastyczności w spełnianiu określonych warunków środowiskowych. Administracje krajowe skorzystają również z większej elastyczności w stosowaniu niektórych norm.

Aby odpowiedzieć na wszystkie obawy wyrażone w ostatnich tygodniach, Komisja przesyła również Radzie i Parlamentowi Europejskiemu dokument otwierający debatę, w którym przedstawiono szereg środków mających na celu poprawę pozycji rolników w łańcuchu dostaw żywności. Lista możliwych działań zostanie omówiona z ministrami rolnictwa na następnym posiedzeniu Rady.

Zmniejszenie presji wywieranej na rolników

1. Czym są warunki WPR lub „warunki dobrej kultury rolnej zgodnej z ochroną środowiska” (GAEC)?

Aby otrzymać unijne wsparcie dochodu, rolnicy muszą przestrzegać wymogów warunkowości. Składa się on z dwóch rodzajów wymogów: szereg „wymogów ustawowych w zakresie zarządzania”, opartych na przykład na przepisach dotyczących ochrony środowiska, oraz zestaw dziewięciu norm korzystnych dla środowiska i klimatu. Te ostatnie określa się mianem norm dobrej kultury rolnej zgodnej z ochroną środowiska, co oznacza „dobre warunki rolnicze i środowiskowe”.

Normy ustanowione w 2021 r. mają na celu:

• utrzymanie pewnego udziału trwałych użytków zielonych w całkowitej powierzchni użytków rolnych (GAEC 1)
• ochrona terenów podmokłych i torfowisk (GAEC 2)
• utrzymanie materii organicznej gleby i jej struktury poprzez zakaz spalania ściernisk ornych (GAEC 3)
• ochrona wody przed zanieczyszczeniem poprzez ustanowienie stref buforowych wzdłuż cieków wodnych (GAEC 4)
• zapobieganie erozji gleby za pomocą odpowiednich praktyk (GAEC 5)
• ochrona gleby poprzez określenie wymogów dotyczących minimalnej pokrywy glebowej (GAEC 6)
• zachowanie potencjału gleby poprzez płodozmian (GAEC 7)
• utrzymanie obszarów nieprodukcyjnych i elementów krajobrazu oraz zapewnienie zachowania elementów krajobrazu poprzez, na przykład, zakaz ścinania żywopłotów i drzew podczas okresu lęgowego i wychowu młodych ptaków (GAEC 8)
• ochrona wrażliwych pod względem środowiskowym trwałych użytków zielonych na obszarach Natura 2000 (GAEC 9).

2. Dlaczego Komisja zaproponowała te środki?

Rolnicy borykają się z wyjątkowymi trudnościami i niepewnością. W szczególności ubiegły rok charakteryzował się rosnącą częstotliwością ekstremalnych zjawisk meteorologicznych, w tym susz i powodzi w różnych częściach Unii. Wydarzenia te mają wpływ na produkcję i dochody rolników, a także na kalendarz normalnych praktyk agronomicznych, które wywierają silną presję na rolników w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu. Ponadto rozporządzenie w sprawie planów strategicznych WPR zostało uzgodnione przed rozpoczęciem rosyjskiej wojny napastniczej na dużą skalę w Ukrainie, której szersze skutki geopolityczne nadal wywierają silny wpływ na rynki i marże rolników, a także na kontekst europejskiej polityki rolnej.

Oprócz tych zewnętrznych zdarzeń niepożądanych w pierwszym roku wdrażania planów strategicznych WPR wyraźnie stwierdzono, że konieczne są dostosowania, aby zapewnić skuteczną realizację planów i ograniczyć biurokrację. Chociaż przyczyny powszechnych protestów rolników w państwach członkowskich UE są złożone i zróżnicowane, wyżej wymienione powody stanowią istotną część kontekstu. Na posiedzeniu 1 lutego 2024 r. Rada Europejska omówiła wyzwania w sektorze rolnym, w tym obawy zgłaszane przez rolników podczas protestów. Podkreślając zasadniczą rolę WPR, Rada i Komisja wezwały Radę i Komisję do kontynuowania niezbędnych prac w celu rozwiązania tych problemów.

Komisja utrzymuje regularne kontakty z przedstawicielami sektora rolnego i podjęła już w ostatnich latach działania mające na celu wsparcie rolników, w przypadku gdy takie wsparcie było konieczne i uzasadnione. W lipcu 2022 r. wprowadziliśmy odstępstwo od norm GAEC 7 i 8, które będzie miało zastosowanie do 2023 r., w czasie gdy nie było protestów. Ponadto Komisja zapewniła unijnym rolnikom pakiet wsparcia w wysokości 500 mln EUR w 2022 r. i 2023 r.

Komisja codziennie współpracuje z rolnikami i na rzecz rolników w ramach WPR oraz stosując, w razie potrzeby i w stosownych przypadkach, szereg środków nadzwyczajnych. Za pomocą dzisiejszych wniosków Komisja dąży do dobrze ukierunkowanych dostosowań w rozporządzeniach dotyczących planów strategicznych WPR, aby zaradzić pewnym trudnościom we wdrażaniu.

3. Jaki jest wniosek Komisji w odniesieniu do warunków i w jaki sposób przynoszą one korzyści rolnikom?

Dzisiejszy wniosek ustawodawczy jest bezpośrednią i wyważoną odpowiedzią na setki wniosków otrzymanych od przedstawicieli rolników i państw członkowskich, a także uzupełnia krótkoterminowe działania Komisji już prowadzone w celu zmniejszenia obciążeń administracyjnych dla rolników w UE.

W przypadku rolników wnioski te zmniejszą obciążenie związane z kontrolami i zapewnią większą elastyczność w zakresie zgodności z pewnymi warunkami środowiskowymi. Administracje krajowe skorzystają również z większej elastyczności w stosowaniu niektórych norm w sposób bardziej zgodny z realiami rolnictwa.

Aby zapewnić bardziej przewidywalną i pragmatyczną politykę, która nie wymaga rocznych odstępstw i nieproporcjonalnych wysiłków ze strony rolników, oraz w odpowiedzi na wnioski państw członkowskich i rolników, Komisja proponuje zmianę tych warunków:

• Norma GAEC 8 dotycząca obiektów nieprodukcyjnych: Rolnicy w UE będą musieli zachować istniejące elementy krajobrazu na swoich gruntach, ale nie będą już zobowiązani do przeznaczania minimalnej części swoich gruntów ornych na obszary nieprodukcyjne, takie jak grunty ugorowane. Zamiast tego mogą dobrowolnie zdecydować się na utrzymanie części gruntów ornych nieprodukcyjnych lub ustanowienie nowych elementów krajobrazu (takich jak żywopłoty lub drzewa) i tym samym otrzymać dodatkowe wsparcie finansowe w ramach ekoprogramu, które wszystkie państwa członkowskie będą musiały zaoferować w swoich planach strategicznych WPR. Wszyscy rolnicy w UE będą zachęcani do utrzymania obszarów nieprodukcyjnych korzystnych dla różnorodności biologicznej, nie obawiając się utraty dochodów.
• Norma GAEC 7 dotycząca płodozmianu: Rolnicy w UE będą mogli spełnić ten wymóg, decydując się na rotację lub dywersyfikację upraw, w zależności od warunków, w jakich się znajdują, i jeżeli ich kraj postanowi włączyć opcję dywersyfikacji upraw do swoich planów strategicznych WPR. Elastyczność w zakresie dywersyfikacji upraw zamiast wyłącznie płodozmianu umożliwi rolnikom dotkniętym regularną suszą lub nadmiernymi opadami deszczu łatwiejsze spełnienie tego wymogu.  
• Norma GAEC 6 dotycząca pokrywy glebowej w okresach wrażliwych: Państwa członkowskie będą miały znacznie większą elastyczność w określaniu okresów, które uznają za wrażliwe, oraz praktyk, które umożliwią spełnienie tego wymogu, w świetle warunków krajowych i regionalnych oraz w kontekście rosnącej zmienności pogody.

