Na początku 2023 roku zapadła decyzja, aby ok. 1 mld zł z niewykorzystanych środków z Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich 2014-2020 (PROW 2014–2020) przeznaczyć na 195 inwestycji na rzekach.
Będą realizowane przez Państwowe Gospodarstwo Wodne Wody Polskie, w ramach operacji „Zarządzanie zasobami wodnymi” (poddziałanie „Wsparcie na inwestycje związane z rozwojem, modernizacją i dostosowywaniem rolnictwa i leśnictwa”). Do listy planowanych zadań udało się WWF dotrzeć w maju i okazało się, że są to głównie inwestycje polegające na budowie lub odbudowie budowli piętrzących na rzekach lub inne inwestycje hydrotechniczne, a praktycznie brak tu działań z zakresu renaturyzacji rzek.
Organizacje przyrodnicze, w tym WWF Polska, domagają się zatem w pierwszej kolejności pilnego przeprowadzenie transparentnej (z udziałem ekspertów KE i przedstawicieli POE) i szczegółowej weryfikacji listy blisko 200 zadań do realizacji na rzekach i w ich dolinach, przeznaczonych do finansowania z PROW 2014-2020, nakierowanej na usunięcie z tej listy wszystkich przedsięwzięć hydrotechnicznych szkodliwych dla środowiska, które mogą być zastąpione alternatywnymi rozwiązaniami z zakresu retencji naturalnej i zielono-błękitnej infrastruktury.
Obawy, że 1 mld zł może zostać wykorzystany na niszczenie polskich rzek, były uzasadnione podobnymi działaniami instytucji zarządzających rzekami w przeszłości. Kilkanaście lat temu doszło już do degradacji co najmniej ok. 1000 km rzek i potoków w wyniku niewłaściwego wykorzystania środków z Sektorowego Programu Operacyjnego „Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich 2004-2006”, a także z PROW na lata 2007–2013.
Środki z PROW 2007–2013 były przeznaczane przez Wojewódzkie Zarządy Melioracji i Urządzeń Wodnych na regulacje rzek niezgodne ze współczesną wiedzą na temat zintegrowanego zarządzania rzekami, które powinno godzić interesy gospodarcze z potrzebą realizacji celów środowiskowych Ramowej Dyrektywy Wodnej oraz dyrektyw Siedliskowej i Ptasiej. Ostatnie fragmenty naturalnych, meandrujących koryt rzek były prostowane, wycinano zadrzewienia nadrzeczne, naturalne brzegi rzek wyrównywano i umacniano narzutem kamiennym. Tego typu regulacje rzek były często realizowane z pominięciem oceny oddziaływania na środowisko, gdyż przedstawiano je jako prace utrzymaniowe, remonty itp., co stanowiło naruszenie tzw. dyrektyw ocenowych.
Przedsięwzięcia te przyczyniły się nie tylko do degradacji ekosystemów rzek, ale również zwiększyły ryzyko suszy poprzez obniżenie poziomu wód gruntowych i ryzyko powodzi, gdyż były nakierowane na przyspieszenie odpływu wód z małych zlewni, co skutkuje wzrostem fali powodziowej na ciekach głównych, nad którymi koncentruje się cenna infrastruktura komunalna i przemysłowa. Wybrane przykłady takich działań zostały przez nas opisane w 2010 r. w raporcie: „Prace utrzymaniowe jako zagrożenie dla osiągnięcia środowiskowych celów Ramowej Dyrektywy Wodnej oraz dla funkcjonowania sieci ekologicznej Natura 2000 w Polsce”.
W lipcu tego roku wspólnie z innymi organizacjami zrzeszonymi w Koalicji Ratujmy Rzeki, opracowaliśmy dokument pt. „Wstępna ocena oddziaływania na środowisko planowanych przedsięwzięć hydrotechnicznych, których finansowanie będzie pochodziło ze środków Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich 2014–2020”. Opracowanie to ma charakter wstępnej, poglądowej analizy planowanych do realizacji przedsięwzięć hydrotechnicznych, które polegają głównie na budowie lub odbudowie budowli piętrzących na rzekach. Oprócz tych działań pojawiają się tu również m.in. przedsięwzięcia z zakresu regulacji rzek i budowy zbiorników wodnych. Tego typu działania mają silny negatywny wpływ na ekosystemy dolin rzecznych, a metodyka przyjęta do wyboru planowanych zadań budzi nasze spore wątpliwości.
Pisma przewodnie z wnioskiem o przeprowadzenie rzetelnej, transparentnej oceny i weryfikacji planowanych do realizacji zadań pod kątem zakładanych do osiągnięcia celów, efektywności ekonomicznej oraz oceny ich oddziaływania na środowisko zostały wysłane do następujących instytucji:
- Wody Polskie,
- Ministerstwo Infrastruktury,
- Ministerstwo Klimatu i Środowiska,
- Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi.
Pod wnioskiem podpisały się:
- Koalicja Ratujmy Rzeki (w tym WWF Polska)
- Koalicja Rolnictwo dla Przyrody
- Centrum Ochrony Mokradeł
- Fundacja EkoRozwoju
- Fundacja Frank Bold
- Fundacja Greenmind
- Fundacja Hektary dla Natury
- Fundacja WWF Polska
- Fundacja Zielone Światło
- Klub Przyrodników
- Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków
- Sekcja Przyjaciół Raby PZW Koło Raba
- Stowarzyszenie ekologiczne Eko –Unia
- Stowarzyszenie Ekologiczno-Kulturalne Klub Gaja
- Towarzystwo Przyjaciół Rzek Iny i Gowienicy
- Zielone Wiadomości