15 kwietnia 2021 r. Trybunał Konstytucyjny uznał art. 3 ust. 6 ustawy o Rzeczniku Praw Obywatelskich za niezgodny z Konstytucją.
Zgodnie z tym przepisem ustępujący Rzecznik mógł wykonywać swe zadania do czasu objęcia stanowiska przez nowego Rzecznika. Trybunał orzekł, że przepis ten przestaje obowiązywać po upływie trzech miesięcy o dnia ogłoszenia wyroku w Dzienniku Ustaw.
– Nie wolno obchodzić obecnych konstytucyjnych procedur wyboru i powołania nowego polskiego Rzecznika Praw Obywatelskich. A niezależność i skuteczność RPO muszą być zawsze zachowane – oświadczyła Europejska Sieć Krajowych Instytucji Praw Człowieka (ENNHRI).
W następstwie wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 15 kwietnia 2021 r. ENNHRI przypomina, że nadal obowiązują odpowiednie normy międzynarodowe, a nowy szef Krajowej Instytucji Praw Człowieka (NHRI) w Polsce – czyli RPO – nie został jeszcze wybrany i powołany.
Pomimo prób przeprowadzonych zgodnie z przewidzianą procedurą, w chwili powstania tego tekstu nie wybrano nowego RPO. Zgodnie z orzeczeniem TK, za trzy miesiące krajowy NHRI będzie funkcjonował bez Rzecznika, chyba że wcześniej zostanie wybrana nowa osoba. Tymczasem troje zastępców RPO jest w pełni uprawnionych, zgodnie z orzecznictwem, do wykonywania wszystkich obowiązków RPO w okresie wakatu na tym stanowisku.
Nie wolno obchodzić obecnych konstytucyjnych procedur wyboru i powołania nowego polskiego Rzecznika Praw Obywatelskich. Podczas wyboru i mianowania nowego szefa NHRI należy przestrzegać odpowiednich międzynarodowych standardów, takich jak Zasady Paryskie ONZ i Ogólne Spostrzeżenia Podkomitetu ds. Akredytacji (SCA). Standardy te wymagają jasnego, przejrzystego, opartego na zasługach i partycypacyjnego procesu selekcji i mianowania w celu zapewnienia niezależności, skuteczności i zaufania publicznego do NHRI.
Polski NHRI posiada międzynarodową akredytację ze statusem A, co wskazuje na pełną zgodność z zasadami paryskimi ONZ. ENNHRI podkreśla znaczenie zagwarantowania, że NHRI może kontynuować pracę w sposób niezależny i skuteczny. SCA może zainicjować przegląd specjalny, jeśli okaże się, że okoliczności NHRI mogły ulec zmianie w sposób wpływający na zgodność z zasadami paryskimi ONZ.
ENNHRI wzywa wszystkie polskie podmioty zaangażowane w wybór i mianowanie nowego RPO, aby nadal zwiększały swoje wysiłki zgodnie z obecnymi przepisami. Muszą dążyć do wskazania kandydata cieszącego się szerokim poparciem politycznym i społecznym poprzez jasny, przejrzysty, oparty na zasługach i partycypacyjny proces, który zapewni niezależność, wiarygodność i skuteczność instytucji.
Zgodnie z zaleceniami Komitetu Ministrów Rady Europy, państwa mogą korzystać z pomocy technicznej, takiej jak ENNHRI oraz organy regionalne i międzynarodowe, aby wykorzystać istniejące najlepsze praktyki w zakresie utrzymania i wzmacniania NHRI. Dlatego ENNHRI oferuje swoje wsparcie i porady wszystkim zainteresowanym stronom w Polsce w zakresie wyboru i powołania nowego polskiego RPO, przy pełnym uwzględnieniu międzynarodowych standardów i refleksji nad praktykami regionalnymi.
Sejm za wyborem posła PiS Bartłomieja Wróblewskiego na RPO
Sejm opowiedział się za wyborem posła PiS Bartłomieja Wróblewskiego na Rzecznika Praw Obywatelskich VIII kadencji.
W wieczornym głosowaniu 15 kwietnia 2021 r. uzyskał on 240 głosów, przy 201 przeciw i 11 wstrzymujących się.
Kandydaturę wcześniej pozytywnie zaopiniowała Komisja Sprawiedliwości i Praw Człowieka.
Posłowie negatywnie zaopiniowali zaś kandydatury Sławomira Patyry (kandydata Koalicji Obywatelskiej i Koalicji Polskiej PSL) oraz Piotra Ikonowicza (zgłoszonego przez Lewicę).
Rzecznika Praw Obywatelskich powołuje Sejm za zgodą Senatu na wniosek marszałka Sejmu albo grupy 35 posłów. Jeżeli Senat odmówi wyrażenia zgody na powołanie Rzecznika, Sejm powołuje na stanowisko rzecznika inną osobę.
Pięcioletnia kadencja Adama Bodnara zakończyła się 9 września 2020 r.
TK: przepis pozwalający RPO na wykonywanie zadań po upływie kadencji straci moc za 3 miesiące
- Trybunał Konstytucyjny pod przewodnictwem Julii Przyłębskiej orzekł: przepis pozwalający RPO na wykonywanie zadań po upływie kadencji do czasu wyboru następcy – art. 3 ust 6 ustawy o RPO – jest niezgodny z art. 209 ust. 1 w związku z art. 2 i 7 Konstytucji. Przepis ten traci moc po upływie 3 miesięcy od ogłoszenia wyroku w Dzienniku Ustaw (co nastąpiło po południu tego samego dnia).
- W ciągu 3 miesięcy powinna zostać uchwalona ustawa, która ureguluje sytuację, gdy ustępujący Rzecznik nie ma następcy. Musi ona uszczegółowić m.in. ewentualne zastępstwo RPO do czasu powołania następcy. Trybunał sygnalizuje też parlamentowi, że problem ten dotyczy też innych jednoosobowych organów konstytucyjnych (np. NBP i NIK).
- Rozprawa odbyła się 12 i 13 kwietnia. Uzasadnienie wyroku 15 kwietnia wygłosił sędzia sprawozdawca Stanisław Piotrowicz. – Trybunał zaznacza, że sprawa, w której zapadł wyrok, nie dotyczy ani konkretnego Rzecznika Praw Obywatelskich, ani urzędu RPO jako takiego – tłumaczył. Podkreślił, że zaskarżony przepis był zgodny z Konstytucją do momentu oceny przez TK. Korzystał bowiem z zasady domniemania konstytucyjności.
- W trakcie rozprawy reprezentujący wnioskodawców i Sejm posłowie mówili, że przepis ten nie stanowił wcześniej problemu, ale obecnie wymaga analizy Trybunału, gdyż wobec politycznej sytuacji w parlamencie nie ma gwarancji, że uda się wybrać nowego RPO.
- – Jestem tu, bo przez jakiekolwiek naruszenie stabilności instytucji RPO obywatele stracą możliwość korzystania z art. 80 Konstytucji. Bo skarg nie wysyła się do budynku, ale do urzędnika państwowego, który ma wypełniać standardy niezależności wskazanych w Konstytucji – wskazywał w TK Adam Bodnar.