Oprócz tych konkretnych zmian Komisja proponuje, aby państwa członkowskie mogły zwolnić niektóre uprawy, typy gleby lub systemy rolnicze z obowiązku przestrzegania wymogów dotyczących uprawy, pokrywy glebowej oraz płodozmianu/dywersyfikacji upraw (odpowiednio GAECS 5, 6 i 7). Możliwe mogą być również ukierunkowane wyłączenia umożliwiające zaoranie w celu odtworzenia trwałych użytków zielonych na obszarach Natura 2000 w przypadku szkód spowodowanych drapieżnikami lub gatunkami inwazyjnymi (GAEC 9). Te ukierunkowane wyłączenia mogą zostać ustanowione na cały okres WPR w ich planach strategicznych WPR, powinny być ograniczone pod względem obszaru i ustanawiane tylko wtedy, gdy okażą się konieczne do rozwiązania konkretnych problemów. Komisja Europejska dokona przeglądu niezbędnych zmian w celu zatwierdzenia wyłączeń i zachowania spójności z ogólnymi celami środowiskowymi planów.

Ponadto w skrajnych przypadkach niekorzystnych warunków pogodowych uniemożliwiających rolnikom właściwe funkcjonowanie i przestrzeganie wymogów dobrej kultury rolnej zgodnej z ochroną środowiska państwa członkowskie mogą również wprowadzić tymczasowe odstępstwa. Odstępstwa te powinny być ograniczone w czasie i mieć zastosowanie wyłącznie do beneficjentów, których to dotyczy.

Ponadto małe gospodarstwa rolne o powierzchni poniżej 10 hektarów są zwolnione z kontroli i kar związanych ze zgodnością z wymogami warunkowości zawartymi we wniosku Komisji dotyczącym przeglądu WPR. Znacznie zmniejszy to obciążenie administracyjne związane z kontrolami dla drobnych producentów rolnych, którzy stanowią 65 % beneficjentów WPR.

4. W jaki sposób wpływa to na cele środowiskowe WPR?

Komisja uważa, że wnioski dotyczące uproszczenia są wystarczająco starannie skalibrowane i ukierunkowane na utrzymanie wysokiego poziomu ambicji w zakresie środowiska i klimatu w obecnej WPR.

Wniosek Komisji dotyczący ukierunkowanego przeglądu niektórych warunków określonych w rozporządzeniu w sprawie planów strategicznych WPR zapewnia równowagę między koniecznością utrzymania roli WPR we wspieraniu przejścia europejskiego rolnictwa na zrównoważone rolnictwo, oczekiwaniami rolników i państw członkowskich a celem, jakim jest szybkie osiągnięcie porozumienia między Parlamentem Europejskim a Radą.

W planach strategicznych WPR 32 % całkowitego budżetu WPR (około 98 mld EUR) przeznaczono na dobrowolne działania służące osiągnięciu celów w zakresie środowiska, klimatu i dobrostanu zwierząt.

System warunkowości i wyodrębnienie środków budżetowych wraz z szeregiem innych kluczowych narzędzi zielonej architektury WPR (na przykład minimalne wymogi dotyczące wydatków na ekoprogramy i rozwój obszarów wiejskich) pozostają w mocy, aby zapewnić ogólny wyższy poziom ambicji obecnej WPR w porównaniu z przeszłością. Na przykład norma GAEC 6 zachowuje te same zasady i definicję, z większą elastycznością dla państw członkowskich. Norma GAEC 8 zachowuje pewne obowiązkowe wspólne elementy (np. obowiązek zachowania istniejących elementów krajobrazu) i zastępuje ten obowiązek mechanizmem wsparcia dla rolników, dając im możliwość uzyskania rekompensaty za pozostawienie gruntów bezprodukcyjnych. Systemy dobrowolne nadal będą rekompensować zobowiązania wykraczające poza poziom bazowy dobrej kultury rolnej zgodnej z ochroną środowiska, w związku z czym łączny wkład na rzecz środowiska i klimatu jest nadal wyższy niż w poprzednim okresie.

Dlatego też ogólny wkład planów strategicznych WPR powinien być mierzony na poziomie zielonej architektury i uwzględniać wkład zarówno ekoprogramów, jak i odpowiedniego wsparcia rozwoju obszarów wiejskich.

Państwa członkowskie mają możliwość wzmocnienia dobrowolnego aspektu swoich planów strategicznych WPR, a obecnie Komisja oferuje im również możliwość częstszego dostosowywania swoich planów, zwłaszcza w celu wzmocnienia aspektów klimatycznych i środowiskowych.

Państwa członkowskie będą musiały dokonać przeglądu swoich planów strategicznych WPR do 31 grudnia 2025 r., jeżeli szczegółowe akty prawne dotyczące środowiska i klimatu (np. dotyczące ochrony dzikiego ptactwa i siedlisk przyrodniczych dzikiej fauny i flory oraz ochrony wód) zostaną zaktualizowane na szczeblu UE.

Komisja dokona przeglądu planów strategicznych WPR w późniejszym okresie programowania (2023–2027), aby ocenić ich skuteczność i ogólny wpływ, w tym na cele klimatyczne i środowiskowe. Proponowane środki zachowują ogólny kierunek i ambicje obecnej WPR oraz jej kluczową rolę we wspieraniu przejścia europejskiego rolnictwa na zrównoważone rolnictwo.

5. Czy przed przedstawieniem tych wniosków Komisja skonsultowała się z przedstawicielami rolników, państwami członkowskimi i Parlamentem Europejskim?

W związku z powszechnymi protestami rolników oraz w celu przeanalizowania obciążenia administracyjnego spoczywającego na barkach rolników, a także określenia obszarów wymagających poprawy, Komisja zwróciła się do czterech wiodących organizacji rolniczych na szczeblu UE o przedstawienie wniosków dotyczących środków na szczeblu UE (WPR i innych przepisów UE), które mogą zmniejszyć obciążenia administracyjne dla rolników.

Jednocześnie Komisja przeprowadziła konsultacje ze wszystkimi państwami członkowskimi za pośrednictwem prezydencji belgijskiej, które scentralizowały wszystkie swoje uwagi. Ponadto Komisja Rolnictwa i Rozwoju Wsi Parlamentu Europejskiego wysłała pismo, w którym wskazała sześć obszarów, w których uważa, że konieczne jest podjęcie konkretnych i natychmiastowych działań. Ten proces konsultacji ad hoc zaowocował szerokim zakresem sugestii i propozycji, które stanowiły podstawę wyważonego i ukierunkowanego wniosku Komisji.

6. W jaki sposób zapewnić, aby państwa członkowskie nie wprowadzały większej liczby przepisów i biurokracji przy wdrażaniu przepisów WPR i norm dobrej kultury rolnej zgodnej z ochroną środowiska?

Obecna WPR jest wdrażana przez państwa członkowskie za pośrednictwem ich planów strategicznych WPR. Wszelkie udane działania na rzecz uproszczenia muszą być prowadzone w ścisłej współpracy z administracjami krajowymi. Istotne jest, aby państwa członkowskie odegrały również swoją rolę, w pełni wykorzystywały nowe wprowadzone mechanizmy elastyczności i nie nakładały wymogów wykraczających poza to, co jest wymagane na mocy przepisów dotyczących WPR.

Komisja będzie wspierać państwa członkowskie w upraszczaniu ich interwencji, w tym zapewniając doradztwo oparte na najlepszych praktykach oraz badając możliwości zapobiegania niepotrzebnym komplikacjom i obciążeniom administracyjnym dla beneficjentów.  

7. Czy małe gospodarstwa są zwolnione z obowiązku przestrzegania norm dobrej kultury rolnej zgodnej z ochroną środowiska?

Małe gospodarstwa rolne o powierzchni poniżej 10 hektarów nie są zwolnione z obowiązku przestrzegania wymogów dobrej kultury rolnej zgodnej z ochroną środowiska, lecz z kontroli tych warunków i z kar. To zwolnienie z kontroli i kar uprości pracę drobnych producentów rolnych, którzy stanowią 65 % beneficjentów WPR. Ponadto uproszczenie metodyki niektórych kontroli, zapowiedziane 22 lutego i przedstawione już państwom członkowskim, zmniejszy liczbę wizyt w gospodarstwach nieobjętych zwolnieniem z kontroli nawet o 50 %. 

Zmniejszy to obciążenie dla drobnych producentów rolnych i uwolni zasoby w administracjach krajowych.

8. Jak państwo członkowskie może zmienić swój plan strategiczny WPR i jak często?

Obecna WPR jest wdrażana przez państwa członkowskie za pośrednictwem ich planów strategicznych WPR. Wszelkie udane działania na rzecz uproszczenia muszą być prowadzone w ścisłej współpracy z administracjami krajowymi. Aby zagwarantować, że nadal zapewniają one rolnikom odpowiednie ramy wsparcia i będą mogły dostosowywać się do zmieniających się warunków, Komisja proponuje podwojenie liczby wniosków o zmianę dopuszczalnych dla każdego państwa członkowskiego w danym roku kalendarzowym.

Zmiany mogą obejmować przesunięcie budżetu między interwencjami a filarami (płatności bezpośrednie, rozwój obszarów wiejskich), tworzenie nowych ekoprogramów w celu zwiększenia liczby działań na rzecz ochrony środowiska lub wprowadzenie nowych priorytetów. Zgodnie z wnioskiem Komisji państwa członkowskie mogłyby składać dwa wnioski o zmianę w roku kalendarzowym zamiast jednego, jak ma to miejsce obecnie. Nadal mogłyby one składać trzy kolejne wnioski o zmiany, które należy wykorzystać w dowolnym momencie w okresie obowiązywania planu strategicznego WPR. Ponadto przewiduje się dalsze przypadki zmiany planów w odpowiedzi na sytuacje nadzwyczajne i wyjątkowe okoliczności (np. klęski żywiołowe).

Każdy wniosek o zmianę musi być dobrze wyjaśniony i powinien wskazywać, w jaki sposób zmiany wpłyną na osiągnięcie celów szczegółowych określonych w rozporządzeniu. Komisja Europejska analizuje wnioski o zmianę planów strategicznych WPR pod kątem celów wyznaczonych na szczeblu UE. Komisja musi zatwierdzić lub odrzucić wniosek w terminie trzech miesięcy od jego złożenia. Termin ten może jednak zostać przerwany/przedłużony formalnym pismem z uwagami Komisji, które ma zostać wydane w ciągu 30 dni od otrzymania wniosku o zmianę. Pismo z uwagami Komisji „zaprzestaje zegara” procedury zatwierdzania zmian, a czas wznawiałby się od momentu, w którym państwo członkowskie zareaguje i przedstawi wymagane wyjaśnienia.

W odpowiedzi na wnioski państw członkowskich o uproszczenie Komisja przedstawi państwom członkowskim wiosną uproszczoną metodykę w celu uproszczenia i skrócenia procesu zatwierdzania zmian. Mogłoby to oznaczać obniżenie poziomu szczegółowości, o który zwrócono się do państw członkowskich, określenie dobrych praktyk, które mogłyby zostać wdrożone przez państwa członkowskie w celu wsparcia sprawniejszego procesu zatwierdzania zmian, a także udoskonalenie narzędzi informatycznych wykorzystywanych w tych procesach.

9. Kiedy proponowane środki będą miały zastosowanie do rolników?

Komisja dołożyła wszelkich starań, aby zaproponować szybki zestaw pierwszych konkretnych działań w odpowiedzi na obawy rolników i państw członkowskich. Obecnie niezwykle ważne jest, aby Rada i Parlament Europejski osiągnęły porozumienie w sprawie tego wniosku ustawodawczego w odpowiednim czasie, aby zapewnić rolników, że te nowe środki mogą zacząć obowiązywać jak najszybciej. Jeżeli możliwe będzie szybkie osiągnięcie porozumienia, niektóre środki mogą wejść w życie już w 2024 r.

10. Czy ma to wpływ na WPR po 2027 r.?

Zmiany legislacyjne miałyby zastosowanie do obecnej WPR. Prace nad WPR po 2027 r. są zgodne z procesem lepszego stanowienia prawa, który obejmuje ocenę skutków, a następnie wniosek ustawodawczy. Oczekuje się, że wniosek zostanie przedstawiony w następnej kadencji Komisji w ramach czasowych, które zostaną określone przez następne kolegium komisarzy. Obecnie Komisja angażuje się w szereg wstępnych wymian z zainteresowanymi stronami w ramach swoich grup dialogu obywatelskiego oraz z ekspertami z państw członkowskich.

11. W jaki sposób jest on powiązany ze strategicznym dialogiem na temat przyszłości rolnictwa?

Zestaw proponowanych ograniczonych dostosowań rozporządzeń w sprawie WPR ma być stosowany w perspektywie krótko- i średnioterminowej.

Strategiczny dialog na temat przyszłości rolnictwa to przedsięwzięcie długoterminowe, którego celem jest wspieranie wspólnej wizji przyszłości rolnictwa i systemów żywnościowych UE. Komisja Europejska przewodniczy jej niezależnie, a jej członkowie, reprezentujący kluczowe zainteresowane strony z całego łańcucha rolno-spożywczego, przedstawią swoje wnioski do lata 2024 r.  Prace w ramach dialogu skupiają się na czterech pytaniach:

• W jaki sposób możemy zapewnić naszym rolnikom i społecznościom wiejskim, w których żyją, lepszą perspektywę, w tym odpowiedni poziom życia?
• W jaki sposób możemy wspierać rolnictwo w granicach naszej planety i jej ekosystemu?
• W jaki sposób możemy lepiej wykorzystać ogromne możliwości oferowane przez wiedzę i innowacje technologiczne?
• W jaki sposób możemy promować jasną i prosperującą przyszłość europejskiego systemu żywnościowego w konkurencyjnym świecie?

Zakres, prace i cele dialogu strategicznego są znacznie szersze niż obecne środki upraszczające.

Poprawa pozycji rolników w łańcuchu dostaw żywności

1. Jakie są obowiązujące przepisy chroniące rolników w UE i pomagające im zapewnić godziwe wynagrodzenie?

Łańcuch dostaw żywności charakteryzuje się różnym stopniem koncentracji. 95 % podmiotów w sektorze środków produkcji rolnej i przemysłu spożywczego to mikroprzedsiębiorstwa lub małe przedsiębiorstwa, ale na rynku dominuje niewielka liczba dużych przedsiębiorstw. Natomiast 9,1 mln gospodarstw rolnych jest nadal bardzo rozdrobniony (średnia wielkość gospodarstwa w UE wynosi 17,4 ha).

Unia Europejska przyjęła już szereg środków mających na celu zaradzenie tej sytuacji i zapewnienie solidnego i sprawiedliwego łańcucha dostaw produktów rolno-spożywczych, umożliwiającego rolnikom czerpanie korzyści z możliwości rynkowych. Wśród tych środków znajdują się pewne wyłączenia z reguł konkurencji, przepisy wspierające współpracę rolników, zawieranie umów i zwiększenie przejrzystości rynku określone w rozporządzeniu o wspólnej organizacji rynków, które weszło w życie 20 grudnia 2013 r. i zostało ostatnio zmienione w grudniu 2021 r. Dyrektywa w sprawie nieuczciwych praktyk handlowych (dyrektywa w sprawie nieuczciwych praktyk handlowych), która weszła w życie w dniu1 maja 2019 r., wprowadziła również zakaz niektórych nadużyć ze strony nabywców i zobowiązała państwa członkowskie do jej transpozycji do prawa krajowego przed dniem 1 maja 2021 r. Dyrektywa w sprawie nieuczciwych praktyk handlowych chroni rolników i mniejszych dostawców produktów rolnych i spożywczych przed 16 nieuczciwymi praktykami handlowymi.

Takie środki regulacyjne zwiększają zaufanie i współpracę w łańcuchu.  Podmioty prywatne i organy publiczne powinny w pełni wykorzystać potencjał tych instrumentów.

