Dzisiaj, w rocznicę wprowadzenia stanu wojennego, obchodzimy Dzień Pamięci Ofiar Stanu Wojennego.
41. rocznica wprowadzenia stanu wojennego
41 lat temu, w nocy z 12 na 13 grudnia 1981 r., na całym terytorium Polski komunistyczne władze wprowadziły stan wojenny. Jak napisano w podjętej wówczas uchwale, Rada Państwa wprowadziła go „kierując się potrzebą zapewnienia wzmożonej ochrony podstawowych interesów państwa i obywateli, w celu stworzenia warunków skutecznej ochrony spokoju, ładu i porządku publicznego oraz przywrócenia naruszonej dyscypliny społecznej, a także mając na względzie zabezpieczenie możliwości sprawnego funkcjonowania władzy i administracji państwowej oraz gospodarki narodowej”. W istocie chodziło o siłowe zdławienie niezależnego ruchu społecznego, który powstał w sierpniu 1980 r., a następnie pod postacią Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność” przyciągał coraz szersze kręgi społeczeństwa oczekujące zmian w sposobie sprawowania władzy oraz w stosunku rządzących do obywateli.
Organem zarządzającym państwem podczas stanu wyjątkowego była Wojskowa Rada Ocalenia Narodowego. Na jej czele stanął Wojciech Jaruzelski, który pełnił wówczas funkcje I sekretarza Komitetu Centralnego PZPR, premiera i ministra obrony narodowej. W skład Rady weszło 22 generałów i pułkowników Ludowego Wojska Polskiego. Była ona organem niekonstytucyjnym, a po wielu latach od obalenia komunizmu, w wyniku długotrwałego procesu, sąd uznał ją za związek przestępczy o charakterze zbrojnym, stwierdzając nielegalność wprowadzenia stanu wojennego. Same zresztą akty prawne, który miały stworzyć ramy prawne stanu wojennego, wśród nich dekret o stanie wojennym, powstały niezgodnie z obowiązującymi przepisami, co potwierdził po latach Trybunał Konstytucyjny.
Wraz z wprowadzeniem stanu wojennego władze wydały szereg rozporządzeń i zarządzeń ograniczających na czas jego trwania prawa i wolności obywatelskie. Jedną z ważniejszych decyzji było zawieszenie działalności wszystkich związków zawodowych i central związkowych – co było wprost uderzeniem w „Solidarność”. Osoby związane z opozycją mogły zostać internowane na podstawie decyzji komendantów wojewódzkich Milicji Obywatelskiej. W trakcie całego stanu wojennego internowano ok. 10 tys. osób. Zawieszona została działalność niektórych organizacji społecznych, w tym Niezależnego Zrzeszenia Studentów, powstałego po Sierpniu ’80. Zakazano zwoływania i odbywania zgromadzeń, pochodów i manifestacji, a także imprez artystycznych, rozrywkowych i sportowych bez zezwolenia władz. Zawieszono prawo pracowników do strajków i akcji protestacyjnych. Zaostrzono cenzurę, zakazując rozpowszechniania wydawnictw, publikacji i informacji, publicznego wykonywania utworów artystycznych oraz użytkowania urządzeń poligraficznych bez zgody władz. Cenzurowane były także przesyłki pocztowe i korespondencja telekomunikacyjna, a rozmowy telefoniczne podlegały kontroli. Za złamanie zakazów groziły surowe kary.