2. Dlaczego konieczne są dodatkowe środki, jeżeli Komisja już wprowadziła przepisy?

Ostatnie lata charakteryzowały się bezprecedensowym wzrostem kosztów środków produkcji rolnej związanych z energią oraz przedłużającym się okresem wysokiej inflacji, co miało wpływ na koszty wszystkich rolników i ceny żywności. Jednocześnie rolnicy nadal dokładają starań, aby ich produkcja była bardziej zrównoważona pod względem środowiskowym, i oczekują, że będą wynagradzani za ich wysiłki. Pomimo ogólnej nieelastyczności popytu na żywność wielu konsumentów zmagających się ze wzrostem kosztów utrzymania ukierunkowało swoje wzorce konsumpcji na tańsze produkty spożywcze. Dodatkowo zdestabilizowało to dystrybucję wartości dodanej w całym łańcuchu i znacznie zwiększyło postrzegany stopień niepewności, w jakiej działają rolnicy w UE. Podsycało to protesty i brak zaufania wraz z innymi przyczynami niezadowolenia, co świadczy o potrzebie zaproponowania dodatkowych środków mających na celu przywrócenie zaufania w łańcuchu dostaw produktów rolno-spożywczych.

3. Jakie środki proponuje Komisja w celu poprawy pozycji unijnych rolników w łańcuchu dostaw żywności?

W odpowiedzi na apele rolników i państw członkowskich o opracowanie nowych środków mających na celu wzmocnienie pozycji rolników w łańcuchu dostaw żywności Komisja przedstawiła w dokumencie otwierającym debatę szereg środków krótko-, średnio- i długoterminowych:

• Środki natychmiastowego wdrożenia, obejmujące środki o charakterze nieustawodawczym mające na celu poszerzenie bazy wiedzy na temat kwestii prawnych i gospodarczych mających wpływ na funkcjonowanie łańcucha oraz wprowadzenie faktów i przejrzystości do debaty. Środki te obejmują utworzenie obserwatorium kosztów produkcji, marż i praktyk handlowych oraz przyjęcie sprawozdania na temat zaktualizowanego stanu wdrożenia dyrektywy w sprawie nieuczciwych praktyk handlowych przez państwa członkowskie.

• Środki krótkoterminowe w drugim i trzecim kwartale 2024 r., obejmujące dwa wnioski ustawodawcze Komisji: Pierwszy z nich polegałby na ukierunkowanej zmianie rozporządzenia o wspólnej organizacji rynków w celu wzmocnienia przepisów dotyczących umów, organizacji producentów i współpracy między rolnikami. Wprowadziłyby one również zachęcające ramy rozwoju systemów sprawiedliwego handlu i krótkich łańcuchów dostaw, mające na celu poprawę wynagrodzeń rolników, oraz zapewniłyby warunki dla rozszerzenia umów w sprawie zrównoważonego rozwoju na zrównoważony rozwój, tak aby obejmowały one zrównoważony rozwój społeczny. Drugi wniosek zawierałby nowe przepisy dotyczące transgranicznego egzekwowania nieuczciwych praktyk handlowych. Obecnie co najmniej 20 % produktów rolnych i spożywczych spożywanych w danym państwie członkowskim pochodzi z innego państwa członkowskiego. Istnieje potrzeba zacieśnienia współpracy między krajowymi organami egzekwowania prawa oraz poprawy m.in. wymiany informacji i gromadzenia kar.
• Środki średnio- i długoterminowe w 2025 r.: Komisja przeprowadzi dogłębną ocenę dyrektywy w sprawie nieuczciwych praktyk handlowych w łańcuchu dostaw żywności, której w stosownych przypadkach mogłyby towarzyszyć wnioski ustawodawcze.   
• Proponuje się również środki towarzyszące w dziedzinie zamówień publicznych oraz w celu egzekwowania lepszego wdrażania obowiązujących przepisów dotyczących produktów rolnych przywożonych lub produkowanych w Unii z przeznaczeniem na rośliny, żywność i pasze.

4. Czy Komisja wdroży wszystkie pomysły zawarte w dokumencie otwierającym debatę?

Komisja niezwłocznie wdroży krótkoterminowe środki o charakterze nieustawodawczym przedstawione w dokumencie otwierającym debatę. Oczekuje się, że pierwsze posiedzenie obserwatorium kosztów produkcji, marż i praktyk handlowych w łańcuchu dostaw produktów rolno-spożywczych odbędzie się latem tego roku.

W przypadku innych przedstawionych pomysłów wymiana poglądów z państwami członkowskimi i posłami do Parlamentu Europejskiego przyczyni się do dalszego udoskonalenia i kalibracji proponowanych środków.

5. W jaki sposób środki te wpłyną na podobne inicjatywy na szczeblu państw członkowskich?

Proponowane środki uzupełnią podobne inicjatywy podejmowane na szczeblu państw członkowskich i ustanowią wspólne podejście do organizacji rynków rolnych i transgranicznego egzekwowania nieuczciwych praktyk handlowych.

6. Czy środki te uprzedzają wyniki podobnych prac w ramach strategicznego dialogu na temat przyszłości rolnictwa?

Nie, natychmiastowe i krótkoterminowe środki mogą zostać wdrożone przed osiągnięciem wyników prac w ramach dialogu strategicznego, natomiast dyskusje prowadzone w ramach dialogu strategicznego na temat przyszłości rolnictwa będą stanowić podstawę ewentualnych dodatkowych środków.

7. Na czym będzie się składać planowane obserwatorium? Jakie będą jej cele i zadania?

Obserwatorium przyjmie formę nieformalnej grupy ekspertów, tak jak ma to miejsce w przypadku innych istniejących obserwatoriów rynku UE w sektorze rolnym. Połączy on Komisję, państwa członkowskie i podmioty prywatne w całym łańcuchu dostaw żywności w celu wymiany informacji w oparciu o dostępne dowody i fakty, ustalenia wspólnej diagnozy sytuacji oraz zbadania sposobów zwiększenia przejrzystości kosztów i marż w łańcuchu dostaw, przy jednoczesnym poszanowaniu zasad poufności i konkurencji. Obserwatorium będzie również dążyć do określenia istniejących i pojawiających się praktyk handlowych i ustaleń umownych, które mogą mieć pozytywny lub negatywny wpływ na funkcjonowanie łańcucha dostaw.

Członkowie Obserwatorium zostaną wybrani w drodze otwartego zaproszenia do zgłaszania kandydatur.

Posiedzenia grupy ekspertów będą organizowane regularnie, a sprawozdania podsumowujące z tych wymian będą udostępniane ogółowi społeczeństwa.

8. Jeżeli ocena dyrektywy w sprawie nieuczciwych praktyk handlowych jest nadal w toku, dlaczego Komisja proponuje nowe przepisy dotyczące transgranicznego egzekwowania nieuczciwych praktyk handlowych?

Zgodnie z obowiązującymi przepisami dyrektywa nakłada na organy egzekwowania prawa obowiązek współpracy między sobą i z Komisją oraz wzajemnej pomocy w dochodzeniach dotyczących nieuczciwych praktyk handlowych o wymiarze transgranicznym. Doświadczenie krajowych organów egzekwowania prawa w stosowaniu dyrektywy pokazuje jednak, że mogą pojawić się trudności proceduralne przy prowadzeniu dochodzeń transgranicznych, wymianie informacji z innymi organami egzekwowania prawa lub pobieraniu grzywien od podmiotów gospodarczych mających siedzibę w innym państwie członkowskim. W związku z tym istnieje potrzeba zacieśnienia współpracy między organami egzekwowania prawa w celu zmniejszenia ryzyka, że wielonarodowi nabywcy lub usługodawcy wykorzystają potencjalne luki w egzekwowaniu przepisów w stosowaniu dyrektywy do nakładania zakazanych nieuczciwych praktyk handlowych na swoich dostawców w transakcjach transgranicznych.

Z tego powodu Komisja rozważa wniosek dotyczący odrębnego rozporządzenia mającego na celu ułatwienie transgranicznych dochodzeń przeciwko nieuczciwym praktykom handlowym. Celem niniejszego rozporządzenia jest dalsza poprawa wymiany informacji między właściwymi organami egzekwowania prawa, w tym m.in. poprzez zapewnienie możliwości skoordynowanych działań przeciwko nabywcom wielonarodowym lub niektórym usługodawcom w kontekście transgranicznym.