„Podaje się również do publicznej wiadomości, że w przypadkach zbiorowego lub indywidualnego bezpośredniego zagrożenia życia, zdrowia lub wolności obywateli albo mienia społecznego, indywidualnego lub osobistego znacznej wartości, a także zagrożenia lub zajęcia budynków administracji państwowej i organizacji politycznych oraz ważnych obiektów i urządzeń gospodarki narodowej albo obiektów ważnych dla obronności lub bezpieczeństwa państwa, obok indywidualnych i zespołowych działań funkcjonariuszy Milicji Obywatelskiej i innych formacji powołanych do ochrony porządku publicznego, wprowadzone być mogą oddziały i pododdziały sił zbrojnych (wojska), przy czym wszelkie te siły uprawnione są do użycia środków przymusu bezpośredniego w celu przywrócenia spokoju, ładu i porządku publicznego” – ostrzeżono w obwieszczeniu informującym społeczeństwo o wprowadzeniu nowych zasad. Nie były to puste słowa, o czym świadczą chociażby zbrodnie w katowickiej kopalni „Wujek” czy w Lubinie, kiedy to strzałami z broni palnej, przy udziale wojska i milicji, spacyfikowano pokojowe zgromadzenia. Liczbę wszystkich ofiar śmiertelnych stanu wojennego szacuje się na od ok. 50 do ponad 100, jednak jego koszty społeczne miały szerszy zasięg. Zaliczyć do nich należy różnego rodzaju represje jak zwolnienia z pracy, często z połączone z zakazem wykonywania zawodu, zmuszanie do opuszczenia kraju. Pogłębił się kryzys gospodarczy, przejawiający się m.in. trudnościami z zaopatrzeniem w artykuły codziennego użytku.
Stan wojenny zawieszono z końcem 1982 r., a formalnie zniesiony został 22 lipca 1983 r. Wyrok sądu stwierdzający, że stan wojenny nielegalnie wprowadziła tajna grupa przestępcza i skazujący część jej członków, zapadł w 2012 r.
„Stan wojenny 1981–1983” wystawa plenerowa Ministerstwa Sprawiedliwości
W tym roku mija 41 lat od wprowadzenia stanu wojennego na terenie PRL. By uczcić ofiary „wojny z narodem”, Ministerstwo Sprawiedliwości w Warszawie prezentuje wystawę, przygotowaną przez Instytut Pamięci Narodowej we współpracy ze Śląskim Centrum Wolności i Solidarności. Ekspozycję przygotowano po polsku i po angielsku.
W niedzielę 13 grudnia 1981 r. o świcie większość Polaków dowiedziała się o utworzeniu Wojskowej Rady Ocalenia Narodowego (WRON). Stojący na jej czele Wojciech Jaruzelski, wówczas premier i I sekretarz KC PZPR, obwieścił za pośrednictwem radia i telewizji, że na terytorium Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej obowiązuje stan wojenny. Tym posunięciem „władza ludowa” na długo przekreśliła nadzieje milionów Polaków na wolność. Nadzieje, które po dekadach życia pod rządami narzuconego przez Sowietów komunistycznego reżimu zdołała rozbudzić w narodzie „Solidarność”.
Wprowadzono godzinę milicyjną, zakazano zgromadzeń, zdelegalizowano Niezależny Samorządny Związek Zawodowy „Solidarność”, a tysiące związanych z nim osób internowano. Wszelkie próby zorganizowanego oporu brutalnie pacyfikowano, a na podejmujące je osoby spadły dotkliwe represje.
Wystawa prezentuje genezę stanu wojennego, którego wprowadzenie zaczęto przygotowywać już w październiku 1980 r., a więc niespełna dwa miesiące po podpisaniu porozumień sierpniowych. Kolejne plansze ekspozycji poświęcono powstaniu Wojskowej Rady Ocalenia Narodowego, internowaniom działaczy opozycyjnych, pacyfikacjom strajkujących zakładów pracy oraz innym formom represji. Przedstawiono działalność „Solidarności” w podziemiu oraz brutalność Zmotoryzowanych Odwodów Milicji Obywatelskiej (ZOMO), których zadaniem było zwalczanie antykomunistycznych demonstracji i strajków. Ekspozycję dopełniają plansze przedstawiające reakcje demokratycznego świata na sytuację w Polsce oraz okoliczności zniesienia stanu wojennego, a zamyka próba bilansu czasu jego obowiązywania.
Na wystawę składają się poruszające fotografie, które pochodzą ze zbiorów krajowych i zagranicznych, m.in. z Archiwum Confédération française démocratique du travail, Ośrodka Pamięć i Przyszłość, Ośrodka KARTA, Narodowego Archiwum Cyfrowego, Śląskiego Centrum Wolności i Solidarności oraz Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej. Zebrane zdjęcia opatrzono zwięzłym komentarzem. Wystawę można oglądać w galerii plenerowej przed siedzibą Ministerstwa Sprawiedliwości w Alejach Ujazdowskich 